×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zespół jelita drażliwego ("jelito drażliwe", IBS) - objawy, dieta, leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Zespół jelita drażliwego to choroba przewlekła, której głównymi objawami są ból brzucha i nieprawidłowy rytm wypróżnień (biegunki, zaparcia lub naprzemiennie). Choć zespół jelita drażliwego powoduje przykre objawy i może wpływać na funkcjonowanie, nie jest ciężką chorobą ani nie prowadzi do niekorzystnych skutków zdrowotnych. Bardzo ważnym elementem leczenia jest odpowiednia dieta.

Co to jest zespół jelita drażliwego i jakie są jego przyczyny?

Zespół jelita drażliwego (nazywany też zespołem jelita nadwrażliwego lub IBS – irritable bowel syndrom) jest przewlekłą chorobą jelita cienkiego i grubego, objawiającą się bólem brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień (biegunkami lub zaparciami, które mogą też pojawiać się naprzemiennie). Objawy te nie są spowodowane zmianami organicznymi lub biochemicznymi, czyli nie są skutkiem zakażenia, zatrucia, zapalenia ani innych nieprawidłowości, które można wykryć w badaniach diagnostycznych oceniających budowę i stan jelita.

Przyczyna zespołu jelita drażliwego nie jest znana. Zakłada się, że na powstanie zespołu może złożyć się wiele różnych czynników. Należą do nich:

  • zaburzenia regulacji tzw. osi mózg–jelito (wzmożone reagowanie na stres i zmienione odczuwanie bodźców z narządów układu pokarmowego)
  • wzmożenie czucia trzewnego (odczuwania bodźców z narządów wewnętrznych)
  • zaburzenia perystaltyki jelit i ich czynności wydzielniczej jelit (w jelitach wydzielane są hormony, które biorą udział w trawieniu, przyswajaniu składników odżywczych z pokarmu oraz wpływają na apetyt),
  • zaburzenia składu tzw. mikrobioty jelitowej (tj. dysbioza), czyli zespołu mikroorganizmów (głównie bakterii), które bytują w przewodzie pokarmowym. Zaburzenia te mogą być np. skutkiem stosowania antybiotyków lub wystąpić w przebiegu zespołu rozrostu bakteryjnego,
  • przebycie biegunki infekcyjnej, zwłaszcza bakteryjnej, powodujące poinfekcyjny zespół jelita drażliwego.

Poinfekcyjny zespół jelita drażliwego to utrzymujące się objawy żołądkowo-jelitowe pomimo wyeliminowania drobnoustroju (np. bakterii), który spowodował infekcję. Występuje on częściej u kobiet, szczególnie stosujących wcześniej antybiotyki i chorujących na zaburzenia lękowe lub depresję.

Rola mózgu nie została do końca wyjaśniona. Nowsze badania wykazują zmiany aktywności w obszarach kory mózgowej odpowiedzialnych za odczuwanie bólu. Ponadto u 70–90% pacjentów występują zaburzenia psychiczne, m.in. zaburzenia osobowości, niepokój lub depresja.

Jak często występuje zespół jelita drażliwego?

Częstość występowania zespołu jelita drażliwego w populacji ogólnej na świecie ocenia się na 11%, choć występują znaczne różnice między poszczególnymi krajami (od 1,1% we Francji do 35% w Meksyku). Zaburzenie to występuje ∼2-krotnie częściej u kobiet, najczęściej <50. rż. Połowa chorych zgłasza pierwsze objawy <35. rż.

Zespół jelita drażliwego – objawy

Przebieg zespołu jelita drażliwego jest przewlekły i nawracający, co oznacza, że objawy mogą ustępować i pojawiać się ponownie w różnych odstępach czasu.

Podstawowym objawem zespołu jelita drażliwego jest ból brzucha.

W jakiej okolicy brzucha występuje ból w zespole jelita drażliwego?

Ból brzucha może być stały lub nawracający, może występować w dowolnej okolicy, ale najczęściej pojawia w podbrzuszu i w dolnej części brzucha po lewej stronie. Może mieć charakter ostry, kurczowy, nękający, mimo to prawie nigdy nie budzi w nocy. Objawy nocne odczuwają pacjenci z bezsennością.

