Nikotyna

Nikotyna jest alkaloidem, występującym w naturze m.in. w korzeniu i liściach tytoniu. Roślina ta jest uprawiana jako surowiec do produkcji wyrobów tytoniowych, np. papierosów, cygar, tytoniu fajkowego, tabaki. Nikotyna łączy się z receptorami nikotynowymi (typ receptora acetylocholinowego) połączeń nerwowych zwojów autonomicznych układu nerwowego, rdzenia nadnerczy oraz ośrodkowego układu nerwowego, wykazując działanie pobudzające zarówno wobec części współczulnej, jak i przywspółczulnej układu nerwowego. Nikotyna przyjęta w małych dawkach działa stymulująco na organizm, nasila wydzielanie adrenaliny (przez co powoduje m.in. zmniejszenie odczuwanie głodu i bólu, zwiększenie częstotliwości rytmu serca, rozszerzenie źrenic). Po przyjęciu nikotyny w większych dawkach może pojawiać się uczucie lekkości, zmiana odbioru otoczenia, uczucie oderwania od rzeczywistości, ale również: brak energii, zmęczenie, światłowstręt, gonitwa myśli. Zatrucie nikotyną charakteryzuje się nudnościami, wymiotami, bólami brzucha, biegunką, nadmiernym wydzielaniem potu, uderzeniami gorąca, zawrotami głowy, zaburzeniami słuchowymi i wzrokowymi, halucynacjami, znacznym osłabieniem, zaburzeniami rytmu serca, zaburzeniami oddechowymi i obniżeniem ciśnienia tętniczego; w ekstremalnie wysokich dawkach następuje utrata przytomności, drgawki i zgon.
Nikotyna, jak i inne substancje zawarte w tytoniu i w dymie tytoniowym powodują silne uzależnienie fizyczne i psychiczne. Na skutek łączenia się nikotyny z receptorami nikotynowymi, zwiększa się stężenie dopaminy w mózgu i dochodzi do chwilowej poprawy nastroju. Jeśli nikotyna dostarczana jest regularnie, w mózgu pod jej wpływem następuje zwiększenie liczby receptorów nikotynowych, ale zarazem mózg staje się coraz mniej na nikotynę wrażliwy. Dlatego, aby uzyskać efekt podobny jak w początkowym okresie palenia, potrzebuje coraz więcej nikotyny, czyli coraz większej liczby papierosów. Mamy wówczas do czynienia z rozwojem tolerancji.
Oprócz nikotyny w dymie papierosowym zawartych jest wiele substancji, w tym liczne mające właściwości toksyczne, rakotwórcze, czy uszkadzające płód. Są to np.: tlenek węgla (czad), smoła, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, fenol, krezol, benzo-a-piren, cyjanowodór, formaldehyd i inne. Palenie papierosów czy stosowanie innych używek zawierających tytoń wiąże się w związku z tym ze zwiększeniem ryzyka wystąpienia licznych chorób, m.in. chorób nowotworowych, niewydolności płuc czy choroby wieńcowej i dlatego wiele osób chce zrezygnować z palenia. Ponieważ nie jest to łatwe (odstawienie nikotyny u osób uzależnionych powoduje nieodpartą chęć sięgnięcia po papierosa, nerwowość, uczucie zmęczenia, drażliwość, chwiejność emocjonalną, zaburzenia snu, upośledzenie koncentracji, zwiększenie łaknienia, bóle głowy, bóle mięśniowe, zaparcia), oprócz metod psychologicznych (silna motywacja, zmiana zwyczajów itp.) można dodatkowo stosować leki.
Preparaty zawierające nikotynę mogą występować w formie systemów transdermalnych (plastrów uwalniających nikotynę, która przenika do krwi przez skórę), gum do żucia, pastylek do ssania, aerozolu do stosowania w jamie ustnej czy wkładów do inhalacji. Preparaty te są stosowane, obok innych środków, w leczeniu wspomagającym odzwyczajanie się od palenia tytoniu. Powodują zmniejszenie nasilenia objawów abstynencyjnych.
Nikotyna stosowana w postaci systemów transdermalnych na nieuszkodzoną skórę charakteryzuje się ciągłym wchłanianiem do krwi; maksymalne stężenie w osoczu osiąga 8–10 h po rozpoczęciu podawania; biologiczny okres półtrwania wynosi 2 h. Stężenia osiągane w osoczu podczas stosowania nikotyny w postaci gumy do żucia wnoszą zwykle 8–25 ng/ml (w zależności od dawki i sposobu żucia). Nikotyna jest metabolizowana w wątrobie. Wydalana z moczem w postaci niezmienionej oraz metabolitu – kotyniny.

Przeczytaj też artykuły

• Uzależnienie od nikotyny

Preparaty na rynku polskim zawierające nikotyna