Co to są złamania kości czaszki i jakie są ich przyczyny?
Do złamania kości czaszki dochodzi na skutek urazu, zazwyczaj w wyniku uderzenia głową o twardą powierzchnię (przedmiot) bądź w wyniku wybuchu, czyli w sytuacjach, kiedy energia urazu jest wystarczająco duża, by doprowadzić do naruszenia ciągłości kości.
Złamania kości czaszki w zależności od lokalizacji można podzielić na złamania twarzoczaszki, czyli części twarzowej czaszki oraz złamania mózgoczaszki, które podzielić można na złamania sklepienia czaszki, czyli części czaszki otaczającej mózg od przodu, góry, boków i tyłu, oraz złamania podstawy czaszki, czyli części czaszki znajdującej się od dołu mózgu (obejmują one tzw. przedni, środkowy i tylny dół czaszki). Często dochodzi do złamań będących kombinacją złamań twarzoczaszki oraz mózgoczaszki.
Inny podział, niezależny od lokalizacji dzieli złamania na stabilne, zwane inaczej linijnymi oraz niestabilne, czyli wgłobione, kiedy dochodzi do przemieszczenia się odłamów kostnych w głąb jamy czaszki.
W wyniku złamania kości czaszki dojść może do uszkodzenia tkanek miękkich otaczających czaszkę, takich jak skóra, tkanka podskórna, czepiec i okostna (błoniaste struktury otaczające czaszkę), naczyń tętniczych i/lub żylnych (co prowadzić może do powstania krwiaka w obrębie tkanek miękkich czaszki), jak również do uszkodzenia struktur wenątrzczaszkowych, czyli opon mózgowych, mózgu, nerwów czaszkowych i naczyń. Uraz wewnątrzczaszkowy skutkować może narastaniem obrzęku mózgu i/lub powstaniem krwiaka śródczaszkowego, które w zależności od stopnia nasilenia zmian pourazowych mogą stanowić zagrożenie dla życia.
Biorąc pod uwagę uszkodzenie tkanek miękkich czaszki, złamania podzielić można na zamknięte, kiedy nie dochodzi do uszkodzenia ciągłości wyżej wymienionych tkanek oraz otwarte, kiedy w ranie na głowie widoczna jest złamana kość.
W niniejszym opracowaniu omówione zostaną złamania obejmujące mózgoczaszkę, czyli złamania sklepienia oraz podstawy czaszki.
Jak objawiają się złamania kości czaszki?
Objawy złamania kości czaszki podzielić można na takie, które z dużym prawdopodobieństwem świadczyć mogą o złamaniu czaszki (z reguły wyraźnie widoczne na głowie) oraz mniej oczywiste, które niekoniecznie stanowić muszą o współistnieniu złamania, jako następstwa urazu.
Do pierwszej grupy objawów należą:
- Krwawienie z rany po urazie lub w pobliżu miejsca urazu, oraz krwiaki widoczne na skórze, szczególnie wokół oczu (tzw. oczy szopa), za uchem czy w okolicy nasady nosa.
- Wyciek przezroczystej lub lekko krwiście zabarwionej treści z rany mogący świadczyć o uszkodzeniu opon mózgowych skutkującym wydobywaniem się płynu mózgowo-rdzeniowego z rany.
- Obrzęk tkanek wokół miejsca urazu - szczególnie wokół oczu i za uchem.
- Ból w miejscu urazu.
- Zaczerwienienie i podwyższona temperatura tkanek wokół miejsca urazu.
Do objawów mniej oczywistych, niekoniecznie świadczących o współistniejącym złamaniu, ale mogących sugerować poważny uraz śródczaszkowy, należą:
- Ból głowy
- Nudności, wymioty
- Zaburzenia widzenia (niewyraźne widzenie)
- Zaburzenia równowagi
- Sztywność karku
- Zaburzenia reakcji źrenic na światło
- Splątanie
- Zaburzenia orientacji.
Co robić w razie wystąpienia objawów złamania kości czaszki?
W razie wystąpienia objawów wymienionych powyżej, będących następstwem urazu głowy i stanowiących podejrzenie złamania kości czaszki należy:
- Sprawdzić drożność dróg oddechowych (czy nie ma ciał obcych w jamie ustnej) oraz czy pacjent oddycha i ma zachowane tętno. W razie konieczności rozpocząć akcję resuscytacyjną (masaż serca, sztuczne oddychanie).
- W przypadku chorego, który stracił przytomność, unikać jego przenoszenia, wezwać pogotowie ratunkowe.
- W razie konieczności przeniesienia chorego zabezpieczyć kręgosłup szyjny, tak by nie dochodziło do ruchów głowy.
- Ostrożnie sprawdzić miejsce urazu, jeżeli występuje krwawienie, zastosować lekki opatrunek uciskowy z czystego materiału (najlepiej z jałowej gazy, jeśli to możliwe). W przypadku obfitego krwawienia należy dołożyć materiał opatrunkowy, nie usuwając pierwszego opatrunku, nawet, jeśli przemókł krwią.
- W razie wystąpienia wymiotów należy, stabilizując głowę i szyję, obrócić chorego na bok, tak by nie doszło do zachłyśnięcia.
- Osobę przytomną, będącą w kontakcie słownym, należy przetransportować do najbliższego szpitala (na Szpitalny Oddział Ratunkowy - SOR), jeżeli to możliwe karetką Pogotowia Ratunkowego.
Jak lekarz stawia diagnozę złamania kości czaszki?
Otwarte złamania kości czaszki lekarz może rozpoznać, oglądając rany na głowie. Lekarz zapyta o rodzaj urazu oraz objawy, a następnie zbada pacjenta.
W warunkach szpitalnych głównym narzędziem diagnostycznym jest wykonanie tomografii komputerowej (TK) głowy, która poza bardzo dobrym obrazowaniem struktur kostnych czaszki pozwala uwidocznić tkanki miękkie powłok czaszki, a przede wszystkim mózg.
W sporadycznych przypadkach w diagnostyce radiologicznej zastosowanie znajduje rezonans magnetyczny (MRI), którego dostępność jest jednak ograniczona do dużych szpitali.
Jakie są sposoby leczenia złamań kości czaszki?
W przypadku złamań stabilnych, zamkniętych, niepowikłanych uszkodzeniem struktur wewnątrzczaszkowych, stosuje się leczenie zachowawcze, czyli stosowanie leków przeciwbólowych oraz radiologicznych badań kontrolnych.
W przypadku złamań stabilnych, otwartych, bez wyraźnych cech infekcji rany wskazane jest chirurgiczne zaopatrzenie rany oraz kontrola radiologiczna.
Jeżeli złamanie powikłane jest wgłobieniem kości czaszki lub zakażeniem rany, stosuje się interwencję chirurgiczną.
W przypadku złamań dotyczących podstawy czaszki i skutkujących wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego przez nos lub po tylnej ścianie gardła także przeprowadza się operację, często w mieszanym zespole obejmującym neurochirurga i chirurga szczękowo-twarzowego.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie złamań kości czaszki?
Wynik leczenia złamania kości czaszki zależny jest głównie od ewentualnych uszkodzeń mózgu wskutek urazu, w wyniku którego doszło do złamania. Jeżeli złamanie jest stabilne i nie ma wewnątrzczaszkowych zmian pourazowych, wystarczy leczenie zachowawcze. Jeżeli złamaniu czaszki towarzyszy obrzęk mózgu lub obecność krwiaka śródczaszkowego uciskającego mózg, konieczne jest leczenie neurochirurgiczne. Jego wynik bywa różny i najczęściej zależy od wyjściowego stanu pacjenta i czasu, jaki mija od urazu do interwencji neurochirurgicznej. W przypadku złamań podstawy czaszki powikłanych uszkodzeniem opony twardej i płynotokiem zawsze konieczne jest leczenie operacyjne. W tego typu złamaniach istnieje ryzyko wystąpienia neuroinfekcji (zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych bądź mózgu), która ma kluczowy wpływ na rokowanie. Chorzy u których wskazane jest usunięcie złamanych fragmentów kostnych (wykonanie odbarczenia mózgu), wymagają następnie wstawienia sztucznej płytki w miejsce ubytku kostnego w późniejszym terminie, dłuższy czas po urazie.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Głównym sposobem zapobiegania złamaniom czaszki jest profilaktyka urazów głowy. Wskazane jest stosowanie sprzętu chroniącego głowę (kasku) podczas jazdy na motocyklu, czy też uprawiania sportów, takich jak jazda na rowerze, na rolkach, na nartach czy snowboardzie. Ważne jest stosowanie się do zaleceń BHP, szczególnie w zawodach, w których uraz głowy jest bardziej prawdopodobny (np. budownictwo), jak również stosowanie się do przepisów ruchu drogowego, ponieważ duży odsetek chorych ze złamaniami kości czaszki to ofiary wypadków komunikacyjnych.
