×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Choroba Hashimoto - co to, objawy, badania, leczenie

, dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk, prof. WUM
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) to przewlekła choroba tarczycy, w przebiegu której układ odpornościowy produkuje przeciwciała niszczące tarczycę i prowadzące do jej niedoczynności. Objawy choroby Hashimoto mogą być różne i dotyczyć całego organizmu. W diagnostyce wykonuje się badanie stężenia TSH, FT4, autoprzeciwciał anty-TPO lub anty-Tg

Hashimoto - co to za choroba?

Nazwa „choroba Hashimoto” pochodzi od nazwiska japońskiego chirurga dr Hakaru Hashimoto, który w 1912 roku opisał 4 przypadki tej choroby. Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym. W normalnych warunkach układ immunologiczny chroni organizm przed zakażeniami. W tym przypadku natomiast w wyniku nieprawidłowego pobudzenia układu immunologicznego dochodzi do powstawania przeciwciał przeciwko własnej tarczycy. Powoduje to przewlekłe niebolesne zapalenie tarczycy, powoli (przez lata) niszczące ten gruczoł i prowadzące do zmniejszenia produkcji hormonów. Inną nazwą choroby Hashimoto jest przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.

Niedoczynność tarczycy jest najczęstszym zaburzeniem czynności tarczycy – występuje u około 5% dorosłych kobiet i około 1% mężczyzn, choroba Hashimoto jest zaś najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Występuje we wszystkich grupach wiekowych z częstością do 2%, także u dzieci, znacznie częściej (do 95%) u płci żeńskiej. Zapadalność oceniana na 0,3–1,5 przypadków/1000/rok jest zapewne zaniżona. Choć częstość występowania choroby Hashimoto zwiększa się z wiekiem (zwłaszcza u osób po 60. rż.), choroba występuje również u osób młodych i dzieci, często u członków rodziny. Częściej występuje również u pacjentów z innymi chorobami autoimmunologicznymi (np. cukrzycą typu 1, celiakią, reumatoidalnym zapaleniem stawów, bielactwem, niedokrwistością Addisona i Biermera).

Choroba Hashimoto - najważniejsze informacje [Audio]



wolne
wolne
wolne

dr n. med. Beata Piwońska-Solska
Samodzielny Publiczny Szpital Uniwersytecki w Krakowie
Centrum Medyczne Grupa LUX MED – Kraków

Jak się objawia choroba Hashimoto?

Choroba Hashimoto ma przebieg przewlekły, często postępujący, od prawidłowej czynności tarczycy, która może się utrzymywać przez wiele lat pomimo zwiększonych stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych, przez subkliniczną niedoczynność (niepowodującą objawów), do jawnej niedoczynności tarczycy. Bardzo rzadko może dojść do zaostrzenia z nagłym powiększeniem i tkliwością tarczycy oraz wystąpieniem ogólnych objawów procesu zapalnego (zwiększone stężenie CRP , przyspieszony OB, bardzo rzadko gorączka). Czasem stwierdza się w tym okresie objawy kliniczne nadczynności tarczycy.

W przebiegu choroby Hashimoto może występować

  • wole
  • prawidłowa objętość tarczycy lub
  • postać zanikowa, czyli ze zmniejszaniem się tarczycy.

Choroba Hashimoto może współistnieć z chorobą Gravesa i Basedowa.

W przebiegu choroby Hashimoto dochodzi do zwolnienia przemian metabolicznych, co powoduje następujące objawy:

  • przyrost masy ciała
  • osłabienie, zmęczenie i zmniejszona tolerancja wysiłku
  • senność, ogólne spowolnienie
  • zmniejszenie zdolności do skupiania uwagi
  • zaburzenia pamięci
  • uczucie chłodu, łatwe marznięcie (zwłaszcza rąk i stóp, odczuwalne bardziej po południu i wieczorem), zaparcie.

U kobiet ponadto występują: zaburzenia miesiączkowania (skrócenie długości cyklu, obfite krwawienia miesięczne, niepłodność, często trudności w donoszeniu ciąży), a u mężczyzn – osłabienie libido i niekiedy zaburzenia wzwodu.

W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić zwiększone stężenie cholesteroluniedokrwistość.

Ponadto występują objawy dotyczące poszczególnych układów.

Choroba Hashimoto – twarz i skóra

Objawy choroby Hashimoto dotyczące skóry i twarzy mogą obejmować:

  • suchą, zimną, bladą skórę o żółtawym zabarwieniu, z nadmiernym rogowaceniem naskórka, np. na łokciach
  • obrzęk podskórny (tzw. obrzęk śluzowaty) – pogrubienie rysów twarzy, obrzęki powiek, rąk
  • suche, łamliwe włosy, przerzedzenie owłosienia, niekiedy wypadanie brwi.

Choroba Hasimoto – objawy neurologiczne

Do objawów dotyczących układu nerwowego należą:

  • uszkodzenia nerwów, tzw. mononeuropatie, jak np. zespół cieśni nadgarstka
  • parestezje, czyli nieprzyjemne doznania o typie mrowienia, pieczenia, wbijania igiełek, drętwienia, niekiedy osłabienie słuchu

Choroba Hashimoto – objawy psychiczne

Do objawów psychicznych choroby Hashimoto należą:

Jak szybko rozwijają się objawy Hashimoto?

Objawy rozwijają się powoli (w ciągu lat), w miarę stopniowego niszczenia gruczołu tarczowego i zmniejszania się produkcji hormonów tarczycy; mogą mieć również różne nasilenie – od łagodnego do bardzo ciężkiego. Nasilenie objawów zależy przede wszystkim od czasu trwania niedoczynności tarczycy oraz stopnia niedoboru hormonów. Generalnie im dłużej trwa niedoczynność tarczycy i im bardziej jest nasilona, tym głębsze są towarzyszące jej objawy. Skutki ciężkiej niedoczynności tarczycy mogą obejmować choroby serca, niepłodność, a w bardzo ciężkich przypadkach nawet śpiączkę. Z drugiej strony osoby z utajoną niedoczynnością tarczycy mogą nie zauważyć u siebie żadnego z wymienionych objawów; chorobę można wówczas wykryć jedynie na podstawie badań hormonalnych.

Co zrobić w przypadku wystąpienia objawów?

W przypadku wystąpienia objawów wskazujących na niedoczynność tarczycy należy się zgłosić do lekarza rodzinnego, który po badaniu lekarskim (po zebraniu wywiadu i badaniu) zdecyduje o konieczności oznaczenia stężenia TSH. Okresowe oznaczenia stężeń TSH należy również wykonywać u osób, u których w rodzinie stwierdzono chorobę Hashimoto, i osób z innymi chorobami autoimmunologicznymi. Szczególnie ważne jest rozpoznanie niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę, ponieważ ten stan jest bardzo niekorzystny zarówno dla matki, jak i płodu (patrz: Niedoczynność tarczycy w ciąży). Dlatego też wielu specjalistów zaleca oznaczenie stężenia TSH u każdej kobiety planującej ciążę.

Hashimoto – przyczyny

Kluczową rolę w rozwoju choroby odgrywają zaburzenia odpowiedzi immunologicznej. U osób predysponowanych genetycznie choroby autoimmunologiczne mogą zostać wyzwolone przez określone czynniki środowiskowe, w tym zakażenia bakteryjne i wirusowe, palenie tytoniu, narażenie na działanie związków chemicznych (np. ftalany

). Jednocześnie ograniczone narażenie na czynniki środowiskowe, na przykład życie w niemal jałowych warunkach, również wiąże się z dużą częstością występowania chorób alergicznych i autoimmunologicznych, w tym choroby Hashimoto. Na przebieg naturalny choroby wpływ może mieć również dieta. Istnieje związek między nadmiernym spożyciem jodu a większą (nawet 4-krotnie) częstością występowania choroby Hashimoto.

Zobacz: Jaka jest optymalna dawka jodu dla osób dorosłych? Ile soli należy spożywać, żeby taką optymalną dawkę organizmowi zapewnić?

Choroba Hashimoto - badania

Potwierdzenie niedoczynności tarczycy wymaga wykonania badań hormonalnych. Wstępne badanie oceniające czynność tarczycy (oznaczenie stężenia TSH we krwi) może zlecić lekarz rodzinny. Jeżeli wynik będzie nieprawidłowy (powyżej górnej granicy normy), konieczne jest oznaczenie stężenia wolnej tyroksyny (FT4). Jawną niedoczynność tarczycy rozpoznaje się, jeżeli zwiększonemu stężeniu TSH towarzyszy zmniejszone stężenie FT4. Utajoną (subkliniczną) niedoczynność tarczycy rozpoznaje się, gdy zwiększonemu stężeniu TSH towarzyszy prawidłowe stężenie FT4.

W przypadku rozpoznania niedoczynności tarczycy lekarz będzie się starał ustalić jej przyczynę.

Pomocne jest:

  • USG tarczycy – w przebiegu choroby Hashimoto stwierdza się zmniejszenie (lub zwiększenie) tarczycy i/lub zmniejszoną jej echogeniczność
  • oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, a zwłaszcza przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) – zwiększone stężenie anty-TPO jest charakterystyczne dla choroby Hashimoto.

Czasem lekarz może też skierować pacjenta na biopsję aspiracyjną cienkoigłową tarczycy.

Choroba Hashimoto - leczenie

Niestety nie ma skutecznej metody leczenia przewlekłego zapalenia limfocytowego, które zahamowałoby proces niszczenia tarczycy, dlatego terapia choroby Hashimoto polega na leczeniu niedoczynności tarczycy, czyli na przyjmowaniu brakujących hormonów tarczycy. Lewotyroksyna produkowana syntetycznie jest identyczna jak hormon wytwarzany w tarczycy i ma takie samo działanie. W Polsce istnieje wiele preparatów lewotyroksyny, które mogą się nieznacznie różnić efektem działania, dlatego najlepiej przyjmować stale ten sam preparat. Regularne przyjmowanie brakujących hormonów tarczycy prowadzi do normalizacji stężenia TSH i powrotu do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Większość chorych można leczyć ambulatoryjnie. U osób z ciężką niedoczynnością tarczycy lub ze współistniejącymi poważnymi chorobami (np. chorobą serca) początkowo konieczne może być leczenie w szpitalu.

Lewotyroksynę należy przyjmować regularnie, najlepiej o tej samej porze, zwykle rano, koniecznie na czczo, około 30–60 minut przed posiłkiem. Lekarz ustala dawkę początkową leku indywidualnie w przypadku każdego pacjenta, w zależności od stopnia niedoczynności tarczycy i współistniejących chorób. Decyzję o leczeniu utajonej niedoczynności tarczycy podejmuje się indywidualnie w przypadku każdego chorego. Następnie lekarz przeprowadza kontrolne oznaczenie stężenia TSH i na podstawie jego wyniku modyfikuje dawkę leku. W dniu oznaczania stężenia TSH chory nie powinien przed badaniem przyjmować lewotyroksyny (lek należy przyjąć po pobraniu krwi). Początkowo konieczne mogą być częstsze kontrole TSH (co ok. 6–12 tyg.), natomiast po stabilnym wyrównaniu niedoczynności tarczycy kontrole TSH mogą być rzadsze (co 6–12 mies.). Należy poinformować lekarza prowadzącego o wszystkich innych przyjmowanych lekach, niektórych leków (np. preparatów żelaza) nie należy bowiem przyjmować razem z lewotyroksyną.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie choroby Hashimoto?

W przypadku pacjentów z chorobą Hashimoto i niedoczynnością tarczycy konieczne jest przewlekłe leczenie lewotyroksyną przez całe życie, które – choć nie daje całkowitego wyleczenia – przywraca zdrowie.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia choroby Hashimoto?

W przypadku rozwoju niedoczynności tarczycy u chorych z chorobą Hashimoto leczenie prowadzi się przez całe życie. U osób z rozpoznaną chorobą autoimmunologiczną większe jest również ryzyko zachorowania na inną chorobę autoimmunologiczną, dlatego u osób z chorobą Hashimoto konieczna może być okresowa obserwacja w kierunku innych chorób autoimmunologicznych (np. celiakii, niedoczynności kory nadnerczy).

Choroba Hashimoto a ciąża

Kobiety chore na przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy mogą zajść w ciążę i urodzić zdrowe dziecko. Ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza i odpowiednie przyjmowanie lewotyroksyny, aby stężenie TSH we krwi było optymalne.

Nieleczona niedoczynność tarczycy w ciąży pociąga za sobą nieprawidłowy rozwój układu nerwowego u potomstwa oraz zwiększone ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego, małej masy urodzeniowej, nadciśnienia tętniczego ujawniającego się w ciąży, stanu przedrzucawkowego oraz krwotoku poporodowego.

U kobiet z niedoczynnością tarczycy leczonych lewotyroksyną i planujących ciążę lekarz zaleci oznaczenie stężenia TSH przed rozpoczęciem starań o ciążę. Następnie lekarz tak zmodyfikuje dawkę lewotyroksyny, aby stężenie TSH znajdowało się pomiędzy dolną granicą przedziału wartości referencyjnych dla populacji ogólnej a 2,5 mIU/l.

Należy pamiętać, że w ciąży zapotrzebowanie na lewotyroksynę się zwiększa, dlatego należy natychmiast skontaktować się z lekarzem prowadzącym po potwierdzeniu ciąży. Po potwierdzeniu ciąży bądź w razie jej podejrzenia lekarz zaleci zwiększenie dawki leku o 20–30%.

Pacjentki leczone z powodu niedoczynności tarczycy, u których planuje się zastosowanie metod wspomaganego rozrodu, powinny uzyskać optymalne stężenie hormonów tarczycy we krwi przynajmniej 4 tygodnie przed planowaną stymulacją jajników, przy czym jako docelowe przyjmuje się stężenie TSH <2,5 mIU/l.

U wszystkich kobiet w ciąży, także tych leczonych z powodu choroby Hashimoto zaleca się suplementację jodku potasu. Zalecana dobowa podaż jodu wynosi 150 µg dla kobiet w wieku prokreacyjnym i 250 µg dla kobiet w okresie ciąży i karmienia piersią. W polskiej populacji kobiet ciężarnych można zapewnić takie spożycie poprzez stosowanie suplementów diety zawierających 150–200 µg jodu. Podaż jodu w ciąży i w okresie karmienia piersią nie może jednak przekraczać dwukrotnej wartości rekomendowanej, czyli 500 µg jodu dziennie. U kobiet stosujących diety restrykcyjne (np. wegańską) planujących ciążę cała dzienna dawka jodu 150 µg powinna być przyjmowana w postaci suplementu.

W trakcie leczenia lewotyroksyną docelowe stężenie TSH powinno się znajdować w dolnej połowie przedziału wartości referencyjnych specyficznych dla poszczególnych trymestrów ciąży (gdy nie są one dostępne, powinno wynosić <2,5 mIU/l).

Monitorowanie leczenia lewotyroksyną polega na oznaczaniu stężenia TSH co około 4 tygodnie do połowy ciąży, a następnie przynajmniej raz (ok. 30. tyg. ciąży). W razie wątpliwości bądź po zwiększeniu lub zmniejszeniu dawki lekarz zaleci ocenę czynności tarczycy po około 3–4 tygodniach. Monitorowanie jest bardzo ważne, ponieważ zarówno zbyt małe, jak i zbyt duże stężenie hormonów tarczycy we krwi ma niekorzystny wpływ na płód.

Po porodzie lekarz zaleci zmniejszenie dawki lewotyroksyny do dawki stosowanej przed ciążą. Niezależnie od decyzji o zmianie dawki lewotyroksyny, lekarz zaleci oznaczenie stężenia TSH około 6 tygodni po porodzie. Należy mieć świadomość, że może się zdarzyć, że kobieta z chorobą Hashimoto w pewnym czasie po porodzie może potrzebować nawet większej dawki lewotyroksyny niż przed ciążą. Wpływa na to nasilenie procesu autoimmunizacyjnego w okresie poporodowym. Ponadto okres poporodowy to czas, kiedy może się rozwinąć tzw. poporodowe zapalenie tarczycy. Dlatego w przypadku pojawienia się jakichkolwiek niepokojących objawów należy niezwłocznie skontaktować się ze swoim lekarzem prowadzącym.

Odżywianie osób z chorobą Hashimoto

Nie ma dowodów naukowych na to, żeby jakiekolwiek postępowanie dietetyczne wpływało na przebieg choroby Hashimoto (w szczególności nie ma dowodów naukowych na skuteczność jakichkolwiek diet eliminacyjnych).

Czytaj więcej na temat odżywiania osób z chorobą Hashimoto: Dieta i suplementacja w chorobie Hashimoto

Co robić, aby uniknąć zachorowania na chorobę Hashimoto?

Autoimmunologiczne choroby tarczycy (np. choroba Gravesa i Basedowa, choroba Hashimoto) są uwarunkowane genetycznie. Nie mamy wpływu na predyspozycję genetyczną osób obciążonych. Osoby, u których w rodzinie występują autoimmunologiczne choroby tarczycy, powinny informować o tym lekarzy, aby uniknąć przyjmowania leków mogących wpływać na rozwój choroby. Osoby te powinny również okresowo kontrolować stężenie TSH, aby jak najszybciej rozpoznać rozwijającą się niedoczynność tarczycy i nie dopuścić do wystąpienia jej ciężkich objawów.

19.12.2023

Czytaj następny:

Zobacz także
  • Niedoczynność kory nadnerczy
  • Guzki tarczycy
Wybrane treści dla Ciebie
  • Niedoczynność przysadki
  • Niedoczynność kory nadnerczy
  • Dieta i suplementacja w chorobie Hashimoto
  • Zapalenie nerwów wzrokowych i rdzenia kręgowego
  • Zespół miasteniczny Lamberta i Eatona
  • Nadczynność tarczycy
  • Choroba Cushinga
  • Hiperaldosteronizm pierwotny
  • Choroba Riedla
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta