×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Hemoroidy (żylaki odbytu) - jak wyglądają i czym są hemoroidy zewnętrzne oraz wewnętrzne, skąd się biorą i jak przebiega ich leczenie?

lek. Magdalena Wiercińska

Hemoroidy to powiększanie się guzków krwawniczych, któremu towarzyszą objawy. Hemoroidy zewnętrzne są widoczne jako sinawe guzki w pobliżu odbytu. Hemoroidy wewnętrzne wyczuwa się palcem podczas bezpośredniego badania przez odbyt. Głównymi objawami hemoroidów jest krwawienie z odbytu, wypadanie guzków poza odbyt oraz świąd i pieczenie okolicy odbytu.

Co to są i jak wyglądają hemoroidy?

Guzki krwawnicze to fizjologiczna struktura odbytu. Są to trzy poduszkowate jamiste naczynia żylne wypełnione umiarkowanie krwią. Wyróżnia się guzki wewnętrzne wywodzące się z górnego splotu żył odbytniczych i guzki zewnętrzne z dolnego splotu odbytniczego. Granicą między nimi jest tzw. linia grzebieniasta, czyli brzeg odbytu. Ich funkcją jest uszczelnianie odbytu, co ułatwia pełną kontrolę oddawania gazów i stolca.

Kiedy dochodzi do ich nadmiernego wypełnienia, czyli przekrwienia, prawidłowe guzki krwawnicze powiększają się i powodują objawy. Wtedy określa się je mianem hemoroidów. Hemoroidy zewnętrzne są widoczne jako sinawe guzki w pobliżu odbytu. Hemoroidy wewnętrzne wyczuwa się palcem podczas bezpośredniego badania przez odbyt. Zależnie od tego, który splot żylny jest przekrwiony wyróżnia się hemoroidy wewnętrzne, niewidoczne w początkowej fazie choroby i hemoroidy zewnętrzne, widoczne w okolicy odbytu. Hemoroidy są częste, występują u około 11% populacji ogólnej, z największą częstością między 45. a 65. rokiem życia.

Inne choroby okolicy odbytu, o podobnym przebiegu i mylone z nimi to szczelina odbytu, przetoki, ropnie odbytowo-odbytnicze, zapalenie zwieraczy odbytu.

Czy wiesz, że...

Hemorrhoid pochodzi od greckich słów: haema – krew i rhoos – przepływ. Prawdopodobnie pierwszy użył go w opisie przypadłości Hipokrates (Corpus Hippocraticum) w 460 roku p.n.e. Intrygujące słowo znane od tysięcy lat w różnych językach (emerods, ophalim, techorim). Oznacza anatomiczną strukturę, atawistyczną u człowieka, a istotną dla przeżycia u zwierząt, gdyż uzupełniając aparat zwieraczowy zapobiega niekontrolowanemu oddawaniu gazów (i pozostawianiu śladu zapachowego – przyp. red.).
Jest to podśluzówkowy splot tętniczo-żylny nazwany splotem odbytniczym wewnętrznym, utworzony przez końcowe gałęzie tętnicy odbytniczej górnej; splot ten ma połączenie ze splotem zewnętrznym znajdującym się pomiędzy zwieraczem wewnętrznym i zewnętrznym odbytu oraz komunikuje się ze splotem naczyń żylnych podskórnych (splotem odbytniczym dolnym) w otoczeniu szpary odbytu.

Dr hab. med. Piotr Wałęga, Guzki krwawnicze i żylaki odbytu, Medycyna Praktyczna - Chirurgia 2012; 5

Jakie są przyczyny powstania hemoroidów (żylaków odbytu)?

Przyczyna powiększenia się guzków krwawniczych nie jest w pełni wyjaśniona. Uważa się, że jest wynikiem współistnienia kilku czynników związanych z dietą, trybem życia, wykonywanym zawodem, a także wysiłkiem fizycznym oraz ciążą i porodem. Zakłada się, że powiększanie się guzków krwawniczych (choroba hemoroidalna, hemoroidy) jest związane z przemijającym lub stałym wzrostem ciśnienia albo zastojem w odbytniczych splotach żylnych. Dochodzi do tego zarówno w sytuacjach całkiem codziennych, banalnych, jak i w przypadku poważniejszych problemów zdrowotnych. Ta pierwsza, częstsza kategoria to:

  • nawykowe zaparcie,
  • biegunka,
  • ciąża,
  • siedzący tryb życia,
  • biegi długodystansowe.

Hemoroidy występują także u osób z cięższymi, rzadszymi chorobami:

  • marskością wątroby,
  • guzami miednicy małej,
  • wrodzonym brakiem zastawek żylnych w żyłach trzewnych.

Hemoroidy (żylaki odbytu) - objawy

Dominującym objawem jest:

  • krwawienie z odbytu. Jest to krwawienie świeżą krwią towarzyszące wypróżnieniu, szczególne w przypadku wytężonej defekacji w przebiegu zaparcia. Obecność skrzepów krwi, ciemnowiśniowej krwi lub smolista, czarna barwa stolca wskazują na inne, z reguły poważniejsze choroby. Jeśli krwawienie jest intensywne, widoczna jest krew w muszli klozetowej, jeśli jego natężenie jest mniejsze widoczne są tylko pasemka krwi powlekające stolec lub jedynie ślady krwi na papierze toaletowym. Krwawienie z hemoroidów jest najczęstszą przyczyną krwawienia świeżą, czerwoną krwią z odbytu. Zwykle hemoroidy nie prowadzą do niedokrwistości, ale w przypadku obfitych częstych krwawień może dojść nawet do głębokiej niedokrwistości.

Inne objawy choroby hemoroidalnej to:

  • świąd i pieczenie w okolicy odbytu,
  • ból, podrażnienie, dyskomfort w okolicy odbytu,
  • uczucie niecałkowitego wypróżnienia,
  • wyciek śluzu,
  • hemoroidy wewnętrzne, powiększając się podczas parcia na stolec mogą wypadać na zewnątrz i cofać się samoistnie do kanału odbytu. Niekiedy konieczne jest ich ręczne odprowadzenie, a w postaci bardzo zaawansowanej ulegają zadzierzgnięciu i nie można ich odprowadzić do środka. Wówczas hemoroidy są stale widoczne na zewnątrz odbytu i mogą być bolesne.

W przypadku wystąpienia zakrzepu w guzku krwawniczym zewnętrznym lub pęknięcia żyły pojawia bolesna okrągła, sinawa grudka widoczna na skórze w pobliżu odbytu. Po ustąpieniu ostrego stanu ból ustępuje, guzek z zakrzepem zmniejsza się i powstaje fałd skórny.

Jak się rozpoznaje hemoroidy (żylaki odbytu)?

Rozpoznanie hemoroidów ustala się na podstawie badania proktologicznego – lekarz ogląda okolicę odbytu, a następnie bada pacjenta palcem przez odbyt. Hemoroidy zewnętrzne są widoczne jako sinawe guzki w pobliżu odbytu. Hemoroidy wewnętrzne wyczuwa się palcem podczas bezpośredniego badania przez odbyt. Następnie wykonuje badanie wziernikiem – anoskopem, żeby obejrzeć hemoroidy wewnętrzne. Jest to wykonany z przeziernego plastyku stożkowaty wziernik zakładany na rękojeść umożliwiającą wprowadzenie do odbytnicy oświetlającego jej wnętrze instrumentu nasmarowanego środkiem znieczulającym i poślizgowym. Ocena całej kilkunastocentymetrowej odbytnicy, czyli rektoskopia (zwana też proktoskopią) jest możliwa po zastosowaniu nieco dłuższego tubusa.

Bardzo ważne jest wykluczenie innych przyczyn krwawienia, w tym raka jelita grubego. W tym celu u większości pacjentów przed podjęciem leczenia powinno się wykonać kolonoskopię. Należy pamiętać, że hemoroidy nie wykluczają raka jelita grubego.

Hemoroidy wewnętrzne i zewnętrzne

Wyróżnia się 4 stopnie choroby hemoroidalnej:
I – powiększenie guzków bez ich wypadania na zewnątrz
II – guzki wypadają na zewnątrz w czasie wypróżniania się, lecz cofają się samoistnie
III – guzki wypadają w czasie wypróżnienia i muszą być odprowadzone ręcznie
IV – guzki utrzymują się na zewnątrz, nie zmniejszają się i ulegają zakrzepicy.

Najdokładniej wnętrze jelita można obejrzeć podczas kolonoskopii. Kolonoskopia to badanie giętkim endoskopem wprowadzanym do kątnicy, czyli do najgłębiej położonego, początkowego odcinka jelita grubego. Światłowód endoskopu wiedzie światło do wnętrza jelita, a obraz, przewodzony elektronicznie z kamery umieszczonej na końcu aparatu, widoczny jest na monitorze. Sigmoidoskopia różni się od kolonoskopii mniejszym zasięgiem badania(zwykle do esicy włącznie), mniej kłopotliwym przygotowaniem jelita do badania i zwykle mniejszym dyskomfortem.

Lekarz zajmujący się chorobami odbytu to proktolog.

Guzki krwawnicze różnego stopnia
Ryc. Guzki krwawnicze różnego stopnia: A – hemoroidy I stopnia widoczne tylko w anoskopie; nie wychodzą poza kanał odbytu. B – hemoroidy II stopnia pozostają w kanale odbytu; widoczne w anoskopie. C – hemoroidy III stopnia widoczne w trakcie parcia na zewnątrz odbytu; możliwe do manualnego odprowadzenia po defekacji. D – hemoroidy IV stopnia, nieodprowadzalne; pozostają trwale poza kanałem odbytu.
Ryc. Michał Romaniszyn; źródło: dr hab. med. Piotr Wałęga, Guzki krwawnicze i żylaki odbytu, Medycyna Praktyczna - Chirurgia 2012; 5

Leczenie hemoroidów (żylaków odbytu)

Leczenie hemoroidów zależy od nasilenia objawów i stopnia zaawansowania oraz wieku i stanu ogólnego pacjenta. Stosuje się leczenie zachowawcze i zabiegowe. Celem leczenia jest poprawa komfortu życia, dlatego decyzja o podjęciu i wyborze metody leczenia zabiegowego musi być podejmowana indywidualnie, po rozważeniu korzyści i możliwych niekorzystnych następstw interwencji.

Leczenie zachowawcze (wskazane w każdym stadium choroby):

  • dieta przeciwzaparciowa z ograniczeniem ostrych przypraw i unikanie używek,
  • leki zwiększające napięcie ścian naczyń żylnych i zmniejszające ich przepuszczalność (zawierające hesperydynę, wyciąg z ruszczyka lub diosminę),
  • maści i czopki o działaniu przeciwzapalnym i miejscowo ochronnym (zawierające hydrokortyzon, tlenek cynku, kwas hialuronowy).

Leczenie zachowawcze jest wystarczające u części pacjentów, zwłaszcza jeśli hemoroidy nie są zaawansowane. Jeśli to leczenie nie jest skuteczne, rozważa się metody mało inwazyjne, takie jak: zakładanie gumowych opasek na hemoroidy („gumkowanie”), skleroterapię polegającą na wstrzykiwaniu środków chemicznych zamykających dopływ krwi do hemoroidów, koagulacja energią cieplną: laserowa, elektrokoagulacja lub koagulacja zimnem, czyli krioterapia lub podwiązanie tętnic doprowadzających krew do hemoroidów. Zastosowanie metod mało inwazyjnych wiąże się z ryzykiem nawrotu choroby hemoroidalnej.

W przypadkach zaawansowanych, gdy metody mało inwazyjne są nieskuteczne stosuje się leczenie operacyjne, czyli wycięcie guzków krwawniczych. Zabieg ten jest bolesny i wiąże się z większym ryzykiem powikłań. Po leczeniu operacyjnym mogą wystąpić powikłania wczesne (krwawienie, zakażenie, zatrzymanie moczu) i późne (przetoki lub nawrót choroby hemoroidalnej). Sporadycznie występuje nietrzymanie gazów i stolca.

Jak leczono hemoroidy?

Różne metody leczenia i leki w formie tabletek, maści czy czopków znane są od wieków, a nawet tysiącleci.
  • W roku 41 n.e. rzymski medyk Dioscorides opisał dobroczynne działanie aloesu u chorych z dolegliwościami hemoroidalnymi.
  • Żyjący w latach 130–200 n.e. Galen, medyk Marka Aureliusza, stosował aloes i pijawki w leczeniu hemoroidów.
  • Zmiana przyzwyczajeń dietetycznych, higienicznych i większa aktywność ruchowa zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby hemoroidalnej. Już w starochińskiej i japońskiej medycynie, aby zmniejszyć napięcie zwieraczy w przypadku dolegliwości hemoroidalnych stosowano akupunkturę lub ignipunkturę (maxibustion), czyli leczenie bodźcem cieplnym. Jak się okazuje, ma to swoje uzasadnienie poparte współczesnymi wynikami badań Schafika i wsp., który opisał odruch relaksacji zwieraczy po zadziałaniu bodźca cieplnego (thermosphincter reflex) (może też tłumaczyć rolę tzw. nasiadówek w łagodzeniu dolegliwości ze strony tego odcinka przewodu pokarmowego – przyp. red.).
  • Legenda głosi, że św. Fiakr, patron ogrodników i proktologów, cierpiący po ciężkiej pracy z powodu wypadania hemoroidów, doznał cudownego uzdrowienia, siadając i modląc się na zimnym kamieniu. Wyraźny odcisk hemoroidów św. Fiakra pozostaje na kamieniu do dziś, a współczesna wersja leczenia zimnem – krioterapia – jest obecnie metodą, która może być stosowana u chorych z pojedynczymi guzkami II stopnia (lub jako leczenie uzupełniające metodą Barrona) albo z niewielkimi guzkami resztkowymi czy nawrotowymi leczonymi innymi metodami zabiegowymi. Krioterapii ze względu na ryzyko powikłań, dolegliwości bólowe i etapowość leczenia nie należy obecnie stosować jako podstawowej metody postępowania.
  • Już w 25 roku p.n.e. Celsus dokonał „podwiązania guzka” u chorego z hemoroidami, a w 5–10 roku n.e. bizantyjscy medycy opisywali podwiązanie szypuły hemoroidu powodujące jego amputację, czyli metodę obecnie powszechnie stosowaną w II stopniu jako podwiązanie guzków krwawniczych sposobem Barrona. Niektórzy w ramach własnych modyfikacji czasami uzupełniają ją krioterapią. Już sam autor metody opisał wtórne krwawienia po zabiegu, a obecnie wiemy, że mogą one dotyczyć nawet 5% chorych.
Dr hab. med. Piotr Wałęga, Guzki krwawnicze i żylaki odbytu, Medycyna Praktyczna "Chirurgia" 2012/5

Jak zapobiegać powstaniu hemoroidów (żylaków odbytu)?

Najlepszym sposobem uniknięcia hemoroidów jest dbałość o regularne wypróżnienia stolcem o miękkiej, plastycznej konsystencji, niepowstrzymywanie oddawania stolca, o ile zajdzie potrzeba defekacji. Ważne jest kształtowanie nawyków dotyczących regularności wypróżnień. Do dbałości o higienę okolicy odbytu należy umycie okolicy odbytu ciepłą wodą, bez mydła, ewentualnie z użyciem środków do higieny intymnej. Ważna jest odpowiednia dieta bogata we włókna roślinne (zob. Błonnik), unikanie potraw sprzyjających zaparciom: czekolady, mocnej herbaty. Zaleca się umiarkowany wysiłek fizyczny, unikanie sytuacji prowadzących do wzmożonego ciśnienia w jamie brzusznej, np. dźwigania. Osobom mającym siedzący tryb życia zaleca się przerywanie siedzenia kilkuminutowymi ćwiczeniami, spacerem.

Hemoroidy: najczęściej zadawane pytania

Czy u osoby, u której stwierdzono krwawienie z odbytu i rozpoznano hemoroidy należy wykonać kolonoskopię?

Co prawda hemoroidy są najczęstszą przyczyną krwawienia świeżą krwią z odbytu, to jednak nie można z góry wykluczyć współistnienia innej, poważniejszej przyczyny krwawienia. W takiej sytuacji kolonoskopię należy bezwzględnie wykonać u osób po 45. roku życia i u każdej osoby z niedokrwistością z niedoboru żelaza.

Czy dieta ma wpływ na krwawienie z hemoroidów?

Tak. Na dwa sposoby. Po pierwsze, jeśli dieta nie zapewnia właściwego rytmu wypróżnień i powoduje zaparcie, to modyfikacja sposobu odżywiania sprzyjająca prawidłowym wypróżnieniom będzie zmniejszała ryzyko krwawienia z hemoroidów. Po drugie, są potrawy, który sprzyjają krwawieniu poprzez przekrwienie narządów miednicy małej. Zalicza się do nich ostre przyprawy i alkohol. Często pacjenci zauważają, że po spożyciu mocno przyprawionego pokarmu i alkoholu występuje krwawienie z odbytu, nierzadko obfitsze niż zwykle.

Czy hemoroidy, które wystąpiły w ciąży będą problemem po porodzie?

Zwykle hemoroidy, które wystąpiły w związku z ciążą zanikają po porodzie lub przestają krwawić. Ważne znaczenie ma unormowanie pracy jelit, unikanie dźwigania i normalizacja masy ciała, która niekiedy zbyt wzrasta w ciąży.

Czy leki mogą mieć wpływ na krwawienie z hemoroidów?

Tak. Dotyczy to osób stosujących leki przeciwpłytkowe i przeciwkrzepliwe, zalecane najczęściej przez kardiologów. Powszechnie stosowanym lekiem jest kwas acetylosalicylowy (aspiryna), który jest dostępny bez recepty i bywa także stosowany z wielu innych wskazań, jak przeziębienie czy bóle kostno-stawowe. Czasami jest jednym ze składników preparatów złożonych. W tej sytuacji pacjent może nie mieć świadomości stosowania kwasu acetylosalicylowego. Leki przeciwkrzepliwe to acenokumarol czy warfaryna, które są dostępne wyłącznie na receptę, a zatem przyjmowane świadomie przez chorego. Bywa tak, że stosowanie leków przeciwpłytkowych lub przeciwkrzepliwych prowadzi do pierwszorazowego krwawienia z odbytu, które mylnie przypisuje się hemoroidom, podczas gdy faktycznie jest wyrazem obecności dużych polipów czy guza jelita grubego. Wątpliwości rozstrzyga kolonoskopia.

Czy hemoroidy są przeciwwskazaniem do biopsji prostaty?

Nie. Okolica końcowego odcinka odbytnicy, przez którą przechodzi igła biopsyjna jest położona nieco głębiej niż obszar, w którym występują hemoroidy. Rozpoznanie raka prostaty jest sprawą na tyle ważną, że uzasadnione jest minimalne ryzyko niewielkiego krwawienia związanego z biopsją.


02.12.2021
Zobacz także
  • Hemoroidy w ciąży
  • Hemoroidy w pytaniach i odpowiedziach
  • Operacyjne leczenie żylaków odbytu (hemoroidów)
  • Krwawienie z odbytu
Wybrane treści dla Ciebie
  • Stolec – zmieniony wygląd
  • Nietrzymanie stolca
  • Dieta wspomagająca leczenie hemoroidów
  • Hemoroidy w ciąży
  • Samotny wrzód odbytnicy
  • Ropień odbytu
  • Stolec ołówkowaty – czy to objaw raka?
  • Manometria odbytu i odbytnicy
  • Krwawienie z odbytu
  • Zwężenie odbytu
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta