Co to jest dializa otrzewnowa?
Dializa otrzewnowa to metoda leczenia nerkozastępczego, w której do oczyszczania krwi ze zbędnych substancji oraz nadmiaru wody wykorzystuje się jamę brzuszną chorego, która jest wyścielona otrzewną. Otrzewna to bardzo cienka błona pokrywająca od wewnątrz ściany jamy brzusznej oraz wszystkie narządy, które się w niej znajdują. Jest ona przepuszczalna dla wody oraz wielu substancji, które mogą przechodzić z krwi do płynu znajdującego się w jamie otrzewnej, jak również w kierunku przeciwnym (działa jak filtr).
W celu wykonania dializy otrzewnowej do jamy brzusznej wprowadza się płyn dializacyjny, który po pewnym czasie wypuszcza się, powtarzając tę czynność w zaplanowanych odstępach czasu. Skład chemiczny płynu jest tak dobrany, aby z jednej strony przenikały do niego z krwi substancje, które powinny być usunięte (jak mocznik, potas, fosforany i inne), a z drugiej strony, aby z płynu do krwi wchłaniały się substancje potrzebne do wyrównania kwasicy. Do płynu przenika również woda na zasadzie ultrafiltracji osmotycznej, co jest wynikiem dużego stężenia w płynie glukozy lub innego czynnika osmotycznego.
Przygotowanie do leczenia dializami otrzewnowymi
Przed rozpoczęciem leczenia dializami otrzewnowymi konieczne jest wszczepienie do jamy otrzewnej cewnika, który jest miękką, elastyczną rurką służącą do wpuszczania i wypuszczania płynu. Cewnik wszczepia chirurg otwierając jamę brzuszną lub metodą laparoskopową. Pod kontrolą wzroku umieszcza koniec cewnika w dole jamy otrzewnej, a następnie przeprowadza cewnik pod skórą brzucha i drugi jego koniec wyprowadza na zewnątrz. Cewnik powinien być wszczepiony co najmniej 2 miesiące przed planowanym rozpoczęciem dializ.
Leczenie dializami otrzewnowymi zwykle odbywa się w domu i jest prowadzone przez chorego lub osobę, która się nim opiekuje. Z tego względu wymagane jest wyszkolenie tych osób w zakresie techniki dializy otrzewnowej i rozpoznawania jej powikłań. Ze względu na konieczność sterylnej techniki wymian płynu dializacyjnego należy w domu chorego przygotować jedno pomieszczenie, które będzie przeznaczone wyłącznie do tego celu.
Jak przebiega leczenie dializami otrzewnowymi?
Zasada dializy otrzewnowej polega na wypełnianiu jamy otrzewnej tzw. „świeżym” płynem dializacyjnym oraz wypuszczaniu tego płynu po ustalonym okresie czasu. Jeden taki cykl nazywa się „wymianą”. Wymiany płynu są niebolesne. Płyn wpuszcza się, podłączając nowy pojemnik (zwykle jest to plastykowy worek) z płynem do cewnika otrzewnowego. Po wypełnieniu jamy otrzewnej cewnik można zamknąć. Po paru godzinach do cewnika podłącza się pusty pojemnik, do którego spływa zużyty płyn z jamy otrzewnej, którą następnie ponownie wypełnia się porcją świeżego płynu. Takie ręczne wymiany płynu stosuje się w technice nazywanej ciągłą ambulatoryjną dializą otrzewnową (w skrócie CADO, niekiedy stosowany jest też skrót angielski CAPD - Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis). Pacjent sam lub z pomocą osoby opiekującej się nim wykonuje w domu wymiany płynu, zwykle 3—4 wymiany w ciągu dnia (tzw. „krótkie” wymiany) oraz pozostawia jamę otrzewnową wypełnioną płynem na noc (tzw. wymiana „nocna” lub „długa”). Stosowane obecnie systemy dializy otrzewnowej umożliwiają samodzielne wymiany nawet pacjentom pozbawionym wzroku. Do wymian płynu można używać urządzenia, tzw. cyklera, i taka technika nazywa się automatyczną dializą otrzewnową (ADO). Liczne wymiany przy użyciu cyklera zwykle prowadzi się w nocy, w trakcie snu chorego (nocna automatyczna dializa otrzewnowa - NADO). W trakcie dnia jama brzuszna może być „sucha” (tzn. bez płynu) lub można wykonać ręcznie 1—2 dłuższe wymiany. Taka mieszana technika (w nocy cykler, w dzień wymiany ręczne) nazywa się ciągłą cykliczną dializą otrzewnową (CCDO) i cechuje się dużą wydajnością. Cykler jest niewielkim urządzeniem i można go zabierać ze sobą w trakcie podróży. Decyzję o wyborze techniki dializy otrzewnowej podejmuje lekarz wspólnie z chorym i jego bliskimi. Liczba wymian, rodzaj płynu oraz jego skład są dobierane przez lekarza do indywidualnych potrzeb chorego. Pacjent ma w każdej chwili możliwość kontaktu z personelem ośrodka nadzorującego jego leczenie.
Częste powikłania dializy otrzewnowej są wynikiem zakażenia tkanek wokół cewnika lub zakażenia jamy otrzewnej (tzw. dializacyjne zapalenie otrzewnej). Wszyscy chorzy oraz osoby opiekujące się nimi muszą przed rozpoczęciem dializy otrzewnowej otrzymać dokładne informacje, jak należy postępować w przypadku podejrzenia zapalenia otrzewnej. Zwykle zakażenie zostaje wyleczone poprzez zastosowanie odpowiednich antybiotyków, ale niekiedy konieczne jest usunięcie cewnika otrzewnowego i rozpoczęcie leczenia hemodializami. Inne problemy mogą wynikać ze zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej (przepukliny brzuszne, zacieki płynu dializacyjnego, bóle krzyża). W wyniku stałego kontaktu z płynem dializacyjnym oraz przebytych zapaleń przepuszczalność błony otrzewnowej z czasem pogarsza się, co prowadzi do spadku wydajności dializ otrzewnowych i konieczności zmiany metody leczenia nerkozastępczego. Zwykle chorzy rozpoczynają leczenie hemodializami po wcześniejszym przygotowaniu (zobacz: Hemodializa).
Chorzy leczeni dializami otrzewnowymi mogą podróżować, jednak wiąże się to z koniecznością zabierania ze sobą odpowiedniego zapasu płynu dializacyjnego oraz zapewnienia w nowym miejscu pobytu odpowiednich warunków do wykonywania wymian, jak również fachowej pomocy medycznej w przypadku wystąpienia powikłań.
Wyniki leczenia dializami otrzewnowymi
Osoby leczone dializami otrzewnowymi zwykle zachowają dobrą jakość życia. Fakt, że leczenie trwa całą dobę lub jej większą część powoduje mniejsze ograniczenia w zakresie diety oraz ilości przyjmowanych płynów niż w przypadku hemodializ. Chorzy mogą często pracować w swoim zawodzie oraz uprawiać ćwiczenia fizyczne. Możliwość zajścia w ciążę oraz wyniki ciąży u młodych kobiet dializowanych otrzewnowo są podobne jak u leczonych hemodializami.
