×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Grzybica skóry

lek. Edyta Flis

Grzybice skóry i błon śluzowych należą do grupy chorób zakaźnych wywołanych przez grzyby chorobotwórcze. Grzyby to mikroorganizmy eukariotyczne (posiadające jądro komórkowe), tlenowe, szeroko rozpowszechnione w przyrodzie. Tworzą one odrębne królestwo. W przeciwieństwie do roślin nie posiadają zdolności do fotosyntezy. Komórki grzybów otoczone są ścianą komórkową, której głównym składnikiem jest ergosterol. Spośród blisko 200 000 gatunków grzybów tylko około 150 może wywoływać choroby. Niektóre grzyby stanowią część składową prawidłowej flory człowieka. Zarodniki niektórych grzybów Aspergillus, Cladosporium, Arternaria są przyczyną chorób alergicznych górnych i dolnych dróg oddechowych (zobacz: Grzyby mikroskopowe).

Zakażenia grzybicze skóry należą do najczęstszych chorób, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza rodzinnego oraz do dermatologa. Najczęstszą formą zakażenia jest grzybica paznokci (p. Jakie są rodzaje grzybic?).

Jak można się zarazić grzybicą?

Nie każdy kontakt z zarodnikami grzyba powoduje rozwój choroby, ponieważ w pełni zdrowy organizm człowieka, dzięki licznym mechanizmom obronnym skóry, często potrafi zwalczyć infekcję grzybiczą. Nieznaczne jednak zachwianie równowagi (homeostazy) organizmu umożliwia grzybom wniknięcie do naskórka czy skóry. Wbrew pozorom grzybica nie jest wynikiem braku higieny. Wręcz przeciwnie – zbyt częsty kontakt z wodą i wyjaławiającymi skórę detergentami może sprzyjać jej rozwojowi.

Do zakażenia może dojść podczas:

  • noszenia pożyczonego obuwia, np. do uprawiania sportów (łyżwy, buty narciarskie, tenisówki na kręgielni)
  • przymierzania obuwia w sklepie
  • korzystania ze wspólnych urządzeń sanitarnych (pryszniców, umywalek, ubikacji)
  • noszenia niewygodnego obuwia (ucisk, zgniatanie powoduje deformację płytek paznokciowych)
  • zamieszkiwania dużych skupisk ludzi (hoteli, sanatoriów, internatów)
  • korzystania z usług kosmetyczki w ośrodkach odnowy biologicznej (źle zdezynfekowane narzędzia do pedikiuru i manikiuru)
  • noszenia nieprzewiewnego, gumowego obuwia, a także bielizny i skarpet wykonanych z tworzyw sztucznych
  • korzystania ze wspólnych ręczników, grzebieni
  • dotykania bezdomnych, chorych zwierząt (psów, kotów).

Do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na grzybice skóry należą:

Jakie są rodzaje grzybic?

Grzyby chorobotwórcze można podzielić na: dermatofity, grzyby drożdżopodobne i pleśnie.

Dermatofity mają dużą skłonność do inwazji naskórka, włosów i paznokci. Wywołują tzw. grzybice właściwe, czyli grzybicę skóry gładkiej, skóry owłosionej, a także grzybicę stóp i paznokci.

Ze względu na miejsce bytowania dermatofity można zakwalifikować do trzech grup:


Fot. 1. Candida albicans CDC Public Health Image Library
  • dermatofity geofilne – bytujące w glebie, zdolne do zakażenia ludzi i zwierząt
  • dermatofity zoofilne – mimo że ich naturalnym środowiskiem są organizmy zwierzęce, grzyby te są zdolne do wywołania infekcji również u ludzi
  • dermatofity antropofilne – ich naturalnym rezerwuarem jest człowiek.

Grzyby drożdżopodobne wywołują drożdżycę błon śluzowych (jamy ustnej i narządów płciowych), kątów ust, drożdżycę wałów i płytek paznokciowych, wyprzenia drożdżakowe i łupież pstry. Drożdżyce nazywa się również kandydozami, gdyż najczęstszym gatunkiem je wywołującym jest Candida albicans.

Pleśnie odpowiadają głównie za zakażenia układowe, czyli narządów wewnętrznych.

Jakie są objawy zakażeń grzybiczych?

Objawy zakażeń wywołanych przez poszczególne gatunki mogą być bardzo zróżnicowane.

Grzybica skóry owłosionej

Może dotyczyć owłosionej skóry głowy oraz brody. Grzybicę owłosionej skóry głowy najczęściej spotyka się u dzieci, które zarażają się od chorego zwierzęcia (np. kota) lub innego dziecka. W przypadku grzybicy drobnozarodnikowej powierzchownej na głowie można stwierdzić liczne ogniska złuszczania skóry z jakby równo przystrzyżonymi włosami. Podobne ogniska wyłysienia o złuszczającej się powierzchni, ale mniej liczne, w obrębie których włosy są różnej długości, spotyka się w grzybicy strzygącej powierzchownej. Bolesny, zapalny guz lub naciek, z którego wydobywa się treść ropna, to obraz kliniczny grzybicy strzygącej głębokiej, którą można się zarazić od chorych zwierząt. Czwartą odmianą grzybic owłosionej skóry głowy jest grzybica woszczynowa, obecnie niespotykana. W przypadku jej wystąpienia obserwuje się tzw. tarczki woszczynowe - żółte strupy zawierające grzybnię oraz złuszczony naskórek, o zapachu mysich nor, które po wyleczeniu pozostawiają blizny i trwałe ogniska wyłysienia.

Grzybica owłosionej skóry brody dotyczy mężczyzn. Może przebiegać zarówno w postaci zapalnych guzów, z których sączy się treść ropna, jak i ognisk złuszczających z „wystrzyżonymi” włosami.

Grzybica skóry gładkiej

Może dotyczyć każdej okolicy ciała. Grzybica drobnozarodnikowa i grzybica strzygąca skóry gładkiej dają podobny obraz kliniczny. Mogą to być ogniska rumieniowo-obrzękowe z grudkami i krostami na obwodzie lub ogniska rumieniowo-złuszczające z różnie nasilonym odczynem zapalnym. Często, zwłaszcza u mężczyzn, zmiany o tym charakterze występują w pachwinach. Szczególną odmianą grzybicy skóry gładkiej jest przewlekła grzybica skóry gładkiej. Dotyczy ona głównie kobiet z zaburzeniami endokrynologicznymi i zaburzeniami odporności. Na kończynach dolnych i pośladkach stwierdza się wówczas sinoczerwone ogniska z otrębiastym złuszczaniem.

Grzybica stóp

Istnieją trzy odmiany tej grzybicy.W odmianie międzypalcowej, w której najczęściej zajęte są przestrzenie pomiędzy III i IV palcami stopy (zewnętrznymi), dominują maceracja naskórka, rumień i złuszczanie. W odmianie potnicowej stwierdza się ogniska rumieniowo-wysiękowe z licznymi pęcherzykami w okolicy śródstopia. Zmiany o innym charakterze stwierdza się w przypadku odmiany złuszczającej, gdzie rumieniowo-złuszczające ogniska z nadmiernie zrogowaciałym naskórkiem lokalizują się na podeszwach i bocznych częściach stopy. Czasem powstają wtórne pęknięcia skóry. Należy pamiętać, że równocześnie ze zmianami na stopach mogą powstawać podobne zmiany na dłoniach, które nie są wynikiem bezpośredniego zakażenia skóry tych okolic, lecz skutkiem reakcji alergicznej na antygeny grzyba.

Grzybica paznokci

Może dotyczyć paznokci rąk lub (częściej) stóp. Praktycznie nie występuje u dzieci. Najczęściej zajęte są paznokcie palców zewnętrznych (przewlekły ucisk). Zmiany na płytkach paznokciowych polegają na ich zgrubieniu, przebarwieniu, łamliwości, nadmiernym rogowaceniu i pobruzdowaniu. FOTO Z czasem paznokieć staje się kruchy i łamliwy, może też dojść do wykruszenia się płytki paznokciowej. Zarodniki grzyba mogą wniknąć do płytki paznokciowej od różnych stron, dlatego istnieje kilka odmian grzybic paznokci.

Drożdżyca błon śluzowych

Najczęściej dotyczy jamy ustnej oraz narządów płciowych (pochwy, sromu, napletka, żołędzi). Są to białawe ogniska przypominające mleczne naloty. Po ich usunięciu uwidacznia się żywoczerwony rumień z nadżerkami. Zmianom towarzyszy uczucie pieczenia, palenia i świądu. Po wyleczeniu obserwuje się dużą tendencję do nawrotów.

Kandydoza kątów ust (zajady)

Infekcji sprzyja maceracja związana z częstym oblizywaniem ust. W kącikach ust pojawiają się pęknięcia naskórka pokryte strupami, ze stanem zapalnym dookoła. Zmianom towarzyszy bolesność.

Kandydoza paznokci i wałów paznokciowych

Początkowo zajęte są wały paznokciowe - zaczerwienione, obrzęknięte i bolesne przy ucisku. Z okolicy między wałem paznokciowym a płytką wydobywa się treść ropna. Z czasem proces chorobowy może przejść na płytkę paznokciową, która staje się matowa, szorstka i pobruzdowana. Ta postać drożdżycy to choroba zawodowa pracowników pralni i przemysłu spożywczego.

Wyprzenia drożdżakowe

Zmiany dotyczą okolic fałdów skóry, czyli pach, pachwin, pośladków, okolic podsutkowych, pępka, fałdów brzusznych u osób otyłych, a także okolicy pieluszkowej u niemowląt. Duża wilgotność, ciepło i liczne otarcia naskórka to czynniki, które decydują o rozwoju drożdżyc w tych okolicach. Na skórze stwierdza się ogniska zapalne, sączące, często pokryte białawym nalotem. Wykwitom tym towarzyszą często tzw. ogniska satelitarne na obwodzie, z grudkami i krostami.


Fot. 2. Łupież pstry CDC Public Health Image Library

Łupież pstry

Na skórze klatki piersiowej, szyi, kończyn górnych stwierdza się liczne jasnobrązowe plamki z delikatnym złuszczaniem. Zmiany mają tendencję do zlewania się. Pod wpływem słońca dochodzi do odbarwienia ognisk chorobowych.

Choroba najczęściej dotyczy młodych kobiet i jest spowodowana zakażeniem grzybem Malassezia Furfur.

Jak rozpoznać grzybicę?

W każdym przypadku podejrzenia zachorowania na grzybicę należy się zgłosić niezwłocznie do lekarza dermatologa, który powinien dokładnie zebrać wywiad i obejrzeć zmiany skórne. Grzybice skóry i błon śluzowych mogą imitować wiele innych jednostek chorobowych, dlatego ich rozpoznanie musi się opierać na badaniach dodatkowych.

Postawienie diagnozy może ułatwić oglądanie zmian chorobowych w ciemnym pomieszczeniu w świetle lamp Wooda. W niektóre postaciach grzybicy w świetle tej lampy obsertwuje się charakterystyczne świecenie zmian odpowiednie dla danego gatunku grzyba: łupież pstry – barwa żółtobiała, grzybica woszczynowa – matowozielona, grzybica drobnozarodnikowa – jasnozielona. Podstawą rozpoznania jest jednak dodatni wynik badania mykologicznego, wykonywanego w specjalistycznych laboratoriach. Z chorobowo zmienionych miejsc na skórze pobiera się zeskrobiny lub wymazy, które ogląda się pod mikroskopem oraz hoduje na specjalnych podłożach mikrobiologicznych. W razie zakażenia wzrost chorobotwórczego grzyba obserwuje się po około 2-3 tygodniach, jest to więc badanie długotrwałe.

Jak leczyć grzybicę?

Leczenie zakażeń grzybiczych obejmuje stosowanie preparatów zewnętrznych, leków doustnych, dezynfekcję obuwia i bielizny oraz przestrzeganie zasad profilaktyki. Na początku leczenia oraz po jego zakończeniu niezbędne wydaje się wykonanie dezynfekcji, którą przeprowadza się 10% roztworem formaliny oraz 1% i 0,5% roztworem chinoksyzolu.

Najlepszym sposobem eliminacji zarodników grzybów z otoczenia jest jednak wymiana obuwia, bielizny, skarpet na nowe. W ostatnich latach wachlarz preparatów przeciwgrzybiczych znacznie się poszerzył. Są one na ogół skuteczne, bezpieczne i dobrze tolerowane. Są to.: terbinafina, itrakonazol, flukonazol, mikonazol. Leki te są dostępne w postaci szamponów, kremów, maści, pudrów, lakierów do paznokci i aerozoli.

W przypadku potwierdzonej infekcji grzybiczej lekarz zaleci odpowiednie leczenie oraz ustali czas trwania kuracji. Należy zaznaczyć, że w przypadku niektórych grzybic terapia może trwać zarówno jeden dzień (drożdżyca pochwy), jak i sześć miesięcy (grzybica paznokci). Wynik leczenia zależy w głównej mierze od współpracy pacjenta z lekarzem. Systematyczne wizyty kontrolne, nieprzerywanie leczenia i przestrzeganie zasad profilaktyki to niezbędne warunki do osiągnięcia powodzenia w leczeniu.

Jak można zapobiec grzybicy?

Pamiętaj, że lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Aby ustrzec się przed zakażeniami grzybiczymi, na które stale jesteśmy narażeni, należy przestrzegać podstawowych zasad profilaktyki. Odnoszą się one zarówno do niedopuszczenia do pierwszego zakażenia, jak i do ochrony przed ponownym zakażeniem po wyleczeniu. Grzyby dobrze się rozwijają w środowisku ciepłym i wilgotnym. Należy więc unikać takich miejsc oraz nie stwarzać zarodnikom grzybów korzystnych warunków na swojej skórze.

Kilka ważnych zasad

  1. Używaj własnego ręcznika i własnych przyrządów do higieny (gąbka, obcinacz do paznokci).
  2. Na pływalniach, w łaźniach, saunach, sanatoriach nie chodź boso. Noś zawsze własne klapki.
  3. Unikaj pożyczania cudzego obuwia (łyżwy, buty narciarskie).
  4. Staraj się kupować bieliznę, skarpetki wykonane z naturalnych, przewiewnych materiałów.
  5. Wybieraj wygodne obuwie wykonane z naturalnych materiałów.
  6. Codziennie zmieniaj skarpetki.
  7. Myj dokładnie stopy, fałdy skóry (okolice pachowe, pachwinowe). Dokładnie osuszaj ciało w tych okolicach.
  8. Nie głaszcz bezdomnych zwierząt (kotów, psów).
  9. Przy długotrwałej antybiotykoterapii stosuj probiotyki dostępne w aptekach bez recepty (w formie kapsułek, tabletek lub globulek dopochwowych).
07.06.2017
Zobacz także
  • Grzybica strzygąca
  • Choroby paznokci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta