Nyktura, czyli częstomocz nocny, może być skutkiem przyjmowania w godzinach wieczornych dużych ilości płynów, szczególnie zawierających kofeinę, teinę lub etanol, jednak niekiedy objaw ten świadczy o poważnej chorobie. Utrzymujący się problem z oddawaniem moczu w nocy, szczególnie gdy nie jest związany ze stylem życia, powinien skłonić nas do wizyty u lekarza i przeprowadzenia dalszej diagnostyki.
Kiedy oddawanie moczu w nocy stanowi objaw choroby?
Według przyjętych norm uznaje się za naturalne i niebudzące niepokoju odczucie potrzeby skorzystania z toalety w celu oddania moczu 1 raz w ciągu nocy. Jeżeli liczba wybudzeń nocnych spowodowanych odczuciem parcia na pęcherz moczowy wynosi 2 i więcej razy, to mamy do czynienia z częstomoczem nocnym, czyli nykturią. Nykturia dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn, a częstotliwość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem. Nykturia sama w sobie nie jest jednostką chorobową, lecz może być objawem różnych nieprawidłowości toczących się w ludzkim organizmie. Stąd też, bardzo ważne jest, aby prawidłowo zdiagnozować przyczynę nykturii, gdyż częste wybudzanie się w ciągu nocy pociąga za sobą wtórne konsekwencje. Do tych ostatnich zalicza się zmęczenie, pogorszenie nastroju, a także upośledzenie funkcji kognitywnych, do których należą: percepcja, myślenie oraz komunikacja. Wszystkie wymienione przykłady przekładają się na znaczące pogorszenie jakości życia.
Najczęstsze przyczyny częstego oddawania moczu w nocy
Przyczyny częstego oddawania moczu w nocy związane z nawykami żywieniowymi
Przyczyny nykturii są różnorodne i bardzo złożone. Jedną z najczęstszych przyczyn jest nadmierna podaż płynów w ciągu dnia, a szczególnie w porze wieczornej. Wieczorne wypicie kawy lub herbaty, które zawierają odpowiednio kofeinę i teinę, czyli substancje działające moczopędnie, wiąże się ze zwiększeniem częstotliwości nocnych mikcji. Taki sam efekt powoduje spożycie napojów alkoholowych, które zawierają etanol. Przytoczone przykłady są nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi, na które mamy bezpośredni wpływ i możemy je zmienić.
Częste oddawanie moczu w nocy spowodowane chorobą serca
Znacznie poważniejszą przyczyną nykturii, jest choroba serca, a dokładnie zastoinowa niewydolność serca. Niewydolność prawej komory serca powoduje zastój krwi w naczyniach żylnych obwodowych. Gromadzenie się krwi w kończynach prowadzi do obrzęków, przede wszystkim w dolnej części nóg. W nocy, w trakcie snu, gdy przyjmuje się pozycję leżącą, nadmiar wody z kończyn powraca do krążenia, przez co zwiększa się produkcja moczu. Zwiększona produkcja moczu skutkuje częstszym jego oddawaniem w nocy.
Nykturia spowodowania obturacyjnym bezdechem nocnym
Stosunkowo rzadziej występującą przyczyną, ale równie niebezpieczną, jest obturacyjny bezdech nocny. Bezdech nocny spowodowany jest zatrzymaniem przepływu powietrza w górnych drogach oddechowych na skutek zwiotczenia mięśni gardła i języka, które częściowo lub całkowicie blokują oddech. Badania naukowe dowiodły, że w trakcie bezdechu nocnego dochodzi do zwiększonego wydzielania przedsionkowego peptydu natriuretycznego. Hormon ten jest odpowiedzialny m.in. za hamowanie resorpcji zwrotnej wody w kanalikach nerkowych, a także za nasilenie procesu filtracji krwi w nerkach. Obydwa te procesy wiążą się ze zwiększeniem objętości produkowanego moczu, co w konsekwencji prowadzi do nykturii.
Przyczyny nykturii - moczówka prosta
Inną istotną przyczyną nykturii również powiązaną z udziałem hormonów jest moczówka prosta. Moczówka prosta jest chorobą, w której na skutek niedoboru hormonu antydiuretycznego (wazopresyny) dochodzi do produkcji bardzo dużej objętości rozcieńczonego moczu. Wazopresyna jest hormonem odpowiedzialnym m.in. za resorpcję wody z kanalików nerkowych, dzięki czemu produkowane są mniejsze objętości zagęszczonego moczu. W przypadku centralnej moczówki prostej na skutek urazów mózgu wazopresyna nie jest wydzielana. Z kolei, nerkowa moczówka prosta powstaje, gdy mimo prawidłowego wydzielania wazopresyny nerki nie reagują na jej obecność. Fizjologicznie to właśnie w nocy wydzielane są największe ilości wazopresyny, aby w trakcie snu maksymalnie zagęścić produkowany mocz, co można zaobserwować w trakcie pierwszej porannej mikcji. Dlatego niedobór lub niewrażliwość na wazopresynę prowadzi do nasilonej potrzeby oddawania moczu nawet w nocy.
Inne przyczyny częstego oddawania moczu w nocy
Jak można zauważyć wymienione choroby prowadzą do nykturii, której towarzyszyło wydalanie zwiększonej objętości moczu, czyli wielomoczu. Do innej grupy można zaliczyć nykturię, w której wydalane porcje moczu mają zmniejszoną objętość. Przyczyny tego typu nykturii są analogiczne jak w częstomoczu. U mężczyzn to łagodny przerost gruczołu sterczowego, u kobiet mięśniaki macicy, u dzieci zaparcia, a u osób w starszym wieku zmniejszona zdolność do gromadzenia moczu w pęcherzu moczowym. Przyczynami nykturii, które nie mają podziału na płeć i wiek są głównie zakażenia układu moczowego, w tym głównie zapalenie pęcherza moczowego. Za wywołanie nykturii jest odpowiedzialna także choroba metaboliczna jaką jest cukrzyca. Fizjologiczną przyczyną nykturii u kobiet jest ciąża i związane z nią zmiany hormonalne oraz powiększenie macicy i jej ucisk na pęcherz moczowy.
Jak diagnozuje się przyczynę nykturii
Przyczynę nykturii diagnozuje się na podstawie wywiadu, dzienniczka mikcji oraz wyników badań laboratoryjnych i/lub obrazowych. Na podstawie informacji zapisanych w dzienniczku mikcji lekarz może określić problem pacjenta. Dzienniczek mikcji uzupełniany jest przez pacjenta, który odnotowuje co najmniej przez 3 dni: dzienną liczbę mikcji, nocną liczbę mikcji, dzienną objętość moczu, nocną objętość moczu, średnią objętość mikcji, a także ilość i objętość spożytych płynów. Na podstawie zebranego wywiadu, w którym pacjent opisuje ewentualne objawy towarzyszące, lekarz zleca wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych, takich jak: badanie ogólne moczu, stężenie kreatyniny, stężenie glukozy na czczo, stężenie antygenu gruczołu krokowego, stężenia peptydów natiuretycznych, stężenie hormonu antydiuretycznego (wazopresyna), badanie ultrasonograficzne nerek, badania elektrokardiograficzne serca, rentgen klatki piersiowej czy badanie USG dopplerowskie naczyń kończyn dolnych.Niefarmakologiczne sposoby na uniknięcie oddawania moczu w nocy
Metodą pierwszego wyboru, aby uniknąć oddawania moczu w nocy, są modyfikacje przyzwyczajeń i stylu życia. Należy ograniczyć przyjmowanie płynów w godzinach wieczornych, a także zrezygnować ze spożywania napojów zawierających substancje moczopędne. Jeżeli istnieją wskazania do stosowania leków mających takie właściwości, zaleca się, aby nie przyjmować ich przed snem. Osoby cierpiące na obrzęki kończyn powinny nosić w ciągu dnia pończochy/opaski uciskowe. Dodatkowo niezwykle ważna jest zdrowa dieta i aktywność fizyczna, które mają właściwości prewencyjne pozwalające opóźnić lub zapobiec wystąpieniu każdej z wymienionych przyczyn nykturii.
Leczenie częstego oddawania moczu w nocy
Leczenie nykturii polega na terapii chorób, które są przyczyną częstego oddawania moczu w nocy. W zakażeniach układu moczowego stosuje się farmakoterapię z użyciem antybiotyków i/lub chemioterapeutyków, które eliminują bakterie będące przyczyną infekcji. Farmakoterapia jest również pierwszym wyborem w leczeniu łagodnego przerostu gruczołu sterczowego, jednak w przypadkach bardziej zaawansowanego rozrostu przeprowadza się zabieg polegający na częściowym wycięciu stercza. Podobnie w przypadku mięśniaków macicy metodą leczenia z wyboru objawowych mięśniaków jest chirurgiczne wycięcie guzów. W przypadku cukrzycy niezmiernie ważne jest utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi dzięki leczeniu lekami przeciwcukrzycowymi i/lub suplementacją insuliny. Z kolei, niedobory wazopresyny uzupełnia się syntetycznymi analogami tego hormonu.
