Co to jest śpiączka i jaki jest mechanizm jej powstania?
Śpiączką nazywamy stan głębokiego zaburzenia świadomości, w którym pacjent pozostaje w bezruchu i nie reaguje nawet na bardzo silne bodźce z zewnątrz. Osoba pogrążona w śpiączce wygląda jakby spała, ale nie da się jej obudzić.
W warunkach zdrowia za utrzymywanie stanu świadomości na odpowiednim poziomie odpowiadają złożone struktury układu nerwowego. Jest to między innymi twór siatkowaty, czyli obszar zlokalizowany w pniu mózgu i rdzeniu przedłużonym. W jego obrębie powstają impulsy elektryczne, które są przekazywane do pozostałych części mózgu i utrzymują go w stanie ciągłej gotowości. Uszkodzenie tej okolicy skutkuje pojawieniem się zaburzeń świadomości.
Istnieje kilka stanów zaburzenia świadomości, na przykład majaczenie, senność patologiczna, przymglenie, które różnią się od siebie stopniem nasilenia. Od śpiączki odróżnia je podatność pacjenta na bodźce zewnętrzne. Pod wpływem odpowiednio silnych bodźców chory może zostać wybudzony, co nie jest możliwe w stanie śpiączki, ponieważ jest ona najbardziej nasilonym zaburzeniem świadomości.
Jakie są najczęstsze przyczyny śpiączki?
Przyczyny śpiączki można podzielić na związane z bezpośrednim uszkodzeniem tkanki mózgowej oraz na zaburzenia ogólnoustrojowe, mające pośredni wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego.
Do pierwszej grupy zaliczyć można między innymi urazy głowy, udar mózgu, nowotwory układu nerwowego, zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
Choroby, które mogą prowadzić do śpiączki to także cukrzyca, niewydolność wątroby, niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy, niedoczynność nadnerczy, zaburzenia rytmu serca lub rzadkie choroby metaboliczne i zakaźne.
Częstą przyczyną śpiączki jest zatrucie substancjami toksycznymi dla układu nerwowego, takimi jak leki uspokajające, narkotyki, leki psychotropowe, alkohol metylowy, metale ciężkie oraz tlenek węgla.
Do śpiączki może dojść także u chorego po nagłym zatrzymaniu akcji serca lub innych poważnych zdarzeniach czy wypadkach.
Czasem śpiączka - lub stan do złudzenia przypominający śpiączkę - może wystąpić także u osób chorych psychicznie.
Co robić w razie wystąpienia śpiączki?
W każdym przypadku wystąpienia nagłych zaburzeń świadomości niezbędne jest natychmiastowe wezwanie karetki pogotowia ratunkowego. Diagnozę śpiączki może postawić jedynie lekarz po przeprowadzeniu badania neurologicznego. Dlatego też przypadkowy świadek widzący osobę, która straciła przytomność, powinien natychmiast wezwać zespół pogotowia ratunkowego. Chwilowa utrata przytomności jest zwykle objawem przejściowego niedotlenienia mózgu i nie oznacza śpiączki, jednak szybka reakcja osób widzących nieprzytomnego człowieka może uratować mu życie. Jeśli chory nie reaguje na bodźce słowne i dotyk, kolejnym krokiem jest ocena oddechu. Dokonać tego może każdy świadek zdarzenia poprzez nasłuchiwanie, a także obserwację ruchów klatki piersiowej. Jeżeli chory nie oddycha i nie reaguje, świadkowie zdarzenia powinni wezwać pomoc i rozpocząć podstawowe czynności ratownicze. Szczegółowe wytyczne postępowania w takim przypadku omawiane są na kursach pierwszej pomocy. Dodatkowo warto sprawdzić, czy osoba nieprzytomna nie ma przy sobie bransoletki lub legitymacji informującej o chorobie przewlekłej, jaką jest cukrzyca lub padaczka.
Co zrobi lekarz w przypadku podejrzenia śpiączki?
Osoba nieprzytomna wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej, ponieważ każda minuta zwłoki może zaważyć na dalszym losie chorego. Lekarz w pierwszej kolejności zabezpieczy podstawowe czynności życiowe pacjenta, takie jak oddech oraz akcja serca. Następnie jak najszybciej rozpocznie diagnostykę, czyli zbierze wywiad od rodziny lub świadków zdarzenia. Zapyta o okoliczności zapadnięcia w śpiączkę, czy przed utratą przytomności chory zgłaszał jakieś skargi lub czy wystąpiły drgawki, oddanie stolca albo moczu. W dalszej kolejności zapyta o choroby przewlekłe, przyjmowane leki, prawdopodobieństwo zatrucia, urazy. Następnie - w zależności od podejrzewanej przyczyny - przeprowadzi badania dodatkowe. Zazwyczaj wykonuje się badanie laboratoryjne krwi, aby ocenić stężenie glukozy, obecność alkoholu, narkotyków i leków.
U pacjenta w stanie śpiączki lekarz przeprowadza szybkie badanie neurologiczne, aby ocenić funkcjonowanie mózgu. Elementami takiego badania są między innymi ocena reakcji źrenic na światło i badanie reakcji chorego na ból. Jeżeli źrenice pacjenta nie wykazują reakcji na światło, są szerokie lub różnią się średnicą w obu oczach może to świadczyć o uszkodzeniu układu nerwowego. W takiej sytuacji niezbędne może być także wykonanie badania obrazowego głowy, takiego jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. W niektórych przypadkach konieczne jest zbadanie płynu mózgowo-rdzeniowego pobranego poprzez nakłucie lędźwiowe oraz przeprowadzenie badania elektroencefalograficznego (EEG), które służy do oceny fal mózgowych. Z uwagi na to, że istnieje wiele różnych przyczyn śpiączki, dalsza diagnostyka jest dobierana zawsze indywidualnie dla każdego pacjenta. Chory w stanie śpiączki podlega wielospecjalistycznej opiece i najczęściej jest hospitalizowany na Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej (OIOM).
