×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Ginekomastia

dr hab. n. med. Piotr Kopiński
NZOZ „Atopia” Kraków
Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

Co to jest ginekomastia i jaki jest mechanizm jej powstawania?

Ginekomastia to powiększenie jednej lub obu piersi u chłopców lub mężczyzn (objaw ten dotyczy tylko płci męskiej), spowodowane nadmiernym rozrostem tkanki gruczołowej, a czasem także tłuszczowej. Ginekomastia nigdy nie jest zmianą nowotworową.

Ginekomastia jest spowodowana zwykle względną przewagą działania estrogenów nad androgenami (testosteron) na komórki gruczołu sutkowego. W warstwie siatkowatej kory nadnerczy każdy z nas syntetyzuje hormony obu płci – mężczyźni obok androgenów, także estrogeny, kobiety zaś poza estrogenami, również androgeny. Zwykle po okresie dojrzewania jest to niezauważalne, gdyż na pierwszy plan wysuwa się działanie hormonów właściwych dla danej płci, pochodzących w dużych stężeniach z gonad (jąder lub jajników).

W trzech przypadkach ginekomastia jest całkowicie naturalna:

  1. u noworodków obu płci (działają hormony płciowe matki), dotyczy 60–90% urodzeń;
  2. u połowy chłopców podczas pokwitania, w wieku 13–14 lat (nasila się synteza estrogenów kory nadnerczy);
  3. w starszym wieku, gdy wygasa czynność hormonalna jąder, a wciąż działają hormony płciowe kory nadnerczy (po 50. rż.).

Ponadto u znacznego odsetka dorosłych mężczyzn (nawet do 1/3 populacji) występuje skłonność do tzw. ginekomastii idiopatycznej, prawdopodobnie spowodowanej nadwrażliwością sutków na estrogeny.

W pozostałych przypadkach ginekomastia jest wywołana przez patologiczne zaburzenie równowagi między androgenami i estrogenami w organizmie mężczyzny i zwykle świadczy o chorobie, nieraz poważnej.

Jakie są najczęstsze przyczyny ginekomastii?

U dorosłych mężczyzn najczęściej stwierdza się ginekomastię idiopatyczną lub wywołaną andropauzą przy wciąż obecnej czynności hormonalnej kory nadnerczy (ginekomastia okresu starzenia).

Dość często ginekomastia pojawia się wskutek działania leków, np. hormonalnego leczenia łagodnego rozrostu lub raka gruczołu krokowego, a także wskutek stosowania leku moczopędnego, spironolaktonu, który blokuje dostęp androgenów do ich receptorów w tkankach i powoduje, że ich działanie jest upośledzone. Również inne często stosowane leki mogą niekiedy powodować ginekomastię. Należą do nich ketokonazol, enalapryl, werapamil, ranitydyna, omeprazol.

Ginekomastia może też być wynikiem utraty jąder, np. wskutek urazu, nabytego zaniku (w efekcie różnych chorób, np. zapalnych lub operacji) lub operacyjnego usunięcia w złośliwych nowotworach (np u mężczyzn z zaawansowanym rakiem gruczołu krokowego). Ginekomastia może się rozwinąć u mężczyzn z rakiem jądra (produkuje gonadotropiny, które aktywują syntezę estrogenów) lub niezłośliwymi, ale czynnymi hormonalnie nowotworami jąder (niekiedy produkują estrogeny).

Część zaburzeń hormonalnych prowadzących do przewagi estrogenów nad androgenami i do następczej ginekomastii ma charakter wrodzony. Do prawidłowej syntezy testosteronu potrzebna jest w jądrze współpraca dwóch typów wyspecjalizowanych komórek: Sertolego i Leydiga. Z przyczyn wrodzonych dochodzi do zaburzeń czynności jednego lub obu typów tych komórek. Czasem jest to postać skrajna: wrodzona agenezja (brak) jąder, w innych przypadkach częściowa, np. w zespole Klinefeltera (dodatkowy chromosom X). Ta grupa zaburzeń nosi nazwę hipogonadyzmu.

Do ginekomastii prowadzi też marskość wątroby (zwłaszcza jeśli towarzyszy jej jej niewydolność) oraz niewydolność nerek. W obu tych przypadkach spada metabolizm hormonów płciowych (jest więc ich w organizmie więcej), co u mężczyzny przesuwa równowagę hormonalną w stronę pochodzących z nadnerczy estrogenów. Ginekomastia pojawia się niekiedy u mężczyzn z nadczynnością tarczycy.

I wreszcie ginekomastia występuje u mężczyzn z dużą otyłością. Są dwie przyczyny: gruczoły sutkowe to typowe miejsce odkładania się tkanki tłuszczowej, a dodatkowo w tkance tłuszczowej jest specjalny enzym, aromataza, który przekształca testosteron w estrogeny.

Co robić w razie wystąpienia ginekomastii?

Sama ginekomastia nie jest groźna, może być tylko dla pacjenta przykra i krępująca. U znacznej części mężczyzn nie ma kompletnie żadnego znaczenia klinicznego (ginekomastia idiopatyczna). Ginekomastia noworodków i okresu dojrzewania (pokwitaniowa) ustępuje zwykle w okresie do 1. roku i nie wymaga leczenia ani specjalnego postępowania. Niestety część przypadków ginekomastii pokwitaniowej może się utrwalić, jeśli wzrostowi tkanki gruczołowej towarzyszy rozrost podścieliska tłuszczowo-włóknistego.

Z punktu widzenia pacjenta najważniejsza jest ocena, czy ginekomastia pojawia się po obu stronach (przyczyna ustrojowa) czy po jednej. W tym drugim przypadku należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który musi wykluczyć raka sutka (piersi) u mężczyzny. Powszechnie uważa się, że rak gruczołu sutkowego dotyczy tylko kobiet, co nie jest prawdą. Choroba ta jest rzadka (na około 100 przypadków raka sutka tylko jeden dotyczy mężczyzny), ale bardzo groźna, gdyż w przeciwieństwie do kobiet (u których rozmiar biustu powoduje, iż choroba długo ogranicza się do samego gruczołu piersiowego), rak sutka u mężczyzn od razu szerzy się na ściany klatki piersiowej, co powoduje dużą śmiertelność.

Wszyscy pacjenci chorzy z obustronną ginekomastią powinni zgłosić się w trybie planowym do lekarza POZ. Należy bowiem przeprowadzić wstępną diagnostykę, aby potwierdzić niegroźny charakter zaburzenia lub zdiagnozować nieraz poważną chorobę.

Co zrobi lekarz, jeśli zgłosimy się z ginekomastią?

Lekarz zbierze wywiad i zbada pacjenta, w szczególności bardzo uważnie zbada jego sutki, i jądra, sprawdzi prawidłowe występowanie trzeciorzędowych cech płciowych (owłosienie w miejscach typowych, głos itp.). Lekarz będzie w szczególności szukał cech klinicznych nadczynności tarczycy i kory nadnerczy, niewydolności wątroby i nerek, obecności guzów jąder i mózgu. Zleci badania dodatkowe, przy czym kluczowe znaczenie ma badanie stężenia androgenów (testosteronu) i estrogenów (estradiolu) we krwi oraz hormonów gonadotropowych, czyli bezpośrednio regulujących wydzielanie hormonów płciowych: FSH, LH i prolaktyny. Badanie tego ostatniego hormonu jest ważne, by wykluczyć hiperprolaktynemię, która też powoduje powiększenie sutków, ale jest uważana za odrębną chorobę, gdyż towarzyszy jej produkcja mleka przez sutki chorego mężczyzny.

Może być konieczne badanie USG gruczołów sutkowych, a także jąder. W razie potrzeby diagnostyka zostanie poszerzona o badania obrazowe nadnerczy (USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), płuc oraz przysadki (rezonans magnetyczny zweryfikuje podejrzenie nowotworów przysadki produkujących, np. prolaktynę lub niszczących miąższ przedniego płata, produkującego gonadotropiny). W przypadkach niejasnych lub u chorych podejrzanych o proces nowotworowy sutka konieczne może być pobranie materiału (wycinek) do badania histologicznego.

Dalsze postępowanie będzie zależeć od ustalenia przyczyny ginekomastii. Lekarz może odstawić niektóre leki i zastąpić je innymi. Ogólnoustrojowe przyczyny (np. nadczynność tarczycy, niewydolność nerek) wymagają wdrożenia odpowiedniego leczenia. Nowotwory jąder, przedniego płata przysadki i kory nadnerczy są zwykle leczone operacyjnie, ewentualnie z uzupełniającą chemioterapią.

Stany po utracie lub zaniku jąder, pomijając czynny proces nowotworowy w raku gruczołu krokowego, są typowym wskazaniem do podania choremu substytucyjnych dawek testosteronu (przywróci to większość funkcji płciowych, ale nie odwróci bezpłodności, jeśli jądra zostały utracone lub ciężko uszkodzone przez wcześniejszą chorobę). Dostępne są też leki antyestrogenowe. Decyzję co do najlepszego postępowania powinien podjąć specjalista endokrynolog lub androlog.

Leczenie przyczyny lub suplementacja testosteronem powoduje zmniejszenie ginekomastii tylko u części chorych przede wszystkim, jeśli zaburzenie pojawiło się niedawno. Nawet pomimo wyleczenia z choroby powodującej ginekomastię, zmiany wielkości sutków mogą się utrzymywać. W takich przypadkach można rozważyć kosmetyczną operację chirurgiczną.

27.07.2017
Zobacz także
  • Ostre zapalenie gruczołu krokowego (prostaty)
  • Łagodny przerost stercza
  • Rak jądra - objawy, rozpoznanie i leczenie nowotworów złośliwych jądra
  • Marskość wątroby
Wybrane treści dla Ciebie
  • Moczówka prosta (diabetes insipidus)
  • Zespół Cushinga
  • Tężyczka
  • Pierwotna nadczynność przytarczyc
  • Incydentaloma nadnerczy
  • Niedoczynność przysadki
  • Nadczynność tarczycy w ciąży
  • Hirsutyzm, zespół hiperandrogenizacji
  • Pierwotna niedoczynność przytarczyc
  • Nadczynność tarczycy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta