×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Choroba refluksowa przełyku (refluks): przyczyny, objawy i leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Choroba refluksowa przełyku to stan, w którym nieprawidłowe zarzucanie treści żołądkowej do przełyku powoduje uciążliwe objawy lub powikłania. Typowymi objawami refluksu są: zgaga oraz uczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku, które nasilają się w pozycji leżącej na wznak, przy pochylaniu się, zwłaszcza po obfitym lub tłustym posiłku. W leczeniu stosuje się modyfikację trybu życia oraz leki, głównie hamujące wydzielanie kwasu solnego. Choroba refluksowa przełyku jest chorobą przewlekłą.

Co to jest choroba refluksowa przełyku (refluks) i jakie są jej przyczyny?

Choroba refluksowa przełyku (ChRP) to stan, w którym patologiczne (nieprawidłowe) zarzucanie treści żołądkowej do przełyku powoduje uciążliwe objawy lub powikłania. Wraz z połkniętym wcześniej pokarmem, do przełyku wraca także wytwarzany w żołądku kwas solny i enzymy trawienne, powodując pieczenie, czyli tzw. zgagę.

Mogą temu towarzyszyć uszkodzenia błony śluzowej przełyku zwane nadżerkami (zobacz zdjęcie poniżej).

Wśród czynników predysponujących do choroby refluksowej wymienia się:

  • nieprawidłową czynność dolnego zwieracza przełyku
  • zaburzenia opróżniania żołądka
  • zaburzenia motoryki przełyku (czyli nieprawidłową czynność skurczową przełyku, która umożliwia przechodzenie pokarmu do żołądka) i upośledzony klirens przełykowy
  • zaburzenia integralności błony śluzowej przełyku
  • przepuklinę rozworu przełykowego
  • nadwrażliwość przełyku
  • otyłość
  • ciążę.

Przyczyny refluksu

Mięsień położony pomiędzy przełykiem a żołądkiem (dolny zwieracz przełyku) rozkurcza się przy połykaniu, co pozwala na przejście pokarmu do żołądka. Następnie mięsień ten szybko się kurczy, zapobiegając cofaniu się pokarmu i soku żołądkowego z powrotem do przełyku. Gdy dolny zwieracz przełyku kurczy się nieprawidłowo lub jest niewydolny, kwaśne składniki soku żołądkowego mogą wracać do przełyku, co nazywamy refluksem żołądkowo-przełykowym (zobacz rycinę).

Do rozwoju choroby refluksowej przełyku może dojść także w przebiegu niektórych chorób, tj.: cukrzycy, twardziny, chorób związanych z przewlekłym nadużywaniem alkoholu oraz niektórych zaburzeń hormonalnych.


Ryc. 1. Choroba refluksowa przełyku

Istotną rolę w powstawaniu refluksu odgrywają również przyjmowane przez chorego leki, zwłaszcza doustne środki antykoncepcyjne czy leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym i chorobach płuc (szczególnie z grupy blokerów kanału wapniowego, leków przeciwcholinergicznych, czy metyloksantyn, np. teofilina).

Rozwojowi refluksu sprzyja również przepuklina rozworu przełykowego (górna część żołądka jest wepchnięta do klatki piersiowej przez cieńsze miejsce w przeponie – mięśniu oddzielającym płuca i brzuch). Gdy górna część żołądka tkwi wciśnięta powyżej przepony, sok żołądkowy pozostaje tam przez dłuższy czas, co ułatwia cofanie się treści do przełyku.

Jak często występuje choroba refluksowa (refluks) przełyku?

Objawy choroby refluksowej przełyku występują raz – dwa razy w tygodniu u 20% osób w populacji ogólnej. Częstość występowania choroby refluksowej przełyku zwiększa się z wiekiem, w Europie szacuje się ją na 8,8–25,9%. Choroba refluksowa przełyku występuje z podobną częstością u mężczyzn i kobiet, ale jej powikłania obserwuje się częściej u mężczyzn.

Choroba relfuksowa przełyku – objawy

Do typowych objawów refluksu należą: zgaga, puste odbijania oraz uczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku. Często dolegliwości określane są także jako pieczenie za mostkiem, nadkwasota, kwaśne odbijania, czy ból górnej części brzucha.

Dolegliwości nasilają się w ułożeniu na wznak, zwłaszcza po obfitym lub tłustym posiłku, przy pochylaniu się i podczas parcia.

Objawami niepokojącymi (tzw. objawy alarmowe), wymagającymi zgłoszenia się do lekarza i przeprowadzenia szybkiej i dokładnej diagnostyki są:

  • zaburzenia połykania,
  • ból przy połykaniu (zob. Dysfagia),
  • niezamierzone zmniejszenie masy ciała,
  • ból brzucha w nocy (budzący ze snu),
  • utrzymujące się wymioty lub krwawienie z przełyku.

Choroba refluksowa może też powodować objawy nietypowe, takie jak: chrypka, szczególnie poranna, suchy kaszel lub świszczący oddech oraz ból w klatce piersiowej, naśladujący pochodzenie sercowe, a także uczucie „kluski” w gardle.

Choroba refluksowa przełyku może też nie powodować żadnych objawów i można ją wykryć przypadkowo podczas endoskopii.

Choroba refluksowa przełyku jest chorobą przewlekłą, przebiegającą z okresami zaostrzeń i remisji. Nieleczona choroba refluksowa przełyku o ciężkim przebiegu może prowadzić do poważnych powikłań oraz powodować znaczne pogorszenie jakości życia chorych.

Co robić w razie wystąpienia objawów choroby refluksowej?

Modyfikacja stylu życia i dieta

W razie wystąpienia objawów refluksu warto zmodyfikować styl życia, a szczególnie sposób odżywiania się. Posiłki powinny być mniejsze, ale spożywane częściej i nie przed położeniem się do łóżka – ostatni posiłek należy zjeść najpóźniej 3 godziny przed snem. Należy unikać pokarmów tłustych, mocno przyprawionych, gazowanych napojów, cytrusów, kawy i czekolady. Wskazane jest także odstawienie używek – alkoholu i papierosów.

W przypadku otyłości lub nadwagi zaleca się dążenie do zmniejszenia masy ciała. Warto wypróbować także spanie na łóżku z wezgłowiem uniesionym o kilkanaście centymetrów. Poza tym należy unikać prac w  pozycji przymusowej oraz ciasnych ubrań i pasków. Zaleca się też zaprzestanie palenia tytoniu.

Przeczytaj więcej: Dieta w choroba refluksowej

Stosowanie leków bez recepty

Stosowanie dostępnych bez recepty leków zobojętniających sok żołądkowy, zawierających różne kombinacje związków glinu, wapnia, magnezu i kwasu alginowego, może przynieść chwilową ulgę, jednak nie zaleca się długotrwałego ich przyjmowania bez konsultacji z lekarzem.

Wizyta u lekarza

Jeśli opisane sposoby nie przynoszą poprawy, należy udać się do lekarza – szczególnie, jeśli dolegliwości są uporczywe i się nasilają. Niezwłoczna wizyta u lekarza jest konieczna także wtedy, gdy wystąpią objawy niepokojące – zaburzenia połykania, ból przy połykaniu, niezamierzone zmniejszenie masy ciała, ból brzucha w nocy (budzący ze snu), wymioty lub krwawienia z przełyku).

Należy pamiętać, że objawy refluksu można łatwo pomylić z dolegliwościami w przebiegu choroby niedokrwiennej serca, a nawet zawału mięśnia sercowego. Trzeba zwrócić uwagę na to, kiedy pojawia się ból – ból wieńcowy ma bowiem związek z wysiłkiem fizycznym, a ustępuje po odpoczynku i przyjęciu nitrogliceryny. Niekiedy do pewnego rozpoznania niezbędne jest wykonanie pełnych badań w kierunku chorób serca.

Jak lekarz stawia diagnozę?


Ryc. 2. Obraz endoskopowy refluksowego zapalenia przełyku – widoczne nadżerki

Lekarz najpierw zbierze dokładny wywiad – zapyta o objawy, ich przebieg w czasie, ewentualne choroby towarzyszące, przyjmowane leki.

Następnie, jeśli u pacjenta występują typowe objawy refluksu bez objawów alarmowych, zaleci modyfikację trybu życia oraz wdroży leczenie tzw. inhibitorem pompy protonowej (np. omeprazolem) przez 8 tygodni. W zależności od uzyskanych wyników tego postępowania na wizycie kontrolnej zleci dalsze leczenie lub diagnostykę – może skierować pacjenta na gastroskopię, 24-godzinne monitorowanie pH w przełyku lub manometrię przełyku, a także inne badania w zależności od podejrzewanej przyczyny objawów.

Jeśli u pacjenta występują objawy refluksu oraz jakikolwiek objaw alarmowy, lekarz skieruje go od razu na badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego (gastroskopia), które polega na wsunięciu giętkiego aparatu do gardła, a następnie do przełyku, żołądka i dwunastnicy. W trakcie badania w razie potrzeby pobiera się wycinki z błony śluzowej przewodu pokarmowego do badania histopatologicznego. Gastroskopia jest jedyną metodą uzyskania takich wycinków w celu oceny mikroskopowej zmian w przewodzie pokarmowym bez konieczności wykonania zabiegu chirurgicznego. Zabieg ten trwa około 20–30 minut i  wykonuje się go po podaniu miejscowo preparatu znieczulającego, nie wymaga też przyjęcia do szpitala.

Następnie, w zależności od wyników badania endoskopowego, zaleci odpowiednie leczenie lub dalsze badania.

Jakie są sposoby leczenia choroby refluksowej (refluksu)? Jakie leki na refluks?

Choroba refluksowa przełyku jest chorobą przewlekłą, dlatego właściwe jest ciągłe leczenie (często do końca życia) w celu opanowania dolegliwości i zapobiegania powikłaniom.

Leczenie farmakologiczne

Poza modyfikacją stylu życia, najczęściej leczenie rozpoczyna się od leków silnie zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego (tzw. inhibitorów pompy protonowej, w publikacjach medycznych oznaczanych często skrótem IPP). Do tej grupy leków należą esomeprazol, lanzoprazol, omeprazol, pantoprazolrabeprazol. Stosuje się je zwykle raz na dobę, na czczo, w zleconych przez lekarza dawkach standardowych przez 2–4 tygodnie. W razie niepowodzenia leczenia lekarz może zdecydować o podwojeniu dawki leku i/lub dodać do terapii lek z grupy blokerów receptorów histaminowych H2 (famotydyna) podawany przed snem.

Leki z tej grupy stosuje się również w leczeniu podtrzymującym refluksu o łagodnym przebiegu.

Leki zobojętniające kwas solny i osłaniające błonę śluzową – związki magnezu i glinu, kwas alginowy i sukralfat mogą być skuteczne w łagodnej postaci choroby refluksowej przełyku. Można je stosować doraźnie.

U niektórych osób lekarz może zalecić także lek prokinetyczny – itopryd. Inne leki prokinetyczne – cisapryd i metoklopramid nie są zarejestrowane do leczenia choroby refluksowej przełyku ze względu na działania niepożądane.

Leczenie chirurgiczne

Gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi poprawy mimo maksymalnych dawek leków, rozważa się zastosowanie leczenia operacyjnego (zob. Leczenie operacyjne choroby refluksowej i przepukliny rozworu przełykowego). Okazuje się jednak, że około 50% chorych – po różnym okresie od operacji – nadal wymaga leczenia farmakologicznego.

Leczenie refluksu u kobiet w ciąży

U kobiet ciężarnych leczeniem z wyboru choroby refluksowej przełyku jest leczenie niefarmakologiczne – modyfikacja stylu życia i odpowiednia dieta. Leki należy stosować przez możliwie najkrótszy czas i w możliwie najmniejszej dawce. Najczęściej stosowane są leki zobojętniające, niewchłaniające się z przewodu pokarmowego – preparaty kwasu alginowego i sukralfat. Inhibitory pompy protonowej jeśli są wskazane, można stosować również w ciąży. Wszystkie leki należy zawsze stosować po konsultacji z lekarzem i zgodnie z jego zaleceniami.

Przeczytaj odpowiedź na pytanie nadesłane przez pacjenta:

Lekarz leczy mnie pantoprazolem na chorobę refluksową przełyku - mam objawy, takie jak zgaga, brak apetytu, niestrawność (z okresami zaostrzeń i remisji). Jednak w gastroskopii nigdy nie wykazano żadnych zmian w przełyku (brak stanu zapalnego). Czy w związku z powyższym mogę mieć chorobę refluksową, jak twierdzi lekarz (czy same objawy są wystarczające do ustalenia takiego rozpoznania)?

Odpowiedziała

lek. Magdalena Przybylska-Feluś
Oddział Kliniczny Kliniki Gastroenterologii i Hepatologii
Szpital Uniwersytecki w Krakowie



Choroba refluksowa (gastroesophageal reflux disease - GERD) jest przewlekłą chorobą górnego odcinka przewodu pokarmowego związaną z zarzucaniem treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Problem tkwi w nadmiernej relaksacji dolnego zwieracza przełyku (lower esophageal sphincter - LES) odcinka przełyku tuż nad żołądkiem, w którym panuje wyższe ciśnienie zabezpieczające przed zarzucaniem kwaśnej treści żołądkowej.

Objawy obejmują objawy przełykowe (zgagę, regurgitacje, dysfagię, uczucie globusa, niekardiologiczny ból w klatce piersiowej, dyspepsję - niestrawność) oraz pozaprzełykowe, jak czkawka, kaszel, chrypka.

W zależności od zmian w endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego możemy wyróżnić postać nienadżerkową (non erosive esophageal reflux disease - NERD) i nadżerkową (erosive esophageal reflux disease - ERD).

GERD diagnozuje się na podstawie objawów, gastroskopii, w ciężkich lub opornych na leczenie przypadkach zarezerwowane jest badanie pH-metryczne (ocena pH w przełyku), ew. manometria przełyku (ocena ciśnienia) lub impedancja przełykowa (ocena zarzucania, niezależnie od pH).

Objawy typowe i atypowe dla GERD należy różnicować z innymi przyczynami, np. objawy dyspeptyczne w przebiegu zapalenia żołądka; dysfagię z przeszkodami w przełyku, kaszel z przyczynami pulmonologicznymi itd.

Leczenie obejmuje przede wszystkim stosowanie leków zmniejszających wydzielanie żołądkowe (inhibitory pompy protonowej) oraz modyfikację trybu życia poprzez unikanie pikantnych pokarmów, gazowanych napojów, mniejsze porcje, unikanie wysiłku fizycznego lub leżenia zaraz po posiłku, sen z głową uniesioną o ok. 30 stopni.

W ciężkich przypadkach stosuje się leczenie operacyjne, które można porównać z wytworzeniem mankietu uszczelniającego połączenie żołądka z przełykiem.



Piśmiennictwo:

Chih-Hsun Yi, Tso-Tsai Liu, Chien-Lin Chen: Atypical Symptoms in Patients With Gastroesophageal Reflux Disease. J. Neurogastroenterol. Motil. 2012; 18(3): 278-283.
Current Trends in the Management of Gastroesophageal Reflux Disease: A Review
Hea Jung Sung, Yu Kyung Cho i wsp.: Role of Acid and Weakly Acidic Reflux in Gastroesophageal Reflux Disease Off Proton Pump Inhibitor Therapy. J. Neurogastroenterol. Motil. 2012; 18(3): 291-297.
Materiały edukacyjne dla pacjentów.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie refluksu?

Choroba refluksowa przełyku jest chorobą przewlekłą, przebiegającą z okresami zaostrzeń i remisji.

Choroba refluksowa nie zagraża życiu, jednak może znacznie ograniczać codzienną aktywność, niezbędne jest też stałe leczenie podtrzymujące. U większości chorych w leczeniu przewlekłym stosuje się najmniejszą skuteczną dawkę inhibitorów pompy protonowej, pozwalającą na opanowanie dolegliwości. Rokowanie jest dobre w przypadku refluksu o łagodnym przebiegu. Nieleczona choroba refluksowa o ciężkim przebiegu może prowadzić do tak poważnych powikłań, jak zwężenie przełyku, krwawienie z przewodu pokarmowego, a nawet rak gruczołowy przełyku.

U około 10% chorych wystąpić może tzw. przełyk Barretta, który jest stanem przedrakowym i wymaga stałej kontroli endoskopowej z badaniem histopatologicznym. Stan przedrakowy niezmiernie rzadko może przejść w raka przełyku (w przypadku przełyku Barretta – około 0,5% przypadków rocznie), a prawidłowe monitorowanie rozwoju choroby pozwala na wczesne jej rozpoznanie i leczenie.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia choroby refluksowej?

Po zakończeniu leczenia choroby refluksowej przełyku zaleca się kontynuację prawidłowych nawyków żywieniowych oraz unikanie leków mogących zmniejszać ciśnienie w obrębie dolnego zwieracza przełyku, zwłaszcza leków stosowanych w chorobie niedokrwiennej serca i nadciśnieniu tętniczym (popularne azotany, beta-blokery, teofilina).

Kontrolna endoskopia po leczeniu wskazana jest u pacjentów z zaawansowaną chorobą refluksową oraz u chorych z jej powikłaniami.

Chorzy z rozpoznanym przełykiem Barretta wymagają stałego nadzoru specjalistycznego ze względu na zwiększone ryzyko rozwoju raka gruczołowego przełyku. U tych chorych lekarz zleci kontrolne badania endoskopowe z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego.

Co robić, aby uniknąć refluksu?

Prawdopodobnie korzystne jest zaprzestanie palenia papierosów, odpowiednia dieta, w tym ograniczenie spożycia alkoholu i kawy oraz normalizacja masy ciała.

15.09.2022
Zobacz także
  • Dieta w chorobie refluksowej
  • Gastroskopia
  • Zgaga: co to jest zgaga, jakie są jej przyczyny
Wybrane treści dla Ciebie
  • Manometria przełyku
  • Grzybica przełyku
  • Rozlany skurcz i bolesne skurcze przełyku
  • Dieta w chorobie refluksowej
  • Gazy jelitowe
  • Achalazja
  • Gruźlica przełyku
  • Kaszel w pozycji leżącej, czy to objaw kaszlu refluksowego?
  • Zgaga: co to jest zgaga, jakie są jej przyczyny
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta