×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Niedokrwistość z niedoboru żelaza - objawy, przyczyny i leczenie

lek. Magdalena Wiercińska

Niedokrwistość z niedoboru żelaza to niedokrwistość, w której wskutek zbyt małej ilości żelaza w organizmie doszło do upośledzenia syntezy hemu i powstawania czerwonych krwinek mniejszych niż prawidłowe i zawierających mniej hemoglobiny. Jest to najczęstsza postać niedokrwistości. Leczenie polega na stosowaniu preparatów żelaza oraz leczeniu ewentualnej przyczyny niedokrwistości.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza - przyczyny

Krew zdrowego człowieka to około 5–6 litrów stale krążącej, płynnej tkanki. Składa się ona z kilku istotnych elementów – osocza, czyli przejrzystej, płynnej substancji, w której zawartych jest kilka rodzajów krwinek (tzn. czerwonych, białych, płytek krwi), z których każda pełni specyficzne funkcje.

Zadaniem krwinek czerwonych (erytrocytów) jest dostarczanie tlenu pochodzącego z powietrza do każdej komórki ludzkiego ciała. Krwinki czerwone zbudowane są w sposób umożliwiający im „wyłapywanie” tlenu w płucach, następnie transportowanie go przez naczynia krwionośne i przekazywanie poszczególnym komórkom i tkankom. Zadanie to jest możliwe do wykonania dzięki hemoglobinie – czerwonemu barwnikowi zawartemu wewnątrz krwinki czerwonej. Jej rola polega na wiązaniu tlenu i przekazywaniu go do różnych narządów i tkanek całego organizmu, a także na odprowadzaniu dwutlenku węgla do płuc (i tym sposobem pozbywaniu się go z organizmu).

Niedokrwistość, inaczej anemia, jest stanem, w którym we krwi występuje za mała liczba czerwonych krwinek lub gdy w ich wnętrzu występuje zbyt mała ilość hemoglobiny. W zależności od nasilenia anemii będziemy wyróżniać:

  • niedokrwistość łagodną,
  • niedokrwistość umiarkowaną,
  • niedokrwistość ciężką,
  • niedokrwistość zagrażającą życiu.

Najczęstszą przyczyną niedokrwistości jest niedobór żelaza (określanego chemicznym symbolem Fe). Pierwiastek ten stanowi podstawowy element składowy hemoglobiny, zapewniający prawidłową budowę i działanie krwinki czerwonej. W ludzkim organizmie żelazo jest przechowywane w dwóch pulach. Pierwsza stanowi żelazo krążące we krwi, użytkowane „na bieżąco”, przenoszone przez specjalne białko transportujące (transferynę). Ta pula żelaza jest zużywana np. do produkcji hemoglobiny. Druga pula to właściwy magazyn żelaza, znajdujący się m.in. w komórkach wątroby, w którym żelazo przechowywane jest w stanie związanym z białkami – ferrytyną i hemosyderyną. W przypadku niedoboru żelaza dochodzi do stopniowego opróżniania obu tych magazynów, a w konsekwencji do upośledzenia produkcji krwinek czerwonych. Powstaje ich mniej, mają mniejsze rozmiary, a w swoim wnętrzu znajduje się mniejsza ilość hemoglobiny. Wpływa to na stopniowe pogorszenie ogólnego stanu zdrowia i wystąpienie objawów klinicznych niedokrwistości.

Żelazo jest pierwiastkiem, który organizm pozyskuje z dostarczanego pokarmu. Jest ono wchłaniane w jelitach wraz z innymi substancjami odżywczymi, a następnie drogą krwi transportowane w organizmie. U kobiet fizjologiczna utrata żelaza ma miejsce podczas krwawień miesiączkowych. Przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza są następujące:

  1. utrata krwi (główna przyczyna)
    • przez drogi rodne – obfite miesiączki, mięśniaki, krwawienia pomenopauzalne
    • przez przewód pokarmowy (w tym stosowanie kwasu acetylosalicylowego i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych [NSLPZ], leków zmniejszających krzepliwość krwi [antykoagulantów], rak jelita grubego, rak żołądka, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, żylaki przełyku, angiodysplazja [np. w chorobie von Willebranda], owrzodzenia w przepuklinie rozworu przełykowego, pasożyty – tasiemczyce, schistosomoza)
    • przez układ moczowy (rzadko), schistosomoza
    • przez drogi oddechowe – rozlane krwawienia pęcherzykowe, powtarzające się krwawienia z nosa (np. w chorobie Rendu, Oslera i Webera)
    • urazy i operacje
    • wielokrotni dawcy krw
    • przewlekła hemodializa
  2. zwiększone zapotrzebowanie (przy niedostatecznej podaży w diecie)
    • wcześniaki, noworodki niekarmione mlekiem matki
    • okres dojrzewania
    • okres ciąży (II i III trymestr) i laktacji
    • w trakcie leczenia niedoboru witaminy B12
    • bardzo intensywne ćwiczenia fizyczne
  3. upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowe
    • stan po usunięciu żołądka, stan po operacji bariatrycznej
    • zapalenie żołądka wywołane przez H. pylori, autoimmunologiczne zapalenie żołądka
    • celiakia i stan po usunięciu fragmentu jelita
    • dieta ubogobiałkowa, bogata w fosforany (jaja), szczawiany, fityniany i herbatę (utrudnia wchłanianie).
  4. niedobór w diecie (wyniszczenie, niezbilansowana dieta wegetariańska i wegańska)
  5. niedokrwistość z niedoboru żelaza oporna na leczenie żelazem (iron-refractory iron deficiency anaemia – IRIDA) – rzadka choroba genetyczna.

W przypadku dzieci na niedokrwistość z niedoboru żelaza najczęściej narażone są wcześniaki, dzieci z ciąż mnogich oraz niemowlęta matek leczonych z powodu niedoboru żelaza w ciąży.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – częstość występowania

Najczęstsza (60–80% wszystkich przypadków) postać niedokrwistości; szacuje się, że występuje u ok. 25% kobiet i 20% mężczyzn na świecie. Częstość występowania w Europie Środkowej szacuje się na ok. 10%, a w Europie Zachodniej i USA na ok. 3%. Częstsze występowanie u kobiet ma związek z większym zapotrzebowaniem: u miesiączkujących kobiet – 2 mg/d, w okresie ciąży i laktacji – 3 mg/d. U kobiet po menopauzie i u mężczyzn utrata żelaza wynosi ~1 mg/d.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza - objawy

Wspólne objawy wszystkich rodzajów niedokrwistości obejmują:

  • osłabienie, łatwą męczliwość;
  • upośledzenie koncentracji i uwagi,
  • bóle, zawroty głowy,
  • kołatania serca, duszności,
  • bladość skóry i błony śluzowej wewnątrz jamy ustnej, spojówek.

Ponadto w przypadku niedoboru żelaza obserwuje się osłabienie jakości włosów (cienkie, łamliwe, łatwo wypadające) oraz zmiany paznokci (blade, z obecnością podłużnych prążków i rowków), a także suchość skóry. Czasami obecne są też zmiany wyglądu języka (wygładzenie powierzchni z towarzyszącym bólem i pieczeniem), a także spaczone łaknienie (zwłaszcza u dzieci można zaobserwować apetyt na, np. krochmal, surowy ryż, glinę lub kredę).

Co robić w przypadku wystąpienia objawów niedokrwistości z niedoboru żelaza?

W razie zaobserwowania objawów mogących wskazywać na niedokrwistość z niedoboru żelaza należy zgłosić się do lekarza POZ.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza - rozpoznanie

Najczęściej rozpoznanie niedokrwistości z niedoboru żelaza ustala się na podstawie oceny kilku parametrów. Podstawowym badaniem jest morfologia krwi. W przypadku niedokrwistości stwierdza się w niej zmniejszoną liczbę czerwonych krwinek (w wynikach badań często oznacza się je skrótem RBC), a także zmniejszone stężenie hemoglobiny (skrót Hb lub Hgb).

W zależności od stężenia hemoglobiny niedokrwistość klasyfikuje się, jako:

  • łagodną (Hb 10–12g/dl u kobiet i 13,5 g/dl u mężczyzn),
  • umiarkowaną (Hb 8–9,9 g/dl),
  • ciężkią (Hb 6,5–7,9 g/dl) lub
  • zagrażającą życiu (Hb <6,5 g/dl).

Ważna jest także ocena samej krwinki czerwonej. Dla niedokrwistości z niedoboru żelaza charakterystyczne są krwinki czerwone o zmniejszonej objętości (zmniejszona wartość MCV w morfologii) i mniejszej zawartości hemoglobiny (zmniejszone wartości MCH, MCHC).

Kolejnym krokiem w diagnostyce jest ocena stężenia żelaza w surowicy krwi. Ocena poszczególnych magazynów pierwiastka polega na badaniu stężenia ferrytyny, co odzwierciedla zmagazynowaną pulę żelaza – u pacjentów z niedokrwistością z niedoboru żelaza stężenie ferrytyny w surowicy jest zmniejszone. Podobnie stężenie żelaza we krwi jest zmniejszone, zwłaszcza przy znacznej niedokrwistości. Kolejnym badaniem jest TIBC – całkowita zdolność wiązania żelaza – w niedokrwistości z niedoboru żelaza jego stężenie jest zwiększone.

Należy pamiętać, że niedokrwistość z niedoboru żelaza może być skutkiem różnych, potencjalnie poważnych chorób, dlatego lekarz może zlecić inne badania mające na celu rozpoznanie przyczyny niedokrwistości.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza - leczenie

Podstawą leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza jest stosowanie preparatów żelaza, najczęściej podawanych w formie doustnej. W celu poprawy wchłaniania żelaza stosuje się czasami preparaty skojarzone w witaminą C. Większość dostępnych leków zawierających żelazo lepiej przyjmować na czczo (chyba że producent zaznaczył inaczej). Podczas prawidłowo stosowanego leczenia można zaobserwować wzrost wartości parametrów morfologii krwi. Wzrost stężenia hemoglobiny o ok. 2g/dl następuje w ciągu około trzech tygodni od rozpoczęcia leczenia.

Niemniej jednak, preparat należy stosować co najmniej przez około 4–6 miesięcy, ponieważ początkowo organizm zużywa dostarczane żelazo „na bieżąco” w celu produkcji krwinek. Dopiero po kilku tygodniach uzupełniana jest pula „zapasów” żelaza, dlatego nie powinno się przerywać leczenia żelazem po wyrównaniu parametrów morfologii krwi.

W przypadku pacjentów nietolerujących preparatów żelaza podawanych doustnie, cierpiących na zaburzenia wchłaniania lub istotne krwawienia z przewodu pokarmowego, wskazane jest leczenie dożylne. W celu uniknięcia powikłań, dożylne podanie żelaza poprzedzone jest z reguły tzw. dawką testową. Ma to na celu uniknięcie głównie poważnych reakcji alergicznych.

Wchłanianie żelaza osłabiają związki zawarte w kawie i herbacie, a także duża ilość błonnika oraz produkty mleczne.

Pełne wyleczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza jest możliwe. Najistotniejszym elementem jest stosowanie preparatów żelaza do kilku miesięcy po normalizacji morfologii krwi. Należy również leczyć choroby, powodujące utratę krwi, najczęściej przewlekłe krwawienia, np. z przewodu pokarmowego, obfite krwawienia miesiączkowe itd.

Po odstawieniu preparatów żelaza warto zwrócić uwagę na stosowanie prawidłowo zbilansowanej diety. Należy pamiętać, że dieta wegetariańska nie jest przeciwwskazana pod warunkiem prawidłowo komponowanych posiłków. Niekiedy lekarz zaleci okresowe wykonywanie kontrolnej morfologii krwi.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na niedokrwistość z niedoboru żelaza?

Profilaktyka zachorowania na niedokrwistość z niedoboru żelaza obejmuje głównie prawidłową dietę. W pewnych sytuacjach wskazane jest przyjmowanie preparatów żelaza w mniejszych dawkach w celu zapobiegania wystąpieniu anemii. Należą do nich:

  • kobiety ciężarne i czasie laktacji bez stwierdzonego niedoboru żelaza – zaleca się stosowanie żelaza w dawce 30 mg dziennie,
  • osoby przewlekle stosujące dietę bezmięsną lub ubogą w produkty mięsne,
  • wcześniaki,
  • noworodki z ciąż mnogich,
  • noworodki z anemią stwierdzoną po porodzie,
  • noworodki, które w trakcie porodu utraciły krew,
  • niemowlęta po konflikcie serologicznym.

14.12.2021
Zobacz także
  • Krew – ile krwi ma człowiek, funkcje i skład krwi
  • Grupa krwi - jakie są grupy krwi, dziedziczenie
  • Dieta w profilaktyce i leczeniu niedoborów żelaza u sportowców
Wybrane treści dla Ciebie
  • Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci
  • Najczęstsze przyczyny bólów po lewej stronie brzucha
  • Niedokrwistość syderoblastyczna
  • Dieta w niedokrwistości z niedoboru żelaza
  • Niedokrwistość (anemia)
  • Niedokrwistości pokrwotoczne
  • Żelazo w diecie wegetariańskiej i wegańskiej – praktyczne wskazówki
  • Hemoglobina - co to, norma, przyczyny zmniejszonego i zwiększonego stężenia hemoglobiny
  • Niedokrwistość hemolityczna
  • Niedokrwistość chorób przewlekłych
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta