×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Ostre uszkodzenie nerek w ciąży

Zmiany w układzie moczowym w przebiegu prawidłowej ciąży

W organizmie kobiety ciężarnej zachodzą zmiany tzw. adaptacyjne, które mają przystosować organizm ciężarnej do dużego wysiłku, jakim jest ciąża i poród. Takie zmiany dotyczą również układu moczowego i polegają na:

  • zwiększeniu wielkości nerek; ich długość zwiększa się o 1–1,5 cm
  • zwiększeniu przepływu krwi przez nerki i zwiększeniu przesączania kłębuszkowego o ok. 50%; objawia się to zmniejszeniem stężenia kreatyniny we krwi do ok. 0,4–0,6 mg/dl
  • charakterystyczne jest również zmniejszenie stężenia kwasu moczowego we krwi
  • w moczu może się pojawić glukoza oraz białko pomimo braku choroby nerek i cukrzycy

Co to jest ostre uszkodzenie nerek i jakie są jego przyczyny w ciąży?

Ostre uszkodzenie nerek to nagłe i szybko postępujące upośledzenie czynności nerek. Objawia się zwiększeniem stężenia kreatyniny we krwi, któremu często towarzyszy zmniejszenie objętości wydalanego moczu.

Wyróżnia się 3 główne rodzaje ostrego uszkodzenia nerek: przednerkowe, nerkowe (miąższowe) i pozanerkowe (zaporowe).

Przednerkowe spowodowane jest zmniejszeniem dopływu krwi do nerki. W ciąży przyczyną może być krwotok z dróg rodnych spowodowany odklejeniem łożyska, pęknięciem ciąży pozamacicznej lub powikłaniami okołoporodowymi. Inne przyczyny to odwodnienie spowodowane wymiotami i nieprzyjmowaniem płynów lub ciężkie zakażenie (sepsa).

Nerkowe przyczyny związane z ciążą zwykle występują w późniejszym okresie (zwykle III trymestr) i są to:

  1. Stan przedrzucawkowy. Objawia się wystąpieniem nadciśnienia tętniczego (i często białkomoczu z obrzękami) po 20. tygodniu ciąży. Rozwija się u 3–8% ciężarnych, zwłaszcza u tych z czynnikami ryzyka (wiek >40. rż., pierwsza ciąża, ciąża mnoga, nadciśnienie tętnicze przed ciążą, przewlekła choroba nerek, cukrzyca, otyłość). Ostre uszkodzenie nerek występuje tylko u części ciężarnych ze stanem przedrzucawkowym (ok. 5%), zwłaszcza gdy jest on ciężki. Zwykle jest łagodne i szybko ustępuje po ustąpieniu stanu przedrzucawkowego.
  2. Zespół HELLP. Występuje rzadko (ok. 1–2 przypadki na 1000 ciąż), typowo w III trymestrze i objawia się niedokrwistością hemolityczną, uszkodzeniem wątroby oraz zmniejszeniem liczby płytek krwi (tzw. małopłytkowość). Ostre uszkodzenie nerek jest dość częste, nawet u ok. 30% kobiet i może być ciężkie z koniecznością leczenia dializami.
  3. Ostre stłuszczenie wątroby ciężarnych. Jest to rzadki zespół występujący w ciąży i prowadzący do ostrej niewydolności wątroby. Występuje wiele groźnych zaburzeń, w tym często (u ponad 50%) ostre uszkodzenie nerek.
  4. Zespół hemolityczno-mocznicowy. Rzadkie zaburzenie prowadzące do ciężkiego często nieodwracalnego uszkodzenia nerek. Zwykle konieczne leczenie dializami.
  5. Ostra martwica kory nerek. Może być spowodowana krwotokiem podczas porodu lub wskutek odklejenia łożyska. Niedokrwienie nerek prowadzi do obumarcia kory nerkowej i ostrej niewydolności nerek, często nieodwracalnej z koniecznością leczenia dializami.

W ciąży może również wystąpić ostre uszkodzenie nerek spowodowane przyczynami niezwiązanymi z ciążą. Najczęstsze to śródmiąższowe zapalenie nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek oraz choroba układowa (np. toczeń układowy lub zapalenie naczyń).

Pozanerkowe przyczyny prowadzą do niedrożności dróg odprowadzających mocz z nerek. Najczęściej są to złogi moczowe, skrzepy krwi lub ucisk na moczowody.

Jak często występuje ostre uszkodzenie nerek w ciąży?

Ogólnie ostre uszkodzenie nerek jest rzadkie w ciąży i dotyczy ok. 1 na 20 tys. ciąż. zdarza się często w przypadku takich powikłań ciąży, jak zespół HELLP lub ostre stłuszczenie wątroby.

Jak się objawia ostre uszkodzenie nerek w ciąży?

Ostre uszkodzenie nerek, zwłaszcza w pierwszych dniach, nie powoduje dolegliwości. Jedynym objawem może być zmniejszenie objętości oddawanego moczu lub zmiany wyglądu moczu (zwykle kolor ciemny lub czerwony). Natomiast występują objawy choroby lub zaburzenia, które stanowią przyczynę ostrego uszkodzenia nerek. W przypadku przyczyn związanych z ciążą najczęstsze objawy to:

W przypadku zablokowania odpływu moczu objawem może być ból w okolicy lędźwiowej, niekiedy nagły, jednostronny, promieniujący do pachwiny, z charakterystycznym nasilaniem się falami i parciem na mocz. Jest to kolka nerkowa.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów?

Każda niepokojąca dolegliwość lub objaw u kobiety ciężarnej powinny być powodem szybkiego zgłoszenia się do lekarza i wyjaśnienia ich przyczyny.

Jak lekarz ustala rozpoznanie ostrego uszkodzenia nerek u ciężarnej?

Rozpoznanie ostrego uszkodzenia nerek ustala się na podstawie zwiększenia stężenia kreatyniny w surowicy lub istotnego zmniejszenia objętości oddawanego moczu.

Przyczynę ostrego uszkodzenia nerek ustala się na podstawie informacji uzyskanych podczas wywiadu i badania lekarskiego oraz po wykonaniu badań laboratoryjnych krwi i moczu i badań obrazowych (zwykle USG), jeżeli są konieczne.

Charakterystyczne cechy poszczególnych zaburzeń związanych z ciążą to:

  1. Stan przedrzucawkowy: nadciśnienie tętnicze, które wystąpiło po 20. tygodniu ciąży, białkomocz po raz pierwszy po 20. tygodniu ciąży, obrzęki, ból w nadbrzuszu, zaburzenia widzenia, ból głowy, zaburzenia świadomości, duszności; w badaniach laboratoryjnych często zwiększone stężenie kwasu moczowego, małe stężenie białka w surowicy.
  2. Zespół HELLP: ból w nadbrzuszu, nudności, wymioty, ból głowy, zaburzenia widzenia; typowe nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych to stężenie bilirubiny powyżej 1,2 mg/dl, aktywność enzymu dehydrogenazy mleczanowej (LDH) powyżej 600 U/l, enzymu aminotransferzy asparaginianowej (AspAT) powyżej 70 U/l oraz mała liczba płytek krwi poniżej 100 tys./µl.
  3. Ostre stłuszczenie wątroby ciężarnych: objawy podobne jak w stanie przedrzucawkowym i zespole HELLP, żółtaczka, zaburzenia świadomości (tzw. encefalopatia wątrobowa); znaczny wzrost aktywności enzymów wątrobowych i stężenia bilirubiny.

Gdy przyczyna jest pozanerkowa, to badanie USG wykazuje cechy przeszkody w odpływie moczu, czyli zastój moczu w drogach moczowych.

Badanie ogólne moczu jest bardzo przydatne w ustaleniu przyczyny ostrego uszkodzenia nerek. W przypadku przyczyny przednerkowej mocz jest zagęszczony, ma duży ciężar właściwy, a poza tym wynik jest w normie. Jeśli doszło do uszkodzenia nerek, to mocz jest rozcieńczony, ma mały ciężar właściwy, w osadzie mogą być komórki kanalików nerkowych oraz wałeczki ziarniste. Duży białkomocz wskazuje na uszkodzenie kłębuszków nerkowych. Duża liczba leukocytów w moczu może sugerować ostre śródmiąższowe zapalenie nerek lub zakażenie układu moczowego. Stężenie kreatyniny i mocznika we krwi jest zwiększone. Stężenie kwasu moczowego może być zwiększone.

W przypadku ostrego uszkodzenia nerek wykonuje się szereg badań laboratoryjnych, często codziennie, aby ocenić nasilenie zaburzeń oraz powikłań. Zawsze się oznacza: stężenie elektrolitów we krwi, gazometrię, morfologię krwi, stężenie wapnia, fosforu, wskaźniki stanu zapalnego.

Biopsję nerki w ciąży wykonuje się wyjątkowo rzadko, tylko w przypadku podejrzenia gwałtownie postępującej choroby nerek, która wymaga agresywnego leczenia, a leczenie takie może być bardzo ryzykowne dla przebiegu ciąży i rozwoju płodu.

Jakie są metody leczenia ostrego uszkodzenia nerek w ciąży?

Choroby i zaburzenia ciążowe, w których dochodzi do ostrego uszkodzenia nerek, zawsze stanowią poważny problem i leczy się je w szpitalu.

Zasadnicze leczenie zawsze polega na usunięciu przyczyny, która doprowadziła do uszkodzenia nerek. Przyczyny wywołane ciążą, jak stan przedrzucawkowy, zespół HELLP i ostre stłuszczenie wątroby, w większości przypadków ustępują po rozwiązaniu ciąży i jest to jedyne skuteczne ich leczenie. W niektórych przypadkach ciąża musi być rozwiązana przed terminem, aby ratować życie ciężarnej (nawet jeżeli dziecko nie jest w pełni zdolne do życia poza macicą).

Gdy przyczynę stanowi odwodnienie (np. po wymiotach), leczenie polega na dożylnym uzupełnianiu płynów i elektrolitów. W przypadku przyczyny zanerkowej należy usunąć przeszkodę w odpływie moczu.

Jeśli uszkodzenie nerek jest ciężkie, to narastają zaburzenia biochemiczne i nie można wydalać wody z organizmu, gdyż objętość moczu jest zbyt mała. W takich przypadkach konieczne jest tzw. leczenie nerkozastępcze, czyli dializy. W przypadku ciężarnych zwykle są to hemodializy wykonywane codziennie. Dializy są konieczne do czasu poprawy czynności nerek.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Jeżeli przed ciążą nerki były zdrowe, to ostre uszkodzenie nerek wywołane przyczynami związanymi z ciążą prawie zawsze ustępuje całkowicie po usunięciu przyczyny, czyli zwykle po rozwiązaniu ciąży.

Do nieodwracalnego uszkodzenia nerek często dochodzi w zespole hemolityczno-mocznicowym oraz w ostrej martwicy kory nerek. W tych przypadkach uszkodzenie nerek często jest trwałe i może być bardzo ciężkie z koniecznością stałego leczenia nerkozastępczego (dializami lub przeszczepieniem nerki).

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia ostrego uszkodzenia nerek?

Przebycie ostrego uszkodzenia nerek wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia w przyszłości przewlekłej choroby nerek, nadciśnienia tętniczego lub ponownego ostrego uszkodzenia nerek w kolejnych ciążach. Dlatego należy unikać narażenia na inne czynniki mogące uszkadzać nerki (np. palenie tytoniu, nadwaga, nadużywanie alkoholu, leków i substancji psychoaktywnych) oraz regularnie (np. co 1–2 lata) kontrolować czynność nerek, wykonując badanie moczu oraz oznaczając stężenie kreatyniny we krwi.

Co robić, aby uniknąć ostrego uszkodzenia nerek w ciąży?

W wielu przypadkach można uniknąć ostrego uszkodzenia nerek, jeżeli leczenie zostanie rozpoczęte szybko po wystąpieniu pierwszych nieprawidłowych objawów u ciężarnej. Dlatego każda niepokojąca dolegliwość lub objaw u kobiety ciężarnej powinny stanowić powód szybkiego zgłoszenia się do lekarza i wyjaśnienia ich przyczyny.

07.06.2017
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Scyntygrafia nerek
  • Nefropatia zaporowa
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta