Ryc. Wątroba leży w prawym podżebrzu pod przeponą, częściowo przechodząc do górnego nadbrzusza i lewego podżebrza.
Wątroba (po grecku: hepar) należy do układu pokarmowego i jest największym gruczołem w organizmie człowieka. Wątroba leży po prawej stronie jamy brzusznej. U mężczyzn osiąga wagę 1500–1700 g, a u kobiet 1300–1500 g, jednakże jej wypełnienie krwią zwiększa tę masę o dodatkowe 500–800g.
Wątroba jest największym narządem wewnętrznym. Znajduje się w prawym podżebrzu pod przeponą, czyli po prawej stronie brzucha pod żebrami, częściowo przechodząc do górnego nadbrzusza i lewego podżebrza. Prawidłowo u dorosłych wątroba jest w całości schowana pod łukiem żebrowym. Jeśli jest powiększona, to może wystawać spod łuku żebrowego, co lekarz może stwierdzić podczas badania brzucha.
Wątroba ma cztery płaty: prawy (największy), lewy, czworoboczny i ogoniasty. Pokryta jest w większości przez otrzewną, a sam miąższ – przez włóknistą błonę zwaną torebką wątrobową.
Wątroba ma podwójne unaczynienie: 70–80% krwi otrzymuje z żyły wrotnej (jest to tzw. ukrwienie czynnościowe), a 20–30% przez tętnicę wątrobową właściwą (ukrwienie odżywcze). Żyła wrotna zbiera ubogą w tlen a bogatą w czynniki odżywcze i sole mineralne krew z nieparzystych narządów jamy brzusznej (śledziony, żołądka, jelit). Tętnicą wątrobową płynie natomiast krew bogata w tlen. Krwi wrotnej jest więcej aniżeli tej dostarczanej przez tętnicę wątrobową, a więc w ogólnym bilansie wątroba otrzymuje tlen przede wszystkim przez żyłę wrotną. Ponieważ fragmenty tego narządu są zaopatrywane przez odrębne gałęzie żyły wrotnej i tętnicy wątrobowej, stało się to podstawą jego podziału na osiem segmentów naczyniowych (I-VIII). Jest to tzw. podział czynnościowy o dużym znaczeniu praktycznym, ponieważ każdy segment stanowi odrębną jednostkę anatomiczną i czynnościową, co ma podstawowe znaczenie w zabiegach chirurgicznych polegających na częściowym wycięciu fragmentów tego narządu.
Naczynia główne oraz przewód żółciowy wnikają do wątroby przez jej wnękę. Wewnątrz dzielą się z kolei na naczynia międzypłacikowe, odpowiednio: tętnicę, żyłę i przewód żółciowy (tzw. triada wątrobowa), a następnie, analogicznie, na naczynia śródpłacikowe. Komórki wątrobowe – hepatocyty – stanowią 60–70% wszystkich komórek znajdujących się w wątrobie. Hepatocyty tworzą układ beleczek ułożonych jeden za drugim (jednorzędowo) oplecionych naczyniami zatokowymi. Mają dwa bieguny: naczyniowy i żółciowy. Biegun naczyniowy jest oddzielony wąską przestrzenią okołozatokową (zwaną przestrzenią Dissego) od naczynia zatokowego. Sąsiadujące ze sobą hepatocyty od strony biegunów naczyniowych mają wgłębienia, które na wzajemnym styku tworzą kanaliki żółciowe. Przechodzą one w początkowe przewodziki żółciowe (kanały Heringa), a następnie łączą się w naczynia większego kalibru znajdujące się w przestrzeniach wrotnych i dalej – w przewody żółciowe. Hepatocyt jest komórką żyjącą około 1 roku. Poza hepatocytami w wątrobie występują także – wchodzące w skład naczyń zatokowych – luźno ułożone komórki wrzecionowate i gwiazdkowate (mają one własności żerne i nazywają się komórkami Browicza i Kupffera) oraz lipocyty lub komórki Ito (gromadzące tłuszcz). W pewnych warunkach, po pobudzeniu, ulegają one przekształceniu w komórki nazwane miofibroblastami. Sa one źródłem wytwarzania kolagenu, pełniącego rolę „wypełniacza” miejsc po hepatocytach.
Wątroba jako narząd ma duże zdolności regeneracyjne. Jest to związane z możliwością szybkiej odbudowy tych komórek po zadziałaniu czynników uszkadzających, takich jak alkohol, wirusy, niektóre leki. Pod warunkiem, że procesy niszczenia nie przekraczają możliwości odnowy. Wówczas w miejsce tego rodzaju ubytków mających charakter przewlekły rozwija się tkanka łączna, a przede wszystkim wspomniany kolagen.
W badaniu mikroskopowym widoczna jest podstawowa jednostka struktury wątroby, tzw. zrazik wątrobowy, w którego środkowej części znajduje się żyła środkowa. Od niej promieniście biegną beleczki wątrobowe (patrz wyżej). Jest także inne ujęcie budowy wątroby na tym poziomie. Wyodrębniono tzw. gronko wątrobowe obejmujące dwa sąsiadujące ze sobą zraziki wątrobowe, które mają wspólne naczynia krwionośne. Gronko składa się z trzech stref oznakowanych numerycznie (1, 2 i 3). Poszczególne strefy wykazują zróżnicowane właściwości metaboliczne oraz niejednakową wrażliwość na czynniki toksyczne dla hepatocytów (szczegóły przekraczają zakres tego omówienia).
Wątroba ma różnorodne funkcje. W ujęciu syntetycznym należy stwierdzić, że z racji rozległości ilościowych i jakościowych wątroba jest narządem o uniwersalnych właściwościach zarówno w stanie zdrowia, jak i chorób toczących się poza jej obszarem. Dzieje się tak, ponieważ zachodzi w niej przemiana wielu substancji: lipidów, węglowodanów i białek, a więc można ją określić jako centralne laboratorium ustroju.
W dużym skrócie można wyróżnić następujące funkcje wątroby:
We współczesnej immunologii jej funkcję w tym zakresie określa się jako działanie immunosupresorowe. Oznacza to, iż narząd ten ma bardzo rozwinięte właściwości tłumienia nadmiernej odpowiedzi odpornościowej. W języku naukowym określa się to jako funkcję immunotolerogenną. Aby zrozumieć jeden z podstawowych aspektów tego rodzaju cechy, trzeba podkreślić znaczenie wątroby w regulacji napływu do tego narządu z krwią wrotną z jelit zarówno bardzo dużej ilości produktów wytwarzanych przez bakterie, jak i – w pewnych okolicznościach samych drobnoustrojów.
Ostatnio poczyniono przełomowe postępy w poznaniu rzeczywistego składu flory jelitowej określanej jako mikrobiom lub mikrobiota. Stało się to możliwe dzięki wprowadzeniu nowatorskich technik identyfikacji drobnoustrojów metodami nie tradycyjnej hodowli, lecz biologii molekularnej z wykorzystaniem przede wszystkim jednej z postaci kwasu rybonukleinowego (RNA), charakterystycznego dla określonego gatunku drobnoustroju. Składniki mikrobioty wchodzą w ciągłe interakcje z komórkami odpornościowymi, w tym wewnątrzwątrobowymi. Opisano tzw. oś wątrobowo-jelitową. Jej zrównoważenie chroni liczne narządy przed toksynami bakteryjnymi, w tym nasz mózg. Zaburzenia w funkcjonowaniu tej osi to bardzo intensywnie badany obszar nowoczesnej medycyny. Dotyczy to również wniosków z tych badań w kształtowaniu odpowiedniej diety, także w stanie zdrowia. Znaczenie wątroby uważa się tu wręcz za kluczowe.
