HBV i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B

Charakterystyczną cechą wirusa zapalenia wątroby typu B jest integracja jego materiału genetycznego z materiałem genetycznym osoby zakażonej, co powoduje, że całkowite wyeliminowanie wirusa z organizmu jest prawdopodobnie niemożliwe.

Cechą przetrwałego zakażenia HBV jest także jego fazowy przebieg:

1. Pierwszy okres nazywany jest fazą immunotolerancji i trwa wiele lat (jeżeli do zakażenia doszło we wczesnym dzieciństwie) lub kilka, a rzadziej kilkanaście lub kilkadziesiąt miesięcy (jeżeli zakażenie nastąpiło w wieku dojrzałym). W tym czasie namnażanie się wirusa osiąga bardzo wysokie wartości, co powoduje, że zakaźność pacjenta jest wysoka. W surowicy krwi stwierdza się prawidłowe lub jedynie nieznacznie zwiększone aktywności aminotransferaz, obecne są natomiast markery wirusa (HBsAg, HBeAg) i przeciwciała (anty-HBc IgG). W materiale z nakłucia, czyli biopsji wątroby, stwierdza się niewielkie nasilenie zmian martwiczych i zapalnych.

Ryc. 1a, b. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby o minimalnej (u góry) oraz dużej (na dole) aktywności
Źródło: Choroby wewnętrzne, red. prof. A. Szczeklik, Medycyna Praktyczna, Kraków 2006
2. Drugi okres to faza eliminacji immunologicznej wirusa i komórek, które zakaża. Wiremia jest zmienna, aktywność aminotransferaz wysoka („falująca”), w wątrobie widoczne są liczne nacieki zapalne i zmiany martwicze. Każdy taki epizod obostrzenia może pozostawiać trwałe ślady w postaci mniej lub bardziej nasilonego włóknienia wątrobowego. Jeżeli dojdzie do tzw. serokonwersji w układzie „e” (wyeliminowanie antygenu „e” wirusa tzw. HBeAg+ i pojawienie się przeciwciał anty-HBe), proces ulega wyciszeniu i przechodzi w wieloletni okres nosicielstwa bezobjawowego. U części pacjentów dochodzi jednak do ponownych obostrzeń, po których pozostają coraz bardziej zaznaczone zmiany typu włóknienia oraz rozpoczynają się procesy typowe dla marskości wątroby.

Powikłania przewlekłego zakażenia HBV to:

• marskość wątroby – po upływie 5 lat rozwija się u ok. 8—20% osób przewlekle zakażonych HBV;
• rak wątrobowokomórkowy – ryzyko wzrasta u pacjentów z marskością;
• choroby związane z powstawaniem kompleksów immunologicznych, w skład których wchodzą antygeny wirusa, są to: przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek, guzkowe zapalenie tętnic i – rzadko – krioglobulinemia mieszana (występowanie w osoczu krwi nieprawidłowych białek, które wytrącają się w temperaturach poniżej 5°C).

Na podstawie obserwacji klinicznej pacjenta, stopnia zawansowania choroby i jej fazy, najczęściej po wielomiesięcznej obserwacji, podejmuje się decyzję co do sposobu leczenia.

Leczenie przewlekłego zapalenia wątroby typu B

Całkowita eliminacja HBV z organizmu jest prawdopodobnie niemożliwa z powodu szczególnej formy materiału genetycznego tego wirusa. Głównym celem leczenia przeciwwirusowego jest uzyskanie trwałego stłumienia replikacji (namnażania się wirusa) HBV do poziomu umożliwiającego zahamowanie, spowolnienie oraz cofanie się zmian zapalnych i włóknienia wątroby oraz ochrona przed rozwojem raka wątrobowokomórkowego.

Obecnie do leczenia przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B zarejestrowane są: interferon α2a i α2b, pegylowany interferon α2a (PegIFN) oraz naturalny interferon α, analogi nukleozydowe i nukleotydowe: adefowir, entekawir, lamiwudyna i telbiwudyna.

Interferony (stosowane domięśniowo) mają działanie stymulujące układ odpornościowy oraz przeciwwirusowe, a ww. analogi (stosowane doustnie) – tylko działanie przeciwwirusowe. Wadą analogów jest możliwość wystąpienia lekooporności. Jest ona największa w przypadku lamiwudyny, a najmniejsza w przypadku entekawiru (w przypadku tenowofiru jeszcze nie została opisana). Żadnego z wymienionych tu leków nie stosuje się w ciąży.

Interferon ma szereg przeciwwskazań, a wśród nich: choroby autoimmunologiczne, depresja, ciężkie choroby układu krążenia, małopłytkowość i inne.

Skuteczność leczenia interferonami i analogami jest ograniczona i różna w odniesieniu do poszczególnych wirusów oraz układów antygen/przeciwciało. Mierzy się ją odsetkami konwersji (eliminacja danego antygenu z organizmu i pojawienie się odpowiednich przeciwciał) oraz na podstawie wyników biopsji wątroby i analizy aktywności enzymów wątrobowych (aminotransferaz).

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie rzewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B?

Bez leczenia przeciwwirusowego samoistne wyleczenie jest zjawiskiem bardzo rzadkim.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Należy prowadzić higieniczny tryb życia. Raz na pół roku trzeba także poddawać się specjalistycznym badaniom kontrolnym.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Aby nie zachorować na przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby, trzeba unikać wszystkich możliwych czynników ryzyka zakażenia (np. tatuaży). Istotne jest poddawanie się szczepieniom ochronnym przeciwko zakażeniu HBV.