Inne objawy:

  • biegunka lub zaparcie stolca – w biegunce stolce mogą być wodniste lub półpłynne, rzadko jednak dochodzi do zwiększenia ich objętości. Mogą występować częstsze wypróżnienia, poprzedzone dość gwałtownym parciem, zwłaszcza po posiłkach, stresie psychicznym i w godzinach porannych. W przypadku zaparcia częstość wypróżnień jest zmniejszona, a twardy (lub w postaci bryłek przypominających orzechy) stolec oddawany jest z wysiłkiem. Po oddaniu stolca wiele osób ma uczucie niepełnego wypróżnienia. U niektórych chorych występują na przemian okresy biegunki i zaparcia. Często występują skąpe wypróżnienia.
  • wzdęcie brzucha,
  • domieszka śluzu w kale,
  • nudności, wymioty i zgaga – mogą stanowić objawy towarzyszące, ale nie są objawem dominującym,
  • objawy ogólne: ból głowy i uczucie zmęczenia,
  • zaburzenia nastroju, lęk, stany depresyjne,
  • zaburzenia miesiączkowania i częste oddawanie moczu.

Objawy zespołu jelita drażliwego są niecharakterystyczne i mogą pojawiać się w wielu innych chorobach. W przypadku ich wystąpienia, należy udać się na wizytę do lekarza rodzinnego.

Jeśli objawom zespołu jelita drażliwego towarzyszy: gorączka, utrata masy ciała, krew w stolcu, niedokrwistość lub ktoś z rodziny chorował na raka jelita grubego, nieswoistą chorobę zapalną jelit (np. chorobę Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) lub celiakię, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza rodzinnego.

Zespół jelita drażliwego – badania

Lekarz zbierze dokładny wywiad dotyczący przebiegu dolegliwości, charakteru objawów i ich nasilenia, związku z określonymi sytuacjami (np. stresem, posiłkiem), a także chorób jelita występujących w rodzinie. Następnie zbada pacjenta. W przypadku podejrzenia zespołu jelita drażliwego, może zlecić dodatkowe badania, takie jak: badanie morfologii krwi, CRP (i/lub kalprotektyny bądź laktoferyny w kale), hormonów tarczycy, badania krwi w kierunku celiakii, test oddechowy w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, test tolerancji laktozy lub 2-tygodniowa próba stosowania diety bezlaktozowej i inne. U niektórych osób konieczne może okazać się wykonanie kolonoskopii, a także gastroskopii.

Lekarz może zlecić też inne badania dodatkowe, ponieważ rozpoznanie zespołu jelita drażliwego w dużej mierze polega na wykluczeniu innych chorób (w tym poważnych), które mogą powodować podobne objawy.

Zespół jelita drażliwego – leki i leczenie

Należy pamiętać, że zespół jelita drażliwego, choć powoduje przykre objawy i może wpływać na funkcjonowanie, nie jest ciężką chorobą (nie ma nic wspólnego np. z chorobą nowotworową, czego często obawiają się pacjenci). Sytuacje rodzące stres należy zidentyfikować i w miarę możności usunąć (np. przy wsparciu psychologicznym).

Leki odgrywają rolę wspomagającą. Powodują ustąpienie części dolegliwości u niektórych chorych. Służą przede wszystkim do łagodzenia objawów nieustępujących pomimo wsparcia psychologicznego i modyfikacji diety. Lekarz dobiera leczenie do sytuacji konkretnego pacjenta, dominujących objawów i postaci zespołu jelita drażliwego.

Do leków, które stosuje się w leczeniu zespołu jelita drażliwego, należą:

  • trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (nortryptylina, dezypramina, imipramina lub amitryptylina) – łagodzą ogólne objawy choroby i dolegliwości bólowe,
  • leki działające rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego (drotaweryna, hioscyna, mebeweryna, alweryna, olejek z mięty pieprzowej).

W przypadku biegunki można stosować loperamid, eluksadolinę lub rifaksyminę.

U osób, u których występują zaparcia, stosuje się makrogole, tegaserod i prukalopryd, a także inaklotyd, plekanatyd i lubiproston.

Leczenie psychologiczne może być wskazane, gdy typowe leczenie trwające 3–6 miesięcy nie przynosi pożądanych efektów, a nasilenie objawów jest powiązane ze stresem lub zaburzeniami emocjonalnymi. Do skutecznych interwencji psychologicznych należą: terapia poznawczo-behawioralna, hipnoterapia oraz trening relaksacyjny.

Dieta w zespole jelita drażliwego

Ważnym elementem leczenia jest odpowiednia dieta. Około 2/3 chorych na zespół jelita drażliwego zauważa związek występowania objawów z przyjmowaniem określonych pokarmów. Posiłki należy spożywać regularnie i bez pośpiechu. Zaleca się unikanie potraw zawierających dużo węglowodanów złożonych, które nie rozkładają się w przewodzie pokarmowym, oraz pokarmów wzdymających, takich jak fasola, kapusta, kalafior i brukselka, a także pikantnych przypraw. Istotne znaczenie może mieć unikanie picia kawy i alkoholu. Następujące modyfikacje dietetyczne mogą mieć korzystny wpływ na przebieg zespołu jelita drażliwego:
  • dieta bogata w błonnik rozpuszczalny – jego źródłem są m.in. świeże warzywa i owoce oraz nasiona babki płesznika, babki lancetowatej i babki jajowatej, otręby owsiane, jęczmień oraz fasola. Błonnik nierozpuszczalny (np. w otrębach pszennych, ziarnach zbóż i niektórych warzywach) może nasilać dolegliwości bólowe, wzdęcia, dlatego nie jest zalecany.
  • dieta o małej zawartości składników FODMAP, czyli fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (fermentable oligo-, di-, monosaccharides and polyols), które mają niekorzystny wpływ na przebieg zespołu jelita drażliwego. Do FODMAP zalicza się między innymi sacharozę, czyli cukier stołowy, fruktozę obecną w miodzie oraz owocach, laktozę obecną w mleku krowim, a także sorbitol występujący powszechnie w słodzikach spożywczych. Dietę tę (lowFODMAP) należy prowadzić w 3 etapach:
    1. na 4–6 tyg. należy wyeliminować z diety pokarmy o dużej zawartości FODMAP;
    2. jeśli dolegliwości ustąpiły, wprowadzić pokarmy zawierające poszczególne FODMAP, by zidentyfikować te, które wywołują objawy;
    3. na podstawie danych z 2. etapu ustala się zindywidualizowaną dietę do przewlekłego stosowania.
  • dieta bezglutenowa może być korzystna u osób z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten. Przed jej wprowadzeniem lekarz wykluczy celiakię.

Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą. U większości chorych objawy uporczywie nawracają. Choroba ma jednak łagodny przebieg i nigdy nie prowadzi do wyniszczenia ani innych poważnych konsekwencji.


Zespół jelita drażliwego – pytania i odpowiedzi


Probiotyki w zespole jelita drażliwego

W zespole jelita drażliwego stwierdza się przesunięcia (zaburzenia) w jelitowej florze bakteryjnej, dlatego w leczeniu tego zespołu u części chorych można uzyskać poprawę objawową, stosując niektóre antybiotyki lub probiotyki. O rodzaju zastosowanych leków decyduje lekarz.

24.11.2021
Zobacz także
  • Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)
  • Ból brzucha: skąd się bierze i w jakich przypadkach należy się zgłosić do lekarza
  • Zaparcia - objawy, przyczyny, leczenie i leki na zaparcia
  • Wzdęcia – czym są, co je powoduje, kiedy zgłosić się do lekarza i jakie są domowe sposoby na wzdęcia brzucha?
  • Gazy jelitowe
Wybrane treści dla Ciebie
  • Mikroskopowe zapalenie jelita grubego
  • Rola błonnika pokarmowego w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego
  • Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)
  • Ostre niedokrwienie jelit
  • Nowotwory jelita cienkiego (łagodne i złośliwe)
  • Rak jelita cienkiego i inne złośliwe nowotwory jelita cienkiego
  • Uchyłki jelita grubego
  • Gazy jelitowe
  • Przewlekłe niedokrwienie jelit
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta