Niedokrwistość pokrwotoczna to niedokrwistość związana z utratą krwi. Ostre przyczyny niedokrwistości to najczęściej krwotoki związane z urazem, krwawienia z przewodu pokarmowego, z układu moczowego lub dróg rodnych. Osoba dorosła może utracić do 20% objętości krwi bez objawów niedokrwistości. Objawy zależą od szybkości utraty i objętości utraconej krwi oraz od wieku chorego.
Co to jest niedokrwistość pokrwotoczna i jakie są jej przyczyny?
Krew zdrowego człowieka to około 5–6 litrów stale krążącej, płynnej tkanki. Składa się ona z kilku istotnych elementów – osocza, czyli przejrzystej, płynnej substancji, w której zawartych jest kilka rodzajów krwinek (tzn. czerwonych, białych, płytek krwi), z których każda pełni specyficzne funkcje.
Niniejsze opracowanie poświęcone jest chorobie związanej z krwinkami czerwonymi, inaczej erytrocytami. Ich zadaniem jest dostarczanie tlenu pochodzącego z powietrza do każdej komórki ludzkiego ciała. Krwinki czerwone zbudowane są w sposób umożliwiający im „wyłapywanie” tlenu w płucach, następnie transportowanie go drogą naczyń krwionośnych i przekazywanie poszczególnym komórkom i tkankom. Zadanie to jest możliwe do wykonania dzięki hemoglobinie – czerwonemu barwnikowi zawartemu wewnątrz krwinki czerwonej. Jej rola polega na wiązaniu tlenu i przekazywaniu go do różnych narządów i tkanek całego organizmu, a także na odprowadzaniu dwutlenku węgla do płuc (i pozbywanie się go z organizmu).
Niedokrwistość to zmniejszenie stężenia hemoglobiny (Hb) <13 g/dl u mężczyzn lub <12 g/dl u kobiet (<11 g/dl w ciąży).
Ze względu na nasilenie wyróżnia się niedokrwistość:
- łagodną – Hb 10–12,0 g/dl (lub 13 u mężczyzn)
- umiarkowaną – Hb 8–9,9 g/dl
- ciężką – Hb 6,5–7,9 g/dl
- zagrażającą życiu – Hb <6,5 g/dl.
Jednym z rodzajów anemii jest niedokrwistość pokrwotoczna, która powstaje wskutek utraty krwi. Dorosły człowiek może utracić do 20% objętości krwi krążącej bez objawów niedokrwistości i zmian w układzie krążenia. Tak więc krwiodawcy najczęściej nie odczuwają skutków pobrania 450 ml krwi, a procedura ta jest dla nich zupełnie bezpieczna. Najczęstszą z ostrych przyczyn niedokrwistości pokrwotocznej są urazy. W takich sytuacjach krwawienie i wynikająca z niego niedokrwistość nie jest zwykle jedynym objawem urazu, a pacjent wymaga pilnego wprowadzenia odpowiedniego leczenia, w tym zatamowania krwawienia.
W przypadku przewlekłej utraty krwi najczęściej przyczyną są krwawienia z przewodu pokarmowego. Towarzyszą one takim chorobom jak wrzody żołądka lub dwunastnicy, uszkodzenia błony śluzowej żołądka przez np. leki, alkohol, żółć, toksyny, stres, żylaki przełyku lub jego owrzodzenie (jako konsekwencja choroby refluksowej), linijne pęknięcia przełyku powstające najczęściej w przebiegu uporczywych i gwałtownych wymiotów (tzw. zespół Mallory'ego i Weissa; spotykany najczęściej u alkoholików), infekcyjne zapalenia jelit (np. zakażenia bakteriami Salmonella, Shigella, Campylobacter), polipy jelita grubego, nowotwory przewodu pokarmowego, małopłytkowość lub zaburzenia krzepnięcia. Przewlekła utrata krwi najczęściej prowadzi do rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Niedokrwistości pokrwotoczne - objawy
Wspólne objawy wszystkich rodzajów niedokrwistości obejmują:
- osłabienie, łatwą męczliwość,
- upośledzenie koncentracji i uwagi,
- bóle, zawroty głowy,
- kołatania serca, duszności,
- bladość skóry i błony śluzowej wewnątrz jamy ustnej, spojówek.
Więcej o objawach niedokrwistości: Niedokrwistość
Wymienione objawy mogą mieć różne nasilenie w zależności od tego, czy krwawienie jest nagłe i ciężkie, czy utajone i przewlekłe. Zależą one od szybkości utraty i objętości utraconej krwi oraz od wieku chorego. Jeżeli osoba dotychczas zdrowa w sposób nagły straci dużą objętość krwi, główną przyczyną dolegliwości będzie utrata objętości krwi krążącej, a nie sama niedokrwistość. Utrata około 500 ml krwi może nie wywoływać żadnych objawów ani zmian w organizmie. Utrata 1–2 litrów krwi w krótkim czasie (kilkunastu, kilkudziesięciu minut) powoduje wystąpienie wstrząsu pokrwotocznego, charakteryzującego się spadkiem temperatury ciała, zimnymi potami, niepokojem, zatrzymaniem moczu, oziębieniem kończyn i spadkiem ciśnienia tętniczego, a często także utratą przytomności. Nieleczony wstrząs prowadzi do śmierci.
Przewlekła utrata krwi jest najczęściej wynikiem krwawienia z przewodu pokarmowego i prowadzi do rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów niedokrwistości pokrwotocznej?
W przypadku wystąpienia nagłej utraty znacznej ilości krwi, np. wskutek zranienia, wypadku, urazu, należy pilnie wezwać zespół ratownictwa medycznego (numer alarmowy 999 lub 112), a także zaopatrzyć miejsce krwawienia: ucisnąć ranę lub jej bezpośrednią okolicę przez minimum 4 minuty, następnie pokryć ranę opatrunkiem. Jeżeli rana jest głęboka, należy wypełnić ją materiałem opatrunkowym, np. jałowymi gazikami (unikać waty) i zabandażować. Jeżeli opatrunek przemaka krwią, nie należy go usuwać, tylko dołożyć kolejną warstwę. W przypadku gdy w ranie widoczne jest wyraźne zabrudzenie lub luźno tkwiący przedmiot, można podjąć próbę wypłukania go zwykłą wodą pitną lub solą fizjologiczną (stosowanie wody utlenionej nie jest wskazane – utrudnia gojenie się ran). Należy jednak pamiętać, że – zwłaszcza w przypadku ran obficie krwawiących – nie należy tracić czasu na długotrwałe płukanie rany, a lepiej niezwłocznie uciskać krwawiące miejsce. Stosowanie opasek uciskowych nie jest obecnie zalecane. Warto także unieruchomić całą zranioną okolicę ciała, co również pośrednio może ograniczyć krwawienie.
W razie zaobserwowania u siebie objawów sugerujących przewlekłą utratę krwi, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie niedokrwistości pokrwotocznej?
Nagła utrata krwi wymaga pilnego leczenia w warunkach pomocy doraźnej i oddziału szpitalnego, a niekiedy także oddziału intensywnej opieki medycznej.
W przypadkach przewlekłych, gdy wystąpią objawy niedokrwistość lekarz skieruje na badanie morfologii krwi. Dodatkowe badania potwierdzające utratę krwi przez np. przewód pokarmowy obejmują badanie kału na krew utajoną a także endoskopię górnego i dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Te badania pozwalają na stwierdzenie obecności ewentualnego miejsca krwawienia lub nieprawidłowych zmian (np. wrzody, polipy, guz), które okresowo mogą krwawić.
Niedokrwistości pokrwotoczne - leczenie
Leczenie polega na wyleczeniu (usunięciu) lub zaopatrzeniu źródła krwawienia.
Masywna utrata krwi wymaga przetaczania preparatów krwiopochodnych, np. koncentratu krwinek czerwonych. W lżejszych przypadkach wystarczyć może leczenie wspomagające, ewentualne uzupełnianie braków żelaza utraconych w wyniku krwawienia.
Przewlekła niedokrwistość z kolei wymaga odnalezienia źródła utraty krwi i leczenia choroby będącej jej przyczyną (np. zapalenia błony śluzowej żołądka, żylaków przełyku itd).
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie niedokrwistości pokrwotocznej?
Całkowite wyleczenie niedokrwistości pokrwotocznej jest możliwe. Podstawowe znaczenie ma odpowiednie zaopatrzenie i wyleczenie źródła krwawienia. W zależności od ciężkości anemii leczenie trwa od kilku do kilkunastu tygodni.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia niedokrwistości pokrwotocznej?
W pierwszych tygodniach i miesiącach niezbędne jest kontrolowanie morfologii krwi i stężenia żelaza w organizmie. W przypadkach przewlekłej utraty krwi wskazana jest również okresowa kontrola lekarska w celu oceny stanu przewodu pokarmowego, aby mieć pewność, że dolegliwości mogące powodować anemię nie nawracają. Niekiedy lekarz może zlecić powtarzane badanie kału na krew utajoną.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na niedokrwistość pokrwotoczną?
Profilaktyka niedokrwistości pokrwotocznej jest możliwa u pacjentów z chorobami przewodu pokarmowego. U takich chorych wskazane są regularne kontrole lekarskie z badaniami endoskopowymi włącznie (gastroskopia i kolonoskopia) w razie potrzeby. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, jak np. wrzody żołądka, zapalenie błony śluzowej żołądka spowodowane zakażeniem Helicobacter pylori itd., istotne jest podjęcie leczenia. Z kolei u pacjentów, którzy mają rodzinne obciążenie chorobami jelita grubego (polipy, nowotwory), wskazane jest wykonywanie kolonoskopii. W Polsce możliwe jest bezpłatne wykonywanie tego badania w ramach Programu Badań Przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka grubego (patrz http://pbp.org.pl/). Obejmuje ono osoby w wieku 55–64 lata.
