×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Niedoczynność przysadki

dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk, prof. WUM1, 2
1Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
2IV Oddział Chorób Wewnętrznych, SPZOZ Szpital Bielański im. Ks. Jerzego Popiełuszki, Warszawa

Co to jest i jakie są przyczyny?

Niedoczynność przysadki to schorzenie związane z brakiem lub niedostatecznym wydzielaniem jednego lub kilku hormonów przysadki - gruczołu wydzielania wewnętrznego położonego w środkowym dole czaszkowym. Jej wyspecjalizowane komórki wytwarzają hormony pobudzające obwodowe gruczoły dokrewne, takie jak tarczyca, nadnercza, gonady (jajniki, jądra) do syntezy (wytwarzania) i wydzielania hormonów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Tabela. Hormony przysadki
Hormon przysadki Wpływ na gruczoł Funkcja Objawy braku hormonu przysadki
TSH – hormon tyreotropowy* tarczyca Pobudza syntezę i wydzielanie hormonów tarczycy Wtórna niedoczynność tarczycy
ACTH – hormon adrenokortykotropowy* nadnercza Pobudza syntezę i wydzielanie kortyzolu Wtórna niedoczynność nadnerczy
FSH – hormon folikulotropowy* gonady (jajniki i jądra) U kobiet stymuluje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, u mężczyzn - spermatogenezę Dzieci – brak cech dojrzewania płciowego
Kobiety – brak miesiączki, możliwy zanik owłosienia płciowego
Mężczyźni – zaburzenia erekcji, obniżenie popędu płciowego, zanik owłosienia płciowego, ginekomastia, zmniejszenie masy mięśniowej, niepłodność
LH – hormon luteinizujący* Stymuluje owulację u kobiet oraz syntezę hormonów płciowych u obu płci
GH – hormon wzrostu* wątroba pobudza syntezę czynników wzrostowych (głównie IGF-1) Dzieci – niedobór wzrostu, hipoglikemia
Dorośli - podwyższone stężenie cholesterolu, zmniejszenie gęstości mineralnej kości
PRL – prolaktyna* gruczoły sutkowe pobudza laktację brak wydzielania mleka (laktacji) u kobiet po porodzie
ADH – wazopresyna** nerki zagęszczanie moczu wzmożone pragnienie wielomocz
* hormony przedniego płata przysadki
** hormon tylnego płata przysadki

Niedobór hormonów obwodowych spowodowany przez upośledzenie czynności przedniego płata przysadki określa się mianem wtórnej niedoczynności gruczołów obwodowych. Do niedoczynności przysadki mogą prowadzić:

  • nowotwory okolicy podwzgórzowo-przysadkowej (guzy złośliwe lub duże guzy łagodne, np. gruczolaki przysadki)
  • zmiany zapalne mózgu
  • urazy głowy
  • uszkodzenia jatrogenne (tzn. związane z operacją neurochirurgiczną lub radioterapią)
  • udar przysadki (krwawienie wewnątrz przysadki)
  • zaburzenia rozwojowe i wrodzone.

Jak często występuje?

Najczęściej stwierdzany niedobór hormonu wzrostu występuje u 1 na 3–4 tys. osób.

Jak się objawia?

Objawy niedoczynności przysadki są bardzo różnorodne i zależą od wielu czynników, w tym: od wieku i płci osoby, u której wystąpiła niedoczynność, przyczyny i czasu trwania choroby oraz od niedoboru określonych hormonów.

Najczęściej występujące dolegliwości i objawy to:

  • zaburzenia miesiączkowania
  • niepłodność, impotencja
  • zanik owłosienia łonowego i dołów pachowych
  • brak laktacji u kobiet po porodzie
  • osłabienie, senność
  • niskie ciśnienie tętnicze oraz hipotensja ortostatyczna (spadek ciśnienia tętniczego i możliwe zasłabnięcia przy szybkim wstawaniu z pozycji leżącej)
  • obniżone stężenie glukozy we krwi (hipoglikemia)
  • blada, sucha skóra
  • łatwe marznięcie
  • chudnięcie
  • opóźnienie wzrastania u dzieci.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Podejrzenie niedoczynności przysadki wymaga pilnej diagnostyki endokrynologicznej. W pierwszej kolejności konieczna jest ocena czynności kory nadnerczy, gdyż wtórna niedoczynność tego gruczołu może być stanem zagrożenia życia. Ponadto, nagle rozwijająca się niedoczynność przysadki w przebiegu urazu lub udaru jest wskazaniem do pilnej hospitalizacji.

Jak lekarz ustala diagnozę?

Po zbadaniu chorego, lekarz zaleca odpowiednie badania biochemiczne (hormonalne), które potwierdzą rozpoznanie (zmniejszenie stężenia hormonów obwodowych z obniżonymi lub pozostającymi przy dolnej granicy normy stężeniami odpowiadających im hormonów przysadki, zmniejszenie stężenia hormonu wzrostu i IGF-1). Ponadto może zlecić odpowiednie testy stymulacyjne.

W każdym przypadku należy starać się ustalić przyczynę zaburzeń czynności przysadki, co ma istotne znaczenie przy wyborze leczenia. Najlepszym badaniem obrazowym wykonywanym w tym celu jest rezonans magnetyczny przysadki.

Jakie są sposoby leczenia?

Leczenie niedoczynności przysadki obejmuje:

  • leczenie substytucyjne - wyrównujące istniejące niedobory hormonalne. Stosuje się odpowiednie hormony obwodowe:
    • doustne preparaty L-tyroksyny przy niedoborze hormonów tarczycy
    • doustne glikokortykosteroidy (np. hydrokortyzon) przy wtórnej niedoczynności nadnerczy
    • preparaty testosteronu (u mężczyzn) i estrogenów z gestagenami (u kobiet w okresie przedmenopauzalnym) przy wtórnej niedoczynności gonad
    • rekombinowany ludzki hormon wzrostu w postaci zastrzyków podskórnych u dzieci z niedoborem wzrostu. Wskazania do leczenia hormonem wzrostu chorych dorosłych nie są jednoznacznie ustalone

Leczenie substytucyjne jest najczęściej przewlekłe, w sytuacji nieodwracalnego (trwałego) uszkodzenia przysadki prowadzone jest do końca życia, a leczenie preparatem hormonu wzrostu - do czasu zakończenia procesu wzrastania. Należy pamiętać, że w pewnych sytuacjach (infekcje, stres) wskazane jest zwiększenie dawki przyjmowanych glikokortykosteroidów. Zaprzestanie leczenia wyrównującego bez porozumienia z lekarzem stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia.

  • leczenie przyczynowe - leczenie choroby, która spowodowała upośledzenie funkcji przysadki (np. operacyjne usunięcie gruczolaka przysadki).

W niektórych przypadkach leczenie takie może doprowadzić do ustąpienia niedoczynności przysadki. Chorym z niedoczynnością przysadki zaleca się noszenie przy sobie informacji (np. karta informacyjna leczenia szpitalnego lub bransoleta) o rozpoznaniu niedoczynności przysadki oraz rodzaju i dawce przyjmowanych leków.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

W części przypadków po leczeniu przyczynowym obserwuje się ustąpienie objawów niedoboru hormonów przysadki (np. po leczeniu operacyjnym niektórych chorych z niedoczynnością przysadki wywołaną uciskiem przez gruczolaka przysadki, po antybiotykoterapii w przypadku bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych). Pozostali chorzy wymagają leczenia substytucyjnego do końca życia. Odpowiednie wyrównanie niedoborów hormonalnych warunkuje dobry stan zdrowia tych chorych oraz dobre rokowanie. W przypadku pacjentów z niedoczynnością przysadki w przebiegu nowotworów złośliwych rokowanie co do zdrowia i życia zależy od rodzaju guza i stopnia zaawansowania choroby nowotworowej.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Pacjenci przewlekle leczeni substytucyjnie wymagają okresowej kontroli specjalistycznej przez całe życie. Częstotliwość wizyt, kontrolnych badań obrazowych, częstość i ilość wykonywanych oznaczeń hormonalnych ustalana jest zwykle indywidualnie, zależnie od zakresu niedoborów hormonalnych, stopnia ich wyrównania oraz przyczyny niedoczynności przysadki.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

W części przypadków nie jesteśmy w stanie uniknąć chorób, które doprowadzają do niedoczynności przysadki (np. zaburzenia rozwojowe i wrodzone). Doskonalenie technik operacji neurochirurgicznych oraz metod radioterapii może zmniejszyć ryzyko jatrogennego uszkodzenia przysadki. Szczepienia profilaktyczne (np. przeciwgruźlicze) oraz wczesne rozpoznawanie i skuteczne leczenie zakażeń bakteryjnych może uchronić nas przed wystąpieniem groźnych powikłań zapalnych ze strony ośrodkowego układu nerwowego przebiegających z niedoczynnością przysadki.

Zachowania prozdrowotne, m.in. unikanie palenia papierosów, mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych dających przerzuty do ośrodkowego układu nerwowego, w tym do przysadki.

29.03.2017
Zobacz także
  • Jak się uwolnić od palenia tytoniu?
Wybrane treści dla Ciebie
  • Tężyczka
  • Podostre zapalenie tarczycy
  • Moczówka prosta (diabetes insipidus)
  • Nadczynność tarczycy
  • Nadczynność tarczycy w ciąży
  • Hiperprolaktynemia i guz prolaktynowy
  • Pierwotna niedoczynność przytarczyc
  • Akromegalia
  • Przypadkowo wykryty guz przysadki (incydentaloma przysadki)
  • Pierwotna nadczynność przytarczyc
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta