Czym są torbiele jajnika?
Torbiele jajnika są grupą różnorodnych zmian znajdujących się w jajnikach – żeńskich wewnętrznych narządach rozrodczych. Najczęściej zmiany te nie są groźne dla życia i zdrowia kobiety, mimo tego często po ich zdiagnozowaniu budzą niepokój pacjentek przychodzących do ginekologa. Torbiel jajnika jest workowatą, zwykle kulistą przestrzenią otoczona ścianą, wypełniona płynną treścią. Torbiele mogą występować pojedynczo lub mnogo, w jednym lub obu jajnikach.
Najczęściej występującą torbielą jajnika jest torbiel prosta, inaczej zwana pęcherzykową lub czynnościową. Zawiera ona w swoim wnętrzu jednolitą, przezroczystą treść. Powstaje w wyniku zaburzeń hormonalnych zachodzących w cyklu przed owulacją. W prawidłowym cyklu po miesiączce w jajnikach pojawiają się pęcherzyki, z których jeden staje się pęcherzykiem dominującym, mającym szansę po osiągnięciu średnicy ok. 2 cm uwolnić komórkę jajową pod wpływem wyrzutu hormonów LH (hormonu luteinizującego) i FSH (hormonu folikulotropowego). W przypadku, gdy nie dojdzie do jego pęknięcia, jego rozmiary powiększają się nawet do 4 cm, a tym samym pęcherzyk staje się torbielą prostą. Do czynników ryzyka powstania torbieli pęcherzykowych należą palenie papierosów, stosowanie antykoncepcji hormonalnej oraz stosowanie tamoksyfenu (leku stosowanego w leczeniu raka piersi).
Drugą, występującą dość często torbielą jest torbiel ciałka żółtego, która powstaje w wyniku nieprawidłowego zanikania ciałka żółtego. Pojawia się w II fazie cyklu i może stanowić skutek zbyt dużego stężenia progesteronu po owulacji. Osiąga zwykle rozmiary 4–6 cm. Czasami samo ciałko żółte niezbędne do rozwoju zarodka na początku ciąży jest mylnie określane jako torbiel.
Inne rodzaje torbieli, to takie, które charakteryzują się obecnością niejednorodnej, nieprzezroczystej treści w swoim wnętrzu. Należy do nich niegroźna torbiel krwotoczna, powstająca w czasie około owulacji, kiedy to pękający pęcherzyk uszkadza znajdujące się w pobliżu naczynie krwionośne, a krew przedostaje się do wnętrza pozostałości po pękniętym pęcherzyku.
Torbiel czekoladowa – zawierająca charakterystyczną, czekoladową zawartość jest zmianą, która może pojawiać się w przebiegu endometriozy. Kolejnym przykładem jest torbiel dermoidalna (zwana też potworniakiem), która ma charakter łagodny, mogąca zawierać elementy, takie jak skóra włosy, paznokcie, zęby. Pochodzi ona ze struktur zarodkowych.
Mimo że większość torbieli jajników jest niegroźna, każda wymaga regularnych kontroli u ginekologa. Uzasadnia to fakt, iż w obrębie jajników mogą się pojawić torbiele nietypowe, złożone – nowotworowe. Mogą być silnie unaczynione i zawierać tkanki wchodzące do wewnątrz zmiany. Nie znikają one samoistnie, rosną niekiedy do olbrzymich rozmiarów, mogą być wielokomorowe.
Jak często występują torbiele jajnika?
Niemal u każdej kobiety w ciągu życia w jajnikach pojawi się torbiel, która może zostać uwidoczniona w badaniu ultrasonograficznym podczas rutynowej wizyty u ginekologa. Większość z nich nie wymaga leczenia.
Jak objawiają się torbiele jajnika?
Torbiele pęcherzykowe w większości przypadków nie dają objawów. Kobiety, które w przeszłości przebyły zapalenia w obrębie narządów rodnych i okolicznych struktur lub operacje ginekologiczne czy brzuszne, w wyniku których powstały zrosty, mogą odczuwać dyskomfort w podbrzuszu.
Dolegliwości w przypadku większych torbieli zależą od ich rozmiarów. Im większa torbiel, tym większe prawdopodobieństwo, że kobieta będzie odczuwać bóle podbrzusza, pojawią się zaburzenia cyklu miesiączkowego pod postacią nieregularnych krwawień, plamień międzymiesiączkowych. W niektórych przypadkach mogą wystąpić bóle podczas stosunku czy też ucisk na pęcherz skutkujący częstszymi wizytami w toalecie. Niektóre rodzaje torbieli powodują problemy z zajściem w ciążę.
Pierwszym objawem zmian o dużych rozmiarach mogą być związane z nimi komplikacje – skręt lub pęknięcie odczuwane zwykle jako silny ból umiejscowiony w podbrzuszu. Towarzyszyć mogą mu nudności, wymioty, osłabienie i omdlenie.
Co robić w przypadku torbieli jajnika?
Zazwyczaj torbiel jajnika zostaje wykryta przypadkowo podczas corocznej wizyty w gabinecie ginekologicznym. Wykryte objawowe oraz bezobjawowe torbiele jajnika należy regularnie obserwowć, w większości nie wymagają wdrożenia leczenia. Jeśli kobieta ma torbiel lub torbiele jajnika i nagle pojawi się silny ból w podbrzuszu, któremu dodatkowo mogą towarzyszyć nudności oraz wymioty, należy pilnie zgłosić się do lekarza.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie torbieli jajnika?
Torbiele jajnika wykrywa się zwykle w gabinecie ginekologicznym podczas przezpochwowego badania ultrasonograficznego. Dzięki niemu możliwe jest zmierzenie wielkości zmiany, określenie jej kształtu, zawartości, występowania przegród. Dodatkowa funkcja Doppler umożliwia zobrazowanie unaczynienia torbieli. Określenie cech zmiany widocznych w badaniu ultrasonograficznym pozwala na wstępne wykluczenie lub podejrzenie torbieli wymagającej leczenia, lub wdrożenia rozszerzonej diagnostyki w kierunku nowotworów złośliwych.
W celu wykluczenia rozpoznania nowotworowego lekarz zleca badania laboratoryjne krwi – test ROMA oraz Ca-125, szczególnie u kobiet po menopauzie. Należy pamiętać, że zwiększone stężenie Ca-125 może też świadczyć o innych chorobach. Czasami konieczne jest wykonanie dodatkowych badań obrazowych – rezonansu magnetycznego (MRI) lub tomografii komputerowej (TK) miednicy.
Jakie są metody leczenia torbieli jajnika?
Leczenie torbieli jajnika zależy od ich typu oraz rozmiarów, wieku pacjentki, a także powodowanych przez nie dolegliwości. Torbiele proste nie wymagają zwykle leczenia, najczęściej znikają samoistnie w ciągu kilku cykli. Większe, liczne lub uporczywie nawracające i objawowe mogą wymagać włączenia hormonalnej antykoncepcji.
Postępowanie operacyjne zarezerwowane jest dla większych niż 5–7 cm zmian, zmian objawowych lub torbieli nietypowych z wysokim prawdopodobieństwem charakteru nowotworowego. W zależności od rozmiaru i ewentualnej konieczności poszerzenia zabiegu wybiera się metodę laparoskopową lub otwartą. Metoda laparoskopowa jest mniej inwazyjna, polega na wyłuszczeniu i usunięciu zmiany przez 3 otwory w powłokach brzusznych za pomocą specjalnych narzędzi, natomiast metoda otwarta polega na otwarciu powłok brzusznych i wykonaniu zabiegu przez cięcie wykonane w dole brzucha lub w jego poprzecznym wymiarze. Zmiany podejrzane, z dużym ryzykiem charakteru nowotworowego mogą wymagać usunięcia całego narządu rodnego.
W przypadku powikłań dużych torbieli jajnika w postaci jej skrętu, a czasem także pęknięcia zmiany zwykle konieczna jest pilna operacja, która może zakończyć się usunięciem jajnika.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie torbieli jajnika?
W większości przypadków drobne torbiele wchłaniają się samoistnie, nie pozostając po sobie śladu. Niestety w okresie rozrodczym zmiany mogą nawracać, szczególnie w przypadku nierównowagi hormonalnej. Usunięcie niektórych torbieli nietypowych, takich jak potworniaki, prowadzi zwykle do całkowitego ich wyleczenia. Inaczej wygląda w przypadku endometriozy czy innych niż potworniak torbieli nowotworowych, które mogą wymagać długotrwałej terapii, która nie zawsze doprowadzi do całkowitego wyleczenia.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia torbieli jajnika?
Po zakończeniu leczenia torbieli jajnika zawsze konieczna jest regularna kontrola zaplanowana przez ginekologa. Częstość wizyt dobierana jest indywidualnie, w zależności od charakteru zmiany oraz ewentualnie występujących dolegliwości.
