×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Przetaczanie preparatów krwi i produktów krwiopochodnych


Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wrocławiu

Co to jest przetaczanie preparatów krwi i produktów krwiopochodnych i na czym polega?

Krew jest płynną tkanką krążącą w naczyniach krwionośnych po całym organizmie. Jej skład zapewnia prawidłowe pełnienie rozmaitych funkcji, które są niezbędne do życia. Zapewnia ona transport wszystkich substancji i ich rozprowadzanie w ustroju człowieka, ponadto zapewnia komunikację pomiędzy poszczególnymi układami.

Krew składa się z osocza, czyli płynu zawierającego głównie wodę, w którym się znajdują niezbędne składniki krwi, białka transportowe, odpowiadające za prawidłową odporność, minerały itd. W osoczu zawieszone są również krwinki, czyli komórkowe składniki krwi, które pełnią różne funkcje, w tym:

  • obronę organizmu przed infekcjami i rozmaitymi drobnoustrojami – krwinki białe (leukocyty);
  • transport tlenu do wszystkich tkanek i narządów – krwinki czerwone (erytrocyty);
  • udział w prawidłowym krzepnięciu krwi – płytki krwi (trombocyty).

Produkcja krwinek odbywa się w szpiku kostnym, z kolei białkowe elementy osocza produkowane są w wątrobie. Podstawowe minerały, takie jak sód czy potas, witaminy, a także cukry, tłuszcze i podstawowe składniki budulcowe białek (aminokwasy) pochodzą przede wszystkim z pożywienia.

W niektórych sytuacjach organizm nie jest w stanie zapewnić wystarczająco sprawnej produkcji krwi, aby zabezpieczyć wszystkie pełnione przez nią funkcje. Ma to miejsce w stanach nagłej utraty krwi, np. w przypadku wypadków, rozległych urazów itd., a także przewlekłej utraty krwi w przebiegu niektórych chorób (nowotwory, choroby autoimmunologiczne). Może wówczas dojść do pilnej potrzeby uzupełnienia brakujących składników krwi. Już w XVII wieku podejmowano próby przetaczania krwi, zarówno ludzkiej, jak i zwierzęcej. Nie znano wówczas pojęcia grup krwi, co powodowało liczne śmiertelne powikłania przy przetoczeniach i niemożliwość szerokiego stosowania tej metody leczenia. Dopiero w 1901 roku Landsteiner opisał podstawowe grupy krwi. Za tym odkryciem nastały kolejne – odkryto czynnik Rh, sposoby na przechowywanie w stanie płynnym krwi pobranej od dawcy, a w drugiej połowie XX wieku skonstruowano separatory komórek, które umożliwiały rozdzielanie poszczególnych krwinek i tworzenie specjalnych preparatów do przetaczania (wcześniej dostępna była jedynie pełna krew, czyli zawierająca wszystkie krwinki, białka itd.). Fakty te stanowią podstawy współczesnej nauki o leczeniu preparatami krwi – transfuzjologii.

Grupy krwi to pojęcie często stosowane, zwłaszcza w aspekcie oddawania krwi (zob. Kto może zostać krwiodawcą?). Są to antygeny znajdujące się na powierzchni poszczególnych krwinek czerwonych, rozpoznawane przez układ odpornościowy osób, u których dany antygen nie występuje. Podstawowe z nich to A, B oraz AB. Osoby z grupą krwi 0 nie mają żadnego antygenu na powierzchni swoich krwinek. W przypadku, gdy pacjentowi z grupą krwi A przetoczymy krew dawcy z grupą krwi B, organizm rozpozna te krwinki jako obce, ponieważ zawierają na sobie zupełnie inny antygen. Dlatego zawsze obowiązuje przetaczanie krwi zgodnej grupowo.

Dodatkowym oznaczeniem spotykanym przy podawaniu grupy krwi jest Rh+ lub Rh-. Oznaczenie to świadczy o posiadaniu (Rh+) lub braku (Rh-) antygenów Rh (od nazwy małpki Rhesus, u której po raz pierwszy zidentyfikowano ten antygen). W Polsce około 33% osób ma grupę krwi 0, 40% grupę A, 19% grupę B, a 8% grupę AB. Jeżeli chodzi o czynnik Rh, szacuje się że około 85% osób rasy białej ma antygen Rh (Rh+).

Obecnie przetaczanie preparatów krwi podlega kilku podstawowym zasadom:

  • Przetacza się co do zasady preparaty zgodne w układzie AB0.
  • Nie przetacza się krwinek czerwonych Rh+ osobom z Rh-.
  • Należy pamiętać że przetaczanie krwi może uratować choremu życie, ale może także być szkodliwe i nieść za sobą powikłania. Decyzja o wykonaniu transfuzji musi być zatem starannie wyważona.
  • W miarę możliwości, przetacza się jedynie te składniki krwi, których brakuje w poszczególnych stanach chorobowych.
  • Wykonuje się próbę krzyżową – to znaczy poddaje się analizie, a następnie łączy się małe próbki krwi dawcy i biorcy w celu ustalenia, czy przetoczenie krwi będzie bezpieczne. Jeżeli nie dojdzie do zlepiania (aglutynacja) lub rozpadu (hemoliza) krwinek w połączonej próbce, próba krzyżowa jest zgodna i preparat krwi można przetoczyć pacjentowi. Ważność tej próby wynosi 48 godzin, po tym czasie należy wykonać nową.
  • Krew pobierana od dawców podlega obowiązkowym badaniom w celu wykluczenia ewentualnych chorób zakaźnych (HBV, HCV, HIV, kiły).

Obecnie w transfuzjologii stosuje się następujące preparaty krwi i krwiopochodne:

  • Krew pełna konserwowana (KPK), czyli pełna krew pobrana od dawcy odpowiednio zachowana. Obecnie praktycznie już nie jest używana, ponieważ zgodnie z zasadami pacjentom przetaczane są jedynie składniki krwi, których niedobór występuje u danej osoby. Zatem przetaczanie KPK obecnie zarezerwowane jest dla osób, które doznały urazów na terenie działań wojennych, klęsk żywiołowych, a inne preparaty krwi nie są wówczas dostępne.
  • koncentrat krwinek czerwonych (KKCz), który powstaje po usunięciu większości osocza z krwi pełnej. Jest obecnie stosowana u pacjentów z niedokrwistością i w przypadku transfuzji wymiennych u noworodków. Należy pamiętać, że same nieprawidłowe wyniki morfologii krwi nie są wskazaniem do transfuzji, najważniejszym wskazaniem jest kliniczna ocena chorego. Część pacjentów czuje uciążliwe objawy niedokrwistości przy stosunkowo niewielkim zmniejszenia stężenia hemoglobiny, inni zaś potrafią doskonale zaadaptować się do nawet znacznego stopnia niedokrwistości i nie odczuwać dolegliwości.
  • Koncentrat krwinek płytkowych (KKP) jest uzyskiwany metodą manualną, to znaczy po odwirowaniu jednej jednostki krwi pełnej (czasami jako połączenie jednostek koncentratu od różnych dawców uzyskuje się tak zwany preparat zlewany). Druga metoda pozyskania polega na tak zwanej aferezie – dawca podłączany jest do separatora komórkowego, który bezpośrednio z jego krwiobiegu „wyławia” płytki krwi. Płytki krwi przetaczane są chorym z małopłytkowością oraz skazami krwotocznymi wynikającymi z nieprawidłowej czynności płytek krwi. Przetaczanie płytek uzyskanych metodą aferezy jest szczególnie zalecane u osób, u których występuje oporność na przetaczane płytki (to znaczy obecne są przeciwciała niszczące przetoczone krwinki).
  • Koncentrat granulocytarny (KG) zawiera jeden rodzaj krwinek białych – granulocytów – otrzymany od dawcy metodą aferezy. Jego uzyskanie jest możliwe dopiero po podaniu dawcy specjalnych leków pobudzających rozmnażanie krwinek białych (stosuje się je wyjątkowo, po uzyskaniu zgody dawcy i komisji etycznej). Preparat ten podawany jest bardzo rzadko u chorych w zakażeniach zagrażających życiu, jeśli oni sami nie wytwarzają wystarczająco dużej liczby granulocytów.
  • Osocze świeżo mrożone (fresh frozen plasma – FFP) zawiera samo osocze krwi bez zawieszonych w nim krwinek, które po uzyskaniu jest niezwłocznie zamrażane. Zawiera ono wszystkie niezbędne czynniki krzepnięcia i białka zarówno transportujące, jak i odpowiadające za odporność organizmu. Preparat ten przetacza się u chorych z zaburzeniami krzepnięcia krwi (jedynie wtedy, gdy nie można podać produktów tzw. czynników krzepnięcia) albo w celu natychmiastowego zniesienia działania przeciwkrzepliwego leków z grupy antagonistów witaminy K (acenokumarol, warfaryna). Często pobrane osocze wykorzystuje się do produkcji innych składników krwi, np. albumin lub immunoglobulin.
  • Krioprecypitat jest koncentratem czynników krzepnięcia (VIII, XII, von Willebranda, fibrynogenu, fibronektyny) uzyskiwanym z jednej jednostki pobranego osocza. Krioprecypitat podawany jest u chorych z rozmaitymi zaburzeniami krzepnięcia krwi, gdy niedostępne są preparaty brakujących im czynników krzepnięcia.
  • Albuminy to białka transportujące niezbędne substancje, wodę itd. Uzyskiwane są po przetworzeniu osocza. Podaje się je pacjentom, którzy samodzielnie nie są w stanie ich produkować (np. chorzy z niewydolnością wątroby) lub z uwagi na rozmaite choroby cierpią na ich niedobór (choroby nerek, oparzenia).
  • Immunoglobuliny to preparaty przeciwciał odpornościowych uzyskiwane z osocza wielu dawców. Zawierają one niezbędne białka odpowiedzialne za ochronę organizmu przed infekcjami (przeciwciała). Podawane są u chorych z niedoborami odporności, którzy nie są w stanie samodzielnie takich przeciwciał wytwarzać, ponadto w rozmaitych stanach chorobowych o podłożu immunologicznym, jako zapobieganie niektórym chorobom wirusowym (tężec, wścieklizna, HBV itp.). Istnieje również specjalny preparat tzw. immunoglobulina anty-Rh-D, którą podaje się kobietom z grupą krwi (Rh-) w celu zapobiegania wystąpieniu konfliktu serologicznego po urodzeniu dziecka z grupą krwi (Rh+).

Tak więc preparaty krwiopochodne to nie tylko krwinki czerwone, ale również niezbędne czynniki krzepnięcia, białka oraz przeciwciała odpornościowe chroniące osoby dotychczas nieszczepione lub eksponowane na niektóre choroby zakaźne.

Jakie są wskazania do przetaczania preparatów krwi i produktów krwiopochodnych?

W przypadku każdego preparatu krwi i produktu krwiopochodnego są indywidualne wskazania do transfuzji. Decyzję o przetoczeniu podejmuje się przede wszystkim na podstawie stanu klinicznego pacjenta, w mniejszym stopniu na podstawie wyników badań laboratoryjnych. Wskazaniem do przetoczenia poszczególnych składników krwi będzie zatem brak poszczególnych jej składników przy jednoczesnym braku możliwości leczenia innymi metodami. Biorcami krwi są osoby leczone z powodu nowotworów, chorujące na różne rodzaje niedokrwistości, małopłytkowość i inne choroby hematologiczne, noworodki, u których zachodzi potrzeba wykonania transfuzji wymiennej, pacjenci z zaburzeniami krzepnięcia, niewydolnością wątroby, zespołem nerczycowym. Szczególną grupą są chorzy z niedoborami odporności lub wymagający zabezpieczenia przed szczególnymi chorobami zakaźnymi (np. zakażenie HBV, tężec, wścieklizna itp.).

Dzięki oddawaniu krwi przez osoby szczepione możliwe jest zabezpieczenie bierne (to znaczy bez użycia szczepionki) przed niektórymi chorobami. Nie jest ono jednak tak długotrwałe jak odporność pozyskana dzięki szczepieniu i nie może być stosowane zamiennie.

Jak przebiega przetaczanie preparatów krwi i produktów krwiopochodnych?

W razie podjęcia decyzji o przetoczeniu danego składnika krwi potrzebna może być próbka krwi biorcy w celu wykonania badań potwierdzających zgodność (przed przetoczeniem koncentratu krwinek czerwonych i koncentratu granulocytarnego). Po potwierdzeniu zgodności lekarz i pielęgniarka dokładnie sprawdzają preparat pod kątem:

  • zgodności danych biorcy z dostarczonym składnikiem,
  • daty przydatności,
  • temperatury przechowywania,
  • oceniają, czy preparat wygląda prawidłowo, nie zawiera zniszczonych czy podejrzanie wyglądających elementów.

Lekarz lub pielęgniarka starannie obserwują pacjenta od kątem ewentualnych powikłań w trakcie przetaczania preparatu oraz 12 godzin po zakończeniu przetoczenia.

Sama transfuzja niewiele różni się od podawania kroplówki dożylnej. Podczas przetaczania pielęgniarka lub lekarz mogą okresowo monitorować czynność serca, ciśnienie tętnicze i temperaturę ciała. Szybkość przetaczania uzależniona jest od rodzaju podawanego składnika, zwykle przetoczenie trwa około 30 minut. Każda transfuzja wpisywana jest do historii choroby pacjenta, karty gorączkowej i książki transfuzyjnej.

Jakie są przeciwwskazania do przetaczania preparatów krwi i produktów krwiopochodnych?

Część pacjentów musi otrzymać specjalnie przygotowywane preparaty krwi. Tego typu przygotowanie może obejmować:

  • przemywanie (dotyczy krwinek czerwonych), które polega na usunięciu osocza i przemyciu pozostałych krwinek roztworem soli fizjologicznej. Ma to na celu usunięcie innych krwinek, w tym krwinek białych, płytek krwi, części białek osocza. Jest wskazane u chorych, którzy wykazywali uprzednio ciężkie objawy i reakcje alergiczne po przetaczaniu krwi;
  • preparaty ubogoleukocytarne, których przygotowanie polega na usunięciu z preparatu większości krwinek białych i płytek krwi przez zastosowanie specjalnego filtra. Zabieg ten stosuje się u wielokrotnych biorców preparatów krwiopochodnych w celu zapobiegania wystąpieniu nadwrażliwości na antygeny HLA (występujące m.in. na krwinkach białych). Przy wielokrotnych przetoczeniach krwi zawierającej krwinki z tymi antygenami może dojść do alergizacji i reakcji uczuleniowych podczas przetaczania i po przetaczaniu. Preparaty ubogoleukocytarne stosowane są również u  noworodków i płodów, a także u chorych po przeszczepieniach narządów;
  • napromienianie polega na naświetleniu promieniowaniem jonizującym preparatu krwi przed przetoczeniem. Ma to na celu inaktywację („wyłączenie”) krwinek białych obecnych w preparacie i pozbawienie ich możliwości wywołania powikłań. Napromieniane preparaty podaje się chorym z ciężkimi niedoborami odporności, w tym biorcom przeszczepów szpiku kostnego, chorym na niektóre nowotwory, płodom, noworodkom, chorym poddawanym leczeniu immunosupresyjnemu.

Jakie powikłania mogą wystąpić po przetoczeniu preparatów krwi i produktów krwiopochodnych?

Powikłania po przetaczaniu preparatów krwiopochodnych dzielą się na ostre i opóźnione. Mogą one wystąpić jeszcze w trakcie podawania preparatu lub pewien czas po zakończeniu transfuzji.

Powikłania poprzetoczeniowe mogą objawiać się gorączką, dreszczami, bólem w miejscu wkłucia, w klatce piersiowej, bólem brzucha, zmianami ciśnienia tętniczego, zaburzeniami oddychania, zmianami skórnymi, nudnościami, wymiotami, ciemnieniem moczu. Obecnie, z uwagi na dokładne badanie dawców krwi, wyeliminowano niemal takie powikłania, jak zakażenia bakteryjne czy wirusowe, a dzięki indywidualnemu przygotowywaniu preparatów ciężkie reakcje immunologiczne również zdarzają się rzadko. Najczęściej powikłania wynikają z uczulenia biorcy na pewne składniki podawanej krwi. Zwykle jednak są to niegroźne reakcje, takie jak pokrzywka, odczyn gorączkowy. U wielokrotnych biorców krwi może pojawić się nadwrażliwość na składniki podawanej krwi, dlatego preparaty przeznaczone do przetaczania takim osobom wymagają specjalnego przygotowania. Ponadto, przy wielokrotnych przetoczeniach preparatów zawierających krwinki czerwone wystąpić może tzw. przeładowanie żelazem, w którym z uwagi na brak możliwości wydalania nadmiaru żelaza z organizmu dochodzi do akumulacji tego pierwiastka. Niezbędne jest wówczas podawanie dodatkowych leków które usuwają jego nadmiar.

30.08.2017
Zobacz także
  • Krew – ile krwi ma człowiek, funkcje i skład krwi
  • Grupa krwi - jakie są grupy krwi, dziedziczenie
  • Kto może zostać krwiodawcą?
  • Odczyn Biernackiego – OB – szybkość opadania krwinek czerwonych
  • Morfologia krwi
Wybrane treści dla Ciebie
  • Przetaczanie (transfuzja) preparatów krwi
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta