×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)

dr n med. Dominika Wnęk, dietetyk

Dieta o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols – FODMAP) w ostatnich latach zyskała dużą popularność jako sposób żywienia wykorzystywany w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego (irritable bowel syndrome – IBS).


Fot. pixabay.com

Za twórców tej diety uznaje się australijskich naukowców z Monash University (Monash University, Medicine, Nursing and Health Sciences).

Badania wykazały, że węglowodany łatwo fermentujące, słabo wchłaniane i o wysokim ciśnieniu osmotycznym, do których zalicza się fruktozę, laktozę, fruktany oraz alkohole polihydroksylowe (do grupy tej zalicza się sztuczne środki słodzące, takie jak sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol), mogą nasilać objawy IBS. Uznaje się więc, że dieta o małej zawartości FODMAP jest skuteczną formą leczenia dietetycznego tej choroby.

W najnowszej metaanaliza z lutego 2021 roku, która ukazała się w European Journal of Nutrition wykazano, że dieta o niskiej zawartości FODMAP zmniejsza objawy ze strony przewodu pokarmowego i poprawia jakość życia pacjentów z IBS w porównaniu z dietami kontrolnymi (np. tradycyjną dieta czy dietą z dużą zawartością FODMAP). Ponadto w innych pracach wykazano, że dieta o niskiej zawartości FODMAP jest skuteczniejsza w leczeniu objawów czynnościowych schorzeń przewodu pokarmowego w stosunku do diety zgodnej z zaleceniami UK National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) - ponad 76% pacjentów zgłaszało poprawę po zastosowaniu diety ubogiej w FODMAP w porównaniu z 54% pacjentów stosujących zalecenia NICE.

Mimo tak zadawalających wyników, nadal wiele kwestii pozostaje do wyjaśnienia. Ponieważ długotrwałe ograniczenie FODMAP może pociągać za sobą zmiany w mikrobiocie jelitowej, metabolizmie kolonocytów oraz stanie odżywienia pacjenta konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań oceniających długoterminowe bezpieczeństwo przestrzegania tych zaleceń dietetycznych.

Trzy etapy diety o małej zawartości FODMAP

Jak podkreślają naukowcy z Monash University, nie jest to dieta, którą należy stosować do końca życia. Składa się ona z trzech etapów. W pierwszej fazie eliminuje się na 6–8 tygodni produkty zawierające duże ilości FODMAP i zastępuje się je produktami z niską zawartością FODMAP. Po tym czasie w miarę ustępowania objawów IBS przechodzi się do etapu drugiego, w którym dietę należy stopniowo rozszerzać (biorąc pod uwagę indywidualną tolerancję) o produkty zawierające więcej FODMAP. Trzeci etap to personalizacja diety z eliminacją pokarmów wywołujących objawy.

Podkreśla się, że większość osób może powrócić do normalnego sposobu odżywiania, z wykluczeniem pojedynczych produktów bogatych w FODMAP.

W aktualnych wytycznych American College of Gastroenterology zwrócono uwagę, że aby zapewnić właściwą realizację diety (we wszystkich trzech etapach) ważna jest pomoc odpowiednio przeszkolonego dietetyka. Jeśli nie ma takiej możliwości, to pacjent powinien być zaopatrzony w odpowiednie (wysokiej jakości) materiały dydaktyczne.

Dlaczego produkty zwierające duże ilości FODMAP nasilają objawy IBS?

Produkty obfitujące w FODMAP przechodzą w postaci niezmienionej do jelita i poprzez swoje działanie osmotyczne powodują nagromadzenie płynów w jego świetle. W ten sposób dochodzi do przyspieszenia motoryki jelit. Po przejściu do jelita grubego podlegają one fermentacji bakteryjnej ze wzmożoną produkcją dwutlenku węgla i wodoru. Dalsze przemiany mogą prowadzić do wytworzenia siarkowodoru i metanu. Procesy te są odpowiedzialne za uczucie dyskomfortu w rejonie jamy brzusznej (ból oraz uczucie przelewania), biegunki lub zaparciawzdęcia.

Źródła FODMAP w diecie

W tabeli podano przykłady produktów o małej i dużej zawartości FODMAP. Na pierwszym etapie diety należy całkowicie wyeliminować produkty zawierające duże ilości FODMAP. Nie jest to trudne, ponieważ dla produktów przeciwwskazanych (z dużą zawartością FODMAP) istnieje alternatywa w postaci produktów dozwolonych (z małą zawartością FODMAP).


produkty duża zawartość FODMAP mała zawartość FODMAP
warzywa cebula, szparagi, karczochy, brokuły, kalafior, patisony, brukselka, soczewica, groszek zielony, pory, buraki ćwikłowe, kapusta, grzyby, koper włoski, czosnek marchew, pomidory, ogórki, papryka o wydłużonych strąkach, kapusta chińska, kiełki bambusa, seler, kukurydza, bakłażan, sałata, dynia, kabaczek, słodkie ziemniaki, szczypior
owoce jabłko, gruszka, mango, gruszka chińska, arbuz, nektarynka, brzoskwinie, morele, śliwki, owoce suszone, owoce z puszki banany, winogrona, kiwi, mandarynki, pomarańcze, ananasy, grejpfruty, cytryny, jagody, truskawki
mleko i produkty mleczne twaróg, delikatne sery (mascarpone, ricotta), mleko skondensowane, jogurty, maślanka, mleko (krowie, owcze, kozie), kwaśna śmietana, bita śmietana, mleko sojowe ser (szwajcarski, cheddar, parmezan, mozzarella), ser brie, ser camembert, mleko migdałowe, mleko ryżowe, masło, masło orzechowe, margaryna
źródło białka nasiona roślin strączkowych: soczewica, ciecierzyca, fasola, soja mięso, ryby, drób, jaja, tofu
pieczywo i produkty zbożowe żyto, produkty pszenne, pieczywo pszenne, płatki śniadaniowe pszenne z suszonymi owocami, makaron pszenny pieczywo bezglutenowe, mąka orkiszowa, chleb orkiszowy na zakwasie, płatki ryżowe, mąka owsiana, płatki owsiane, makaron bezglutenowy, ryż, proso, gryka, komosa ryżowa
orzechy i nasiona orzechy nerkowca, pistacje orzechy włoskie, migdały, orzeszki ziemne, orzechy pekan, orzeszki piniowe, orzechy makadamia, ziarna sezamu, pestki dyni, nasiona słonecznika (wszystkie powyższe w ilości 1 małej garści)
inne syrop z agawy, miód, syrop glukozowo-fruktozowy (high fructose corn syrup – HFCS), słodziki (sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol) cukier kryształ, syrop klonowy, aspartam, stewia

Na co jeszcze należy zwrócić uwagę?

Bardzo ważnym warunkiem skutecznej eliminacji produktów obfitujących w FODMAP jest uważne czytanie składu gotowych produktów i potraw. Należy pamiętać, że czosnek i cebula są bardzo często dodawane do doprawionych mięs i gotowych mieszanek przyprawowych. Podobnie jest w przypadku produktów zawierających sztuczne środki słodzące.

Do produktów przeznaczonych dla diabetyków, niektórych jogurtów, soków czy gum bez cukru dodaje się słodziki. Należy zwrócić uwagę również na produkty zawierające dodatek syropu glukozowo-fruktozowego: słodycze i wyroby cukiernicze, jogurty, soki, musztardy, keczup i inne gotowe sosy. Dzięki uważnemu czytaniu etykietek zyska się pewność, że dany produkt nie zawiera FODMAP.


Prof. Paul Moayyedi z McMaster University w Kanadzie odpowiada na pytanie o najwłaściwszą dietę w leczeniu zespołu jelita drażliwego (IBS) - zobacz film:


Przykładowy jadłospis uwzględniający produkty z małą zawartością FODMAP


Wydrukuj przykładowy jadłospis

Śniadanie

  • płatki owsiane z dodatkiem mleka ryżowego (do kupienia w sklepach ze zdrową żywnością – przyp. red.), pokrojonych bananów i kiwi
  • herbata czarna (jeśli to konieczne, z dodatkiem cukru)

Obiad

  • zupa-krem wielowarzywny przygotowany z marchewki, ziemniaków, selera i niewielkiej ilości kukurydzy (po ugotowaniu warzywa należy zmiksować)
  • grilowany łosoś, ryż brązowy, warzywa grilowane: marchewka, bakłażan, dynia – przyprawione ziołami prowansalskimi, posypane uprażonym słonecznikiem (słonecznik należy uprażyć na patelni teflonowej bez dodatku tłuszczu, łososia i warzywa można grilować w jednym naczyniu)
  • woda mineralna niegazowana lub sok pomarańczowy rozcieńczony wodą

Podwieczorek

  • sałatka owocowa przygotowana z mandarynek, ananasa i winogron, polanych niewielką ilością syropu klonowego

Kolacja

  • pieczywo bezglutenowe posmarowane niewielka ilością masła z dodatkiem sera mozzarella, pomidorów i kilku listków bazylii
  • herbata czarna (jeśli to konieczne, z dodatkiem cukru)

Piśmiennictwo:

  1. Altobelli, E.; Del Negro, V.; Angeletti, P.M.; Latella, G. Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis. Nutrients 2017, 9, 940. https://doi.org/10.3390/nu9090940
  2. Dionne J, Ford AC, Yuan Y i wsp. A systematic review and meta-analysis evaluating the efficacy of a gluten free diet and a low FODMAP diet in treating symptoms of IBS. Am J Gastroenterol 2018;113:1290–300.
  3. Lacy BE, Pimentel M, Brenner DM i wsp. ACG Clinical Guideline: Management of Irritable Bowel Syndrome. Am J Gastroenterol. 2021 Jan 1;116(1):17-44. doi: 10.14309/ajg.0000000000001036. PMID: 33315591.
  4. van Lanen, AS., de Bree, A. & Greyling, A. Efficacy of a low-FODMAP diet in adult irritable bowel syndrome: a systematic review and meta-analysis. Eur J Nutr (2021). https://doi.org/10.1007/s00394-020-02473-0
  5. Varjú P, Farkas N, Hegyi P. i wsp. Low fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols (FODMAP) diet improves symptoms in adults suffering from irritable bowel syndrome (IBS) compared to standard IBS diet: A meta-analysis of clinical studies. PLoS One. 2017 Aug 14;12(8):e0182942. doi: 10.1371/journal.pone.0182942. PMID: 28806407; PMCID: PMC5555627.

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.
25.05.2021
Zobacz także
  • Zespół jelita drażliwego
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dieta w eozynofilowym zapaleniu przełyku
  • Dieta w chorobie Parkinsona
  • Dieta w kamicy nerkowej
  • Dieta w przewlekłej niewydolności nerek
  • Dieta w zespole policystycznych jajników
  • Zalecenia żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby
  • Zespół jelita drażliwego
  • Hipercholesterolemia: Dieta na obniżenie cholesterolu - jadłospis, przepisy
  • Regeneracja i oczyszczanie wątroby – czy wspomaganie jest potrzebne?
  • Dieta w chorobie wrzodowej
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta