×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Tężyczka

dr n. med. Magdalena Góralska, dr n. med. Michał Popow, prof. dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Co to jest tężyczka i jakie są jej przyczyny?

Tężyczka to objaw, charakteryzujący się niekontrolowanymi, często bolesnymi skurczami lub drżeniami mięśni oraz nieprzyjemnymi mrowieniami (zwanymi parastezjami), które mogą trwać różnie długo. Wystąpienie tężyczki związane jest ze zwiększoną szybkością przekazywania sygnałów pomiędzy nerwami a mięśniami, tzw. nadmierną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Pierwiastkiem, który bierze istotny udział w procesach przekazywania impulsów nerwowo-mięśniowych jest wapń. Dlatego właśnie zmniejszenie stężenia wapnia we krwi (hipokalcemia), któremu często towarzyszy zmniejszenie stężenia magnezu (hipomagnezemia) i potasu (hipokaliemia), prowadzą do występowania tężyczki.

Hormonem, który reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu jest parathormon (PTH), wydzielany przez przytarczyce (gruczoły, zwykle cztery, zlokalizowane na szyi, w okolicy tarczycy). W warunkach prawidłowych, kiedy stężenie wapnia we krwi się obniża, parathormon powoduje jego wzrost, poprzez uwolnienie jego zapasów z kości, zwiększenie wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego i zwrotne wchłanianie wapnia w nerkach. W niedoczynności przytarczyc, parathormon jest wydzielany w niewystarczającej ilości, następstwem tego jest zmniejszone stężenie wapnia w surowicy krwi. W niektórych przypadkach, kiedy zmniejszenie wapnia we krwi jest niewielkie lub dochodzi do niego powoli, typowe objawy tężyczkowe mogą nie występować.

Wyróżnia się dwa rodzaje tężyczki:

  • Tężyczka jawna to stan, który cechuje wzmożona pobudliwość nerwowo-mięśniowa przy współistniejących zaburzeniach hormonalnych. Najczęstszymi przyczynami prowadzącymi do wystąpienia tężyczki jawnej są: uszkodzenie przytarczyc w czasie zabiegów operacyjnych na szyi (np. po operacji tarczycy), radioterapia okolic szyi, procesy chorobowe prowadzące do destrukcji przytarczyc oraz inne choroby, w których przebiegu dochodzi do zmniejszenia stężenia wapnia we krwi (ostre zapalenie trzustki, zespół upośledzonego wchłaniania wapnia w jelitach, znaczny niedobór witaminy D). Ponadto do hipokalcemii może dojść w przypadku stanów przebiegających z wyniszczeniem (choroba nowotworowa, alkoholizm), niewystarczającej podaży wapnia z posiłkami oraz jego zwiększonego wydalania z moczem (np. u osób stosujących niektóre leki moczopędne)
  • Tężyczka utajona – jej objawy nie są typowe, mogą wystąpić także przy prawidłowym stężeniu wapnia we krwi i być związane z niedoborem magnezu i potasu. W tężyczce utajonej, w wyniku zaburzeń elektrolitowych istnieje gotowość do wystąpienia objawu – np. skurczu mięśnia, ale musi zadziałać bodziec, który go wywoła. Często jest nim zwiększenie pH w organizmie – zasadowica (alkaloza) oddechowa, spowodowana szybkim i głębokim oddychaniem (hiperwentylacją). Do hiperwentylacji dochodzi w sytuacjach stresowych, napadach lękowych w przebiegu nerwic lub a akach paniki. Dla tężyczki utajonej charakterystyczne jest występowanie pewnych objawów neurologicznych – patrz niżej.

Jak często występuje tężyczka?

Tężyczka jest problemem, z którym zgłaszają głównie się młodzi, aktywni zawodowo ludzie, niezależnie od płci. Nie ma jednoznacznych danych określających częstość występowania objawów tężyczkowych w ogólnej populacji. Tężyczka występuje w 40% przypadków pooperacyjnej niedoczynności przytarczyc i w 75% przypadków w idiopatycznej niedoczynności przytarczyc.

Tężyczka utajona jest zjawiskiem spotykanym często, lecz równie często nie rozpoznawanym, dotyczy głównie młodych kobiet, które zgłaszają bardzo wiele niespecyficznych dolegliwości i szukają porady u lekarzy licznych specjalności. Często jest związana z występowaniem lęku napadowego, który występuje u 1–2% w populacji ogólnej, zwykle w okresie pomiędzy wiekiem dojrzewania a 30. rokiem życia.

Jak się objawia tężyczka?

Pierwszym objawem tężyczki jest uczucie mrowienia, głównie w opuszkach palców rąk i wokół ust. Następnie występują bolesne skurcze mięśniowe. Rozpoczynają się od rąk (tzw. ręka położnika – maksymalne zgięcie wszystkich stawów 4. i 5. palca, przy jednoczesnym wyproście kciuka, palca wskazującego i środkowego). Następnie przechodzą na przedramiona, ramiona, twarz (skurcz powiek, skurcz mięśni wokół ust, tzw. usta karpia), klatkę piersiową oraz nogi.

Mogą także wystąpić: światłowstręt, podwójne widzenie, skurcz mięśni krtani, skurcz oskrzeli, ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, migrena, utrata przytomności z towarzyszącymi drgawkami (co można pomylić z padaczką).

Pomiędzy napadami tężyczki jawnej chorzy mogą skarżyć się na zaburzenia pamięci i ogólne osłabienie.

Tężyczkę utajoną wykrywa się zazwyczaj przypadkowo u osób na pozór zdrowych, lub też podających skargi na bardzo nietypowe dolegliwości ze strony różnych narządów i układów. Nie ma objawów, które jednoznacznie wskazują na tężyczkę utajoną.

Oznaki sugerujące chorobę to: objaw Chwostka (gwałtowne skurcze mięśni mimicznych twarzy po uderzeniu młoteczkiem neurologicznym w okolicę policzka, ok. 2 cm od płatka ucha – w brzeg mięśnia żwacza), objaw Trousseau (polega na przykurczu palców dłoni oraz ich ustawieniu w postaci tzw. ręki położnika, po wygenerowaniu niedokrwienia – np. poprzez uciśnięcie ramienia mankietem do mierzenia ciśnienia tętniczego), wzmożone napięcie nerwowe, bóle brzucha, wzdęcia.

Co robić w razie wystąienia tężyczki?

W przebiegu napadu tężyczki może dojść do skurczu mięśni krtani, co prowadzi do zaburzeń oddychania. Jest to stan wymagający natychmiastowej pomocy lekarskiej. Wskazane jest wezwanie pogotowia ratunkowego lub pilne zgłoszenie się na najbliższy Szpitalny Oddział Ratunkowy.

Ponadto pilne wezwanie zespołu pogotowia ratunkowego wskazane jest, jeśli tężyczce towarzyszą następujące objawy: zaburzenia świadomości, utrata napięcia mięśniowego, niedowłady, drgawki, silny ból głowy, zaburzenia mowy, nagła utrata pamięci.

Jeżeli mrowienia, okresowe skurcze mięśniowe lub objawy sugerujące tężyczkę utajoną występują od dłuższego czasu wskazane jest zgłoszenie się do lekarza POZ, który po zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjenta zdecyduje o konieczności wykonania badań laboratoryjnych, w tym oznaczenia we krwi stężenia wapnia, wapnia zjonizowanego, magnezu, potasu, sodu, oraz wydalania wapnia z moczem. W razie stwierdzenia nieprawidłowości i wysunięcia podejrzenia tężyczki lekarz skieruje pacjenta na dalszą diagnostykę specjalistyczną do endokrynologa i/lub neurologa.

Jak lekarz stawia diagnozę tężyczki?

Niezwykle istotnym elementem w diagnostyce tężyczki jest wywiad. Dlatego w trakcie rozmowy z lekarzem warto sprecyzować.

  • Od jak dawna występują objawy?
  • Jakie jest ich nasilenie?
  • Jakie części ciała obejmują?
  • Czy nawracają? W jakich okolicznościach?
  • Czy występują jakieś inne objawy towarzyszące?
  • Jakie leki pacjent stosuje na stałe?

Do elementów badania lekarskiego należy także ocena neurologiczna.

Najczulszym testem wykazującym obecność nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej, a tym samym tężyczki, jest badanie elektromiograficzne (EMG), tzw. próba tężyczkowa. Osoby, u których stwierdzono obecność dodatniej próby tężyczkowej, zwykle kierowane są na diagnostykę endokrynologiczną celem eliminacji przyczyn tężyczki wynikających z zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej w przebiegu zaburzeń hormonalnych.

W trakcie diagnostyki tężyczki utajonej lekarz prowadzący może oprócz badań laboratoryjnych zlecić wykonanie elektrokardiogramu (EKG) i elektroencefalogramu (EEG). U chorych z tężyczką utajoną niezbędnym elementem diagnostyki jest także badanie psychologiczne.

Jakie są sposoby leczenia tężyczki?

Celem leczenia pacjenta z tężyczką jest zwiększenie stężenia wapnia w surowicy krwi i jego utrzymanie na stałym poziomie, aby zapobiec wystąpieniu objawów ostrych oraz rozwojowi przewlekłych powikłań. Jeżeli współistnieje zmniejszone stężenie magnezu i potasu, dołącza się odpowiednie preparaty. W przypadku stwierdzonego niedoboru witaminy D, częstego w populacji, zaleca się jej suplementację, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. U pacjentów z objawami tężyczki w przebiegu niedoczynności przytarczyc, zaleca się przewlekłe leczenie doustnymi preparatami wapnia i witaminy D. U pacjentów z tężyczką utajoną dobre efekty daje stosowanie doustnego preparatu magnezu, a także opieka psychologa.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie tężyczki?

Wyleczenie jest zależne od przyczyny tężyczki. Jeżeli mamy do czynienia ze zmniejszonym stężeniem wapnia spowodowanym stosowaniem leków (np. moczopędnych), po modyfikacji leczenia możliwe jest ustąpienie objawów. Także u większości pacjentów z hipokalcemią w przebiegu niedoczynności przytarczyc, możliwe jest normalne funkcjonowanie, jeżeli będą stosować leczenie suplementacyjne zgodnie z sugestią lekarza, odpowiednią dietę oraz wykonywać zalecane badania kontrolne.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia tężyczki?

Po opanowaniu objawów tężyczkowych zaleca się stosowanie suplementacji preparatów wapnia i/lub magnezu oraz witaminy D pod nadzorem lekarza oraz okresowe wykonywanie zalecanych badań kontrolnych. Ponadto, zaleca się stosowanie odpowiedniej diety, która zapewni organizmowi właściwą podaż wapnia.

Lista produktów bogatych w wapń

  • mleko pełne w proszku oraz zagęszczone niesłodzone
  • sery dojrzewające podpuszczkowe: tylżycki, gouda, edamski
  • ser twarogowo-owczy, czyli bryndza
  • szprot wędzony, łosoś (ryby morskie zawierają dużo fosforu, więc mimo ich wartości odżywczych należy je spożywać w umiarkowanych ilościach)
  • soja, żółtka jaj
  • orzeszki ziemne, orzechy włoskie, laskowe, pistacjowe, nasiona słonecznika, mak
  • brokuły, szpinak, fasola, buraki, zielona pietruszka, rzeżucha.

Osoby z tężyczką spowodowaną niedoborem wapnia powinny unikać produktów bogatych w fosforany, które wiążą wapń, czyniąc go słabo dostępnym dla procesów metabolicznych. Należą do nich: produkty przetworzone (zwłaszcza konserwowane), napoje (w tym bogate w fosfor soki tropikalne, coca-cola), suche wędliny itp.

Co robić, aby uniknąć wystąpienia tężyczki?

Nie mamy wpływu na zapobieganie niedoczynności przytarczyc. Jednakże przed planowaną operacją w obrębie szyi (np. usunięcia tarczycy) warto zgłosić się do ośrodka, który jest wyspecjalizowany w tego typu zabiegach, co wiąże się ze zmniejszeniem wystąpienia powikłań pod postacią usunięcia przytarczyc. Warto też stosować dietę bogatą w wapń (patrz wyżej) oraz unikać leków mogących wpływać na zwiększone wydalanie wapnia z moczem.

U pacjentów z tężyczką utajoną niezwykle pomocna w uniknięciu nawrotów przykrych objawów jest stała opieka psychologiczna.

26.07.2017
Zobacz także
  • Meralgia z parestezjami
  • Elektromiografia
  • Wapń
Wybrane treści dla Ciebie
  • Przypadkowo wykryty guz przysadki (incydentaloma przysadki)
  • Choroba Riedla
  • Choroba Cushinga
  • Niedoczynność przysadki
  • Nadczynność tarczycy
  • Guz chromochłonny (pheochromocytoma)
  • Hirsutyzm, zespół hiperandrogenizacji
  • Zespół Cushinga
  • Podostre zapalenie tarczycy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta