×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Tkanka tłuszczowa

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Rola tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka

Od wielu lat zmagamy się z epidemią otyłości. Również naukowcy poświęcają coraz więcej uwagi zarówno nadwadze i otyłości, jak i samej tkance tłuszczowej. Wzrost zainteresowania tą tematyką zbiegł się z odkryciem w 1994 roku leptyny – hormonu wydzielanego przez tkankę tłuszczową, który odgrywa istotną rolę w regulacji apetytu. Po tym odkryciu przestano traktować tkankę tłuszczową wyłącznie jako rezerwuar energii, uznając, że jest to narząd wydzielania wewnętrznego.


Fot. iStock.com

Tkanka tłuszczowa to największy magazyn energii w organizmie człowieka, uruchamiany podczas zwiększonego zapotrzebowania energetycznego ustroju. Prawidłowa ilość tłuszczu w organizmie mężczyzn wynosi 12–20%, a kobiet 20–30%. Zawartość tłuszczu u kobiet jest większa fizjologicznie – to całkowicie normalne. Z kolei u osób uprawiających sport wyczynowo wartości te mogą być niższe i nie uważa się takiego stanu za patologię. Podkreślić należy, że tkanka tłuszczowa charakteryzuje się bardzo dużą plastycznością i może zmieniać swoją ilość w zależności od czynników środowiskowych, sposobu żywienia oraz aktywności fizycznej. Zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej stanowi konsekwencję dwóch procesów: hipertrofii (czyli zwiększenia rozmiarów poszczególnych adipocytów) oraz hiperplazji (czyli zwiększenia ich liczby).

Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej tuż pod skórą oraz między narządami sprawia, że pełni ona funkcję izolacyjną i amortyzacyjną, chroniąc narządy wewnętrzne przed urazami mechanicznymi.

Budowa tkanki tłuszczowej jest dość skomplikowana. Ta niejednorodna tkanka składa się z komórek zwanych adipocytami, a także z preadipocytów, leukocytów, monocytów, fibroblastów, makrofagów, komórek śródbłonka oraz z komórek macierzystych zwanych SVF (stromal vascular fraction).

Jak już wspomniano, tkanka tłuszczowa to aktywny organ endokrynny, wydzielający wiele różnych substancji. Substancje te – nazywane adipokinami – pełnią w organizmie człowieka wiele funkcji biologicznych, takich jak: regulacja uczucia głodu i sytości, utrzymanie prawidłowego bilansu energetycznego, przemiany węglowodanów i tłuszczów czy funkcjonowanie śródbłonka naczyniowego. Ponadto adipokiny wpływają na procesy zapalne i immunologiczne. Niestety u pacjentów otyłych profil wydzielania tych substancji ulega zmianie, a to z kolei zapoczątkowuje procesy patologiczne (m.in. otyłość, insulinooporność, rozwój cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych).

Rodzaje tkanki tłuszczowej – biała i brunatna tkanka tłuszczowa

Dotychczas prowadzone badania wskazują, że w organizmie człowieka występują 3 rodzaje tkanki tłuszczowej; są to:

  • biała tkanka tłuszczowa (white adipose tissue – WAT),
  • brunatna tkanka tłuszczowa (inaczej tkanka brązowa, brown adipose tissue – BAT) oraz
  • różowa tkanka tłuszczowa (powstaje z tkanki tłuszczowej podskórnej u kobiet ciężarnych oraz w okresie karmienia piersią).

Ponadto wyróżnia się adipocyty beżowe, komórki uważane za postać przejściową pomiędzy komórkami białej i brunatnej tkanki tłuszczowej. Budowa poszczególnych rodzajów tkanki tłuszczowej jest zróżnicowana, a to z kolei decyduje o tym, jaką funkcję pełnią one w organizmie człowieka.

Nazwa „brunatna” tkanka tłuszczowa wskazuje na charakterystyczne zabarwienie licznych zawartych w niej mitochondriów. Występuje ona wyłącznie u ssaków, a jej podstawowym zadaniem jest utrzymanie stałej temperatury ciała oraz utylizacja nadmiaru energii. Od białej tkanki tłuszczowej różni się obecnością komórek białka rozprzęgającego UCP-1 (uncoupling protein-1), tzw. termogeniny, która umożliwia wydatkowanie energii (rozproszenie energii w postaci ciepła). Jest to podstawowa różnica, gdyż biała tkanka tłuszczowa magazynuje energię w postaci triglicerydów, które następnie mogą być wykorzystane jako źródło energii podczas zwiększonego wydatku energetycznego. Adipocyty białej tkanki tłuszczowej mogą efektywnie pełnić tę funkcję dzięki dużej zdolności do powiększania swoich rozmiarów. Okazuje się, że komórki białej tkanki tłuszczowej mogą zwiększać swoją średnicę nawet 20-krotnie.

Zwiększenie ilości brunatnej tkanki tłuszczowej obserwuje się w warunkach obniżonej temperatury otoczenia. Przez długi czas uważano, że ten rodzaj tkanki nie występuje u osób dorosłych, a jedynie u noworodków. Natomiast w najnowszych badaniach wykryto ją także u dorosłego człowieka. Zlokalizowana jest ona głównie w okolicach karku i między łopatkami.

Substancje wydzielane przez tkankę tłuszczową

Tak jak wspomniano wcześniej, tkanka tłuszczowa wytwarza liczne związki biologicznie czynne, zwane adipokinami. Mogą one działać w obrębie samej tkanki tłuszczowej, ale mogą także oddziaływać na narządy odległe. Substancje te odpowiadają m.in. za:

  • utrzymanie równowagi energetycznej organizmu (regulują proces łaknienia, uczestniczą w metabolizmie lipidów i magazynowaniu energii)
  • regulację procesów zapalnych i immunologicznych
  • regulację ciśnienia krwi
  • prawidłowy metabolizm kości
  • regulację procesów związanych z płodnością
  • proces krzepnięcia krwi i fibrynolizę (czyli proces rozpuszczania skrzepu krwi).

Wybrane substancje wydzielane przez tkankę tłuszczową – leptyna i adiponektyna

Wśród związków biologicznie czynnych wydzielanych przez tkankę tłuszczową najwięcej wiadomo na temat leptyny i adiponektyny Pierwsza z nich jest hormonem hamującym łaknienie i wydzielana jest głównie przez tkankę tłuszczową. Niewielkie jej ilości produkowane są także przez mięśnie szkieletowe, żołądek, mózg oraz łożysko i gruczoł piersiowy. Ilość leptyny wydzielanej przez tkankę tłuszczową wzrasta wraz z jej ilością, a maleje na skutek zastosowania diety ubogokalorycznej i redukcji masy ciała.

Pomimo że leptyna zapobiega nadmiernemu magazynowaniu tkanki tłuszczowej, to u osób z otyłością obserwuje się zwiększone stężenie tej adipokiny. Wiąże się to ze zjawiskiem leptynooporności, czyli zmniejszeniem wrażliwości tkanek docelowych na jej działanie. W konsekwencji może to prowadzić do znaczącej otyłości.

Kolejna adipokina – adiponektyna – uwalniana jest przez adipocyty podskórnej tkanki tłuszczowej. Większe jej stężenie obserwuje się u kobiet w porównaniu z mężczyznami. Ponadto mniejsze jej stężenia obserwuje się w cukrzycy typu 2, otyłości (zwłaszcza androidalnej), chorobach sercowo-naczyniowych oraz nadciśnieniu tętniczym. Z kolei duże stężenia adiponektyny dotyczą osób z anoreksją i cukrzycą typu 1.

Adiponektyna zwiększa wrażliwość tkanek i narządów na insulinę, co sprawia, że wykazuje działanie przeciwcukrzycowe. Działa także ochronnie na układ sercowo-naczyniowy, wykazując działanie przeciwmiażdżycowe (hamuje tworzenie blaszki miażdżycowej).

Na koniec należy dodać, że są to tylko dwie z najlepiej poznanych adipokin. Obecnie zidentyfikowano już kilkaset.

Piśmiennictwo

Farkhondeh T., Llorens S., Pourbagher-Shahri A.M.: i wsp: An Overview of the Role of Adipokines in Cardiometabolic Diseases. Molecules. 2020; 25(21): 5218. doi: 10.3390/molecules25215218. PMID: 33182462; PMCID: PMC7665135. Murawska-Ciałowicz E.: Tkanka tłuszczowa – charakterystyka morfologiczna i biochemiczna różnych depozytów. Postępy Hig. Med. Dosw. 2017; 71: 466–484. Recinella L., Orlando G., Ferrante C. i wsp.: Adipokines: New Potential Therapeutic Target for Obesity and Metabolic, Rheumatic, and Cardiovascular Diseases. Front Physiol. 2020 Oct 30;11:578966. doi: 10.3389/fphys.2020.578966. PMID: 33192583; PMCID: PMC7662468.

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.

21.09.2021
Zobacz także
  • Konsekwencje otyłości
  • Otyłość a depresja
  • Placówki zajmujące się leczeniem otyłości
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta