Wrzody żołądka i dwunastnicy: przyczyny, objawy i leczenie choroby wrzodowej

Wrzody żołądka i dwunastnicy są częstą chorobą, w przebiegu której dochodzi do cyklicznego pojawiania się wrzodów trawiennych. Najczęstszą przyczyną jest zakażenie Helicobacter pylori. Objawem wrzodów żołądka i dwunastnicy jest ból w górnej części brzucha, występujący w przypadku wrzodu żołądka podczas posiłków, a w przypadku wrzodu dwunastnicy – na czczo (w tym w nocy ok. godz. 23.00–2.00) i w ciągu 2–3 godzin po posiłkach, ustępujący po spożyciu pokarmu lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny. Często przebieg choroby jest bezobjawowy.

Czym są wrzody żołądka i dwunastnicy?

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, potocznie określana jako wrzody żołądka i dwunastnicy to cykliczne pojawianie się trawiennych wrzodów w żołądku lub dwunastnicy. Wrzód trawienny to ograniczony ubytek błony śluzowej, któremu towarzyszy naciek zapalny i martwica. Najczęściej wrzody trawienne powstają w opuszce dwunastnicy i żołądku, rzadziej w dolnej części przełyku i pętli dwunastnicy.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy jest wynikiem zaburzeń równowagi pomiędzy czynnikami drażniącymi (kwas solny, pepsyna) i ochronnymi (prawidłowo ukrwiona pokryta śluzem błona śluzowa).

Przyczyny wrzodów żołądka i dwunastnicy – zakażenie bakterią Helicobacter pylori

Najczęstszą przyczyną wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori, która dzięki swoim szczególnym właściwościom jest w stanie przetrwać w kwaśnych warunkach światła żołądka. Helicobacter pylori odpowiada za 75–90% wrzodów dwunastnicy i około 70% wrzodów żołądka.

Helicobacter pylori produkuje toksyny, uszkadzające komórki błony śluzowej i wywołujące jej zapalenie. Prowadzi to do zwiększonego wydzielania hormonu gastryny, co wpływa z kolei na większe wydzielanie kwasu solnego w żołądku, a w konsekwencji powoduje owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Helicobacter pylori stwierdzana jest u większości pacjentów z wrzodami dwunastnicy i u 70% pacjentów z wrzodami żołądka.

Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową. Częstość infekcji Helicobacter pylori jest bardzo duża w populacji osób dorosłych (około 67%), jednak nie u wszystkich zakażonych stwierdza się wrzody żołądka lub wrzody dwunastnicy.

Przyczyny wrzodów żołądka i dwunastnicy – niesteroidowe leki przeciwzapalne

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy może powstawać także jako niepożądane działanie przyjmowanych leków, głównie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) – powszechnie stosowanych środków przeciwbólowych, np. aspiryny, diklofenaku, ibuprofenu, ketoprofenu, naproksenu i innych leków z tej grupy.

Przyczyny wrzodów żołądka i dwunastnicy – czynniki genetyczne

Poza Helicobacter pylori i NLPZ w powstawaniu wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne, a także palenie papierosów. Zwiększone ryzyko stwierdzono u osób z grupą krwi 0. Inne czynniki, takie jak stres, alkohol, ostre przyprawy, nie wpływają na powstawanie wrzodów trawiennych, ale mogą powodować objawy dyspeptyczne.

Przyczyny wrzodów żołądka i dwunastnicy – palenie tytoniu

Palaczy tytoniu charakteryzuje większa zapadalność na wrzody żołądka i wrzody dwunastnicy, częstsze nawroty i trudniejsze gojenie wrzodów. Składniki dymu tytoniowego i Helicobacter pylori współdziałają w wywoływaniu wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy.

Jak często występują wrzody żołądka i dwunastnicy?

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy jest jedną z częstszych chorób przewodu pokarmowego. Występują one u około 5–10% populacji osób dorosłych. W ostatnich latach częstość występowania wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy się zmniejsza.

Wrzody żołądka i dwunastnicy – objawy

Wielu chorych nie odczuwa żadnych dolegliwości. Do głównych objawów wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy należą ból o piekącym charakterze i dyskomfort w nadbrzuszu, występujące na czczo (tzw. bóle głodowe, często w nocy lub wcześnie rano) lub 1–3 godziny po posiłkach (zobacz: Ból brzucha) i ustępujący po spożyciu pokarmu lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy bywa też czasem przyczyną przykrego uczucia „pełności” lub rozpierania po posiłkach, a nawet wymiotów. Ból w nadbrzuszu (górnej części brzucha) jest mało swoisty dla wrzodu trawiennego – w 50% przypadków jego przyczyną jest inna choroba. Mogą występować także nudności i wymioty.

Co robić w razie wystąpienia objawów wrzodu żołądka lub wrzodu dwunastnicy?

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy jest poważną chorobą, związaną z potencjalnymi niebezpiecznymi powikłaniami i wymagającą konsultacji lekarskiej. W razie występowania przewlekłych bólów brzucha należy zgłosić się do lekarza rodzinnego w celu przeprowadzenia podstawowej diagnostyki w tym kierunku.

U chorych na wrzody żołądka lub wrzody dwunastnicy mogą niekiedy wystąpić powikłania (u niektórych pacjentów są one pierwszymi objawami choroby).

Ryc. 1. Wrzód żołądka

Ryc. 2. Wrzód na przedniej ścianie opuszki dwunastnicy

Jak lekarz stawia diagnozę wrzodów żołądka lub wrzodów dwunastnicy?

Najważniejszym badaniem, koniecznym do rozpoznania choroby wrzodowej (wrzodów żołądka lub wrzodów dwunastnicy) jest badanie endoskopowe – gastroskopia. Pozwala ona na potwierdzenie choroby, wykrycie obecności Helicobacter pylori i pobranie wycinków do dalszego badania pod mikroskopem. W celu potwierdzenia zakażenia Helicobacter pylori pobrane wycinki poddaje się odpowiednim badaniom diagnostycznym. Skutecznymi metodami są: szybki test ureazowy, badanie histopatologiczne (badanie pod mikroskopem wycinka błony śluzowej żołądka) lub hodowla bakteryjna.

Do wykrywania Helicobacter pylori stosuje się też testy nieinwazyjne, do których przeprowadzenia nie jest konieczne wykonanie endoskopii. Należą do nich test oddechowy z użyciem węgla ¹³C, testy z krwi na obecność przeciwciał przeciwko Helicobacter pylori (często nie świadczą o aktualnym zakażeniu, ponieważ po skutecznym leczeniu przeciwciała mogą trzymywać się ponad 6 miesięcy na tym samym poziomie) oraz test wykrywający antygeny Helicobacter pylori w kale. Należy pamiętać, że powyższe testy wykrywają zakażenie bakterią, a nie wrzody żołądka i wrzody dwunastnicy.

Więcej o testach na obecność Helicobakter pylori tutaj.

Wrzody żołądka i dwunastnicy - leczenie

Zalecenia ogólne obejmują regularne spożywanie posiłków z wyłączeniem potraw, które nasilają lub wywołują dolegliwości, zaprzestanie palenia tytoniu oraz unikanie przyjmowania niektórych leków (kwasu acetylosalicylowego i innych NLPZ). Należy także ograniczyć spożycie kawy i mocnych alkoholi

Główną metodą leczenia choroby wrzodowej u osób zakażonych jest usunięcie (eradykacja) zakażenia Helicobacter pylori przez zastosowanie antybiotyków i leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego. Schemat leczenia ustala lekarz (zob. Eradykacja Helicobacter pylori).

Skuteczność eradykacji Helicobacter pylori zależy od wielu czynników, m.in. od dyscypliny pacjentów w zakresie stosowanego leczenia.

W razie występowania objawów wrzodów żołądka lub wrzodów dwunastnicy ulgę mogą przynieść dostępne bez recepty leki zobojętniające sok żołądkowy zawierające różne kombinacje związków glinu, wapnia, magnezu i kwasu alginowego lub blokery receptorów histaminowych H₂ (famotydyna, ranitydyna).

Większą skuteczność wykazują inhibitory pompy protonowej (esomeprazol, lanzoprazol, omeprazol, pantoprazol, rabeprazol), które hamują wytwarzanie kwasu solnego przez pompę protonową znajdującą się w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka. Należy pamiętać, że leki te należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Leczenie chirurgiczne obecnie stosuje się głównie w przypadku powikłań wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy.

Powikłania wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy może prowadzić do poważnych, czasem nawet zagrażających życiu powikłań. Wrzód może spowodować potencjalnie zagrażający życiu krwotok lub przewlekłe krwawienie prowadzące do niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza. Bliznowacenie okolicy połączenia żołądkowo-dwunastniczego może prowadzić do niedrożności mechanicznej, uniemożliwiając przesuwanie się treści pokarmowej do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Innym poważnym, choć bardzo rzadkim powikłaniem, jest perforacja (czyli przedziurawienie) ściany żołądka lub dwunastnicy przez wrzód, co jest pilnym wskazaniem do interwencji chirurgicznej.

Jak postępować po zakończeniu leczenia wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy?

Ważne jest dokładne przestrzeganie schematu przyjmowania leków. Należy zaprzestać palenia tytoniu.

Nie ma specyficznej diety dla choroby wrzodowej, choć zaleca się unikanie pokarmów, które wywołują dolegliwości (zobacz: Dieta w chorobie wrzodowej, Przykładowy jadłospis w chorobie wrzodowej żołądka).

Fot. photopin.com

Powinno się w miarę możliwości jak najrzadziej stosować NLPZ i unikać równoczesnego przyjmowania różnych preparatów z tej grupy.

W razie wystąpienia objawów alarmowych (wymioty krwią lub „fusowatą” treścią, smoliste stolce, chudnięcie, niedokrwistość), należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza lub na SOR.

Czasami konieczne jest kontrolna gastroskopia po 6–8 tygodniach po zakończeniu leczenia.