×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dieta w nadciśnieniu tętniczym

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Postępowanie niefarmakologiczne w leczeniu nadciśnienia tętniczego obejmuje m.in. prawidłowo zbilansowaną dietę. Ciśnienie mogą obniżyć: zwiększenie spożycia warzyw i owoców, ograniczenie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego oraz zmniejszenie spożycia soli.


Fot. pixabay.com

Nadciśnienie tętnicze

Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) nadciśnienie tętnicze jest pierwszą przyczyną przedwczesnych zgonów na świecie.

Chorobę można rozpoznać, jeśli średnie wartości ciśnienia tętniczego (wyliczone co najmniej z dwóch pomiarów przeprowadzonych podczas minimum dwóch różnych wizyt) są równe lub wyższe niż 140 mm Hg dla ciśnienia tętniczego skurczowego i/lub 90 mm Hg dla rozkurczowego.

W zależności od przyczyny wystąpienia nadciśnienie tętnicze dzieli się na:

  • pierwotne – spowodowane różnymi czynnikami genetycznymi i środowiskowymi; ta postać nadciśnienia tętniczego rozwija się bez jednoznacznej przyczyny; dotyczy to ponad 90% przypadków
  • wtórne – wywołane znaną przyczyną.

Wśród przyczyn wtórnego nadciśnienia tętniczego wymienia się m.in.: choroby nerek, choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego, zespół obturacyjnego bezdechu sennego oraz przyjmowanie niektórych leków.

Co obniża ciśnienie tętnicze krwi?

Powszechnie uważa się, że obniżenie ciśnienia tętniczego, a co za tym idzie zmniejszenie ryzyka sercowo-naczyniowego, można osiągnąć, wprowadzając kilka modyfikacji stylu życia. Są to:

  • redukcja masy ciała u osób z nadwagą; pożądane wartości BMI wynoszą 18,5–24,9 kg/m2
  • zwiększenie spożycia owoców i warzyw
  • zmniejszenie spożycia soli
  • zmniejszenie całkowitego spożycia tłuszczów, w tym tłuszczów nasyconych
  • zwiększenie aktywności fizycznej
  • ograniczenie spożycia alkoholu
  • zaprzestanie palenia tytoniu.

Redukcja masy ciała a ciśnienie tętnicze

Nadmiar tkanki tłuszczowej, a szczególnie tkanki tłuszczowej trzewnej, sprzyja wzrostowi ciśnienia i rozwojowi nadciśnienia tętniczego.

W piśmiennictwie naukowym istnieją przekonujące dowody na to, że zmniejszenie i normalizacja masy ciała (do BMI 25 kg/m2) i obwodu talii (do <94 cm u mężczyźni i <80 cm u kobiet) obniża ciśnienie tętnicze oraz wpływa korzystnie na współistniejące zaburzenia metaboliczne (m.in. zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej). Redukcję masy ciała można osiągnąć poprzez zmniejszenie kaloryczności posiłków i zmodyfikowanie składu diety.

Zwiększenie spożycia warzyw a nadciśnienie tętnicze

W leczeniu nadciśnienia tętniczego zaleca się zwiększone spożycie warzyw i innych produktów pochodzenia roślinnego (4–5 porcji, 300–400 g/dzień). Szczególnie istotne są warzywa bogate w potas, których spożycie powinno wynosić około 300 g/dzień. Zalecenie to ostrożnie powinni traktować pacjenci ze współistniejącą niewydolnością nerek oraz zwiększonym ryzykiem hiperkaliemii (zwiększone stężenie potasu w surowicy). U tych chorych należy dążyć do ograniczenia podaży potasu.

Zmniejszenie spożycia soli a nadciśnienie tętnicze

U chorych na nadciśnienie tętnicze zaleca się ograniczenie spożycia soli do <5 g/dzień. Źródło tego pierwiastka w diecie stanowi głównie sól dodawana do potraw oraz wykorzystywana w procesie produkcyjnym.

Znaczące ilości soli są dostarczane z:

  • wędlinami, konserwami mięsnymi
  • serami żółtymi, topionymi i pleśniowymi
  • pieczywem
  • wędzonymi rybami
  • warzywami konserwowanymi oraz
  • słonymi przekąskami.

Duże ilości soli znajdują się również w daniach typu fast food, gotowych sosach (np. keczup, musztarda, gotowe sosy kanapkowe) oraz w niektórych mieszankach przyprawowych.

Stwierdzono ponadto, że korzystny efekt zmniejszenia ilości sodu w diecie jest wyraźniejszy, gdy temu ograniczeniu towarzyszą inne zmiany w odżywianiu (np. zwiększone spożycie warzyw). Takie działanie może prowadzić do zwiększenia skuteczności leczenia farmakologicznego, a w konsekwencji do ograniczenia liczby przyjmowanych leków lub zmniejszania dawek już stosowanych.

Jak ograniczyć spożycie soli w diecie?

Aby ograniczyć ilość soli w diecie, warto pamiętać o kilku zasadach:

  • ogranicz solenie, a jeśli to możliwe zrezygnuj z dodawania soli do posiłków podczas ich przygotowywania
  • nie stawiaj solniczki na stole
  • ogranicz w diecie produkty przetworzone o dużej zawartości soli: produkty wędzone, produkty w słonych zalewach, gotowe zupy i sosy
  • smak posiłków poprawiaj, stosując w miejsce wyeliminowanej soli świeże i suszone zioła
  • słone przekąski (chipsy, orzeszki, krakersy, paluszki) zastąp świeżymi warzywami, owocami i orzechami
  • czytaj informacje na etykiecie produktów, które kupujesz, i staraj się wybierać te z mniejszą zawartością soli.

Zwiększenie spożycia potasu a nadciśnienie tętnicze

Potas to pierwiastek, który wykazuje działanie hipotensyjne (obniża ciśnienie tętnicze krwi). Dieta zawierająca odpowiednie ilości warzyw i owoców jest bogata w potas, a jednocześnie uboga w sód, co w konsekwencji sprzyja obniżaniu ciśnienia tętniczego.

Odpowiednią podaż potasu w diecie w pierwszej kolejności zapewnia spożywanie produktów żywnościowych bogatych w ten pierwiastek. Suplementacja jest mniej korzystna.

Do produktów żywnościowych obfitujących w potas należą:

  • morele suszone
  • fasola biała
  • pestki dyni, orzechy arachidowe, orzechy włoskie
  • natka pietruszki, brokuły, buraki, seler, pomidory i przetwory pomidorowe (keczup, sos pomidorowy), ziemniaki, kapusta biała
  • kasza gryczana
  • banany, morele świeże.

Dieta śródziemnomorska w leczeniu nadciśnienia tętniczego

Jeden z rekomendowanych modeli żywienia w leczeniu nadciśnienia tętniczego stanowi dieta śródziemnomorska, oparta na różnokolorowych warzywach i owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach roślin strączkowych, orzechach, oliwie, nieprzetworzonych produktach mlecznych i rybach. Głównym źródłem tłuszczu są w tej diecie jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

W badaniu PREDIMED (Prevencio’n con Dieta Mediterra’nea) podczas rocznej obserwacji chorych z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowych wykazano, że dieta śródziemnomorska, dostarczająca 1 litr oliwy z oliwek na tydzień lub 30 g orzechów dziennie wiązała się z obniżeniem ciśnienia skurczowego od 5,9 mm Hg do 7,1 mm Hg.

Dieta DASH w leczeniu nadciśnienia tętniczego

Inny model żywienia zalecany w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia tętniczego to dieta DASH, w której kładzie się nacisk na spożywanie żywności jak najmniej przetworzonej, w tym różnorodnych warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, niskotłuszczowych, naturalnych produktów mlecznych, olejów roślinnych, orzechów i nasion oraz chudego mięsa, drobiu i ryb.

Efekt hipotensyjny diety był widoczny już po 2 tygodniach stosowania. U chorych na nadciśnienie tętnicze wykazano spadek ciśnienia skurczowego o 11,4 mm Hg, a rozkurczowego o 5,5 mm Hg. U pacjentów bez nadciśnienia tętniczego efekt ten był mniej zauważalny i wynosił odpowiednio 3,5 mm Hg i 2,1 mm Hg.

Czy czosnek obniża ciśnienie krwi?

Mechanizm przeciwnadciśnieniowego działania czosnku nie jest w pełni poznany. W publikacjach naukowych proponuje się kilka możliwości. Głównie postuluje się, że czosnek działa poprzez zwiększenie wytwarzania tlenku azotu przez komórki śródbłonka naczyniowego. W piśmiennictwie dostępne są badania kliniczne z randomizacją, w których oceniono wpływ czosnku na ciśnienie tętnicze krwi. Niestety w badaniach stosowano różne preparaty czosnku (np. czosnek w proszku, ekstrakt z czosnku, olej z czosnku), w zróżnicowanych dawkach oraz ze zmiennym czasem interwencji. Z badań trudno więc wyciągnąć jednoznaczne wnioski co do optymalnej formy podawania czosnku oraz konkretnej dawki. Obecnie można uznać, że czosnek jako składnik diety może wykazywać korzystny wpływ na ciśnienie, nie należy jednak rezygnować z innych modyfikacji dietetycznych (jak wyżej).

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna sprzyja niższym wartościom ciśnienia tętniczego, a zatem zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań sercowo-naczyniowych.

W leczeniu nadciśnienia tętniczego zaleca się wykonywanie ćwiczeń wytrzymałościowych, do których zalicza się chodzenie, pływanie, bieganie. Do nich należy dołączyć ćwiczenia oporowe (np. przysiady). Ważne, aby aktywność dostosować do wieku, preferencji oraz chorób współistniejących u danego chorego.

Ćwiczenia o umiarkowanej intensywności należy wykonywać 5–7 dni w tygodniu co najmniej przez 30 minut.

Osoby z chorobami serca powinny ćwiczyć pod nadzorem medycznym. Ponadto chorzy na nadciśnienie tętnicze powinni unikać tzw. wysiłków izometrycznych (np. podnoszenia ciężarów). U osób, u których nadciśnienie tętnicze jest źle kontrolowane, należy odczekać z wykonywaniem intensywnych wysiłków fizycznych do czasu unormowania ciśnienia.

Inne istotne zmiany stylu życia a nadciśnienie tętnicze

Zaleca się, aby chorzy na nadciśnienie tętnicze zaprzestali palenia papierosów. Co więcej, powinni także unikać biernego narażenia na dym tytoniowy.

Ponadto w diecie trzeba ograniczyć spożycie alkoholu:

  • u mężczyzn do 20–30 g dziennie czystego etanolu, ale nie więcej niż 140 g na tydzień (np. 2 kieliszki wina 5 ×/tydzień)
  • u kobiet do 10–20 g dzienne czystego etanolu, ale nie więcej niż 80 g na tydzień (np. 1 kieliszek wina 5 ×/tydzień).

Warto pamiętać, że 10 g czystego etanolu zawiera 250 ml piwa, 125 ml wina i 25 g wódki.

Dodatkowo należy bezwzględnie unikać upijania się i wyznaczyć w tygodniu dni wolne od alkoholu.

Piśmiennictwo

  1. Appel L., Moore T., Obarzanek E. i wsp., for the DASH Collaborative Research Group: A clinical trial of the effects of dietary patterns on blood pressure. N. Engl. J. Med. 1997; 336: 1117–1124.
  2. Appel L.J., Champagne C.M., Harsha D.W., Cooper L.S., Obarzanek E., Elmer P.J., Stevens V.J., Vollmer W.M., Lin P.H., Svetkey L.P., Stedman S.W., Young D.R., for the Writing Group of the PREMIER Collaborative Research Group: Effects of comprehensive lifestyle modification on blood pressure control: main results of the PREMIER clinical trial. JAMA 2003; 289: 2083–2093.
  3. Chiavaroli L., Viguiliouk E., Nishi S.K. i wsp.: DASH dietary pattern and cardiometabolic outcomes: an umbrella review of systematic reviews and meta-analyses. Nutrients, 2019; 11: 338.
  4. Estruch R., Martinez-Gonzalez M.A., Corella D. i wsp.: Effects of a Mediterranean-style diet on cardiovascular risk factors. Ann. Intern. Med. 2006; 145: 1–11.
  5. Surma S. i wsp.: Garlic for arterial hypertension and hypercholesterolaemia. Review of literature studies and clinical studies. Folia Cardiologica 2021;16 (5): 296–302. DOI: 10.5603/FC.2021.0045
  6. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2019 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.

22.11.2022
Zobacz także
  • Dieta śródziemnomorska w profilaktyce pierwotnej chorób sercowo-naczyniowych
  • Dieta śródziemnomorska
  • Produkty obfitujące w sód
  • Produkty bogate w potas
  • Dieta DASH
Wybrane treści dla Ciebie
  • Nadciśnienie „białego fartucha”
  • Dieta w zaparciach
  • Zalecenia żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby
  • Ciśnienie prawidłowe wysokie
  • Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)
  • Dieta bezglutenowa
  • Badania biochemiczne wykonywane u chorych na nadciśnienie tętnicze
  • Jak oszacować u siebie poziom ryzyka sercowo-naczyniowego?
  • Dieta w przewlekłej niewydolności nerek
  • Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z wyrównaną i niewyrównaną marskością wątroby
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta