×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zaburzenia świadomości: zasłabnięcie, omdlenie i śpiączka. Przyczyny, sposób postępowania i leczenie

lek. Magdalena Wiercińska

Krótkotrwała utrata przytomności, która ma gwałtowny początek i samoistnie ustępuje po kilku–kilkunastu sekundach to omdlenie. Zasłabnięcie to inaczej stan przedomdleniowy – człowiek ma uczucie, że zaraz straci przytomność, ale nie musi dojść do omdlenia. Jeśli utrata przytomności trwa dłużej niż 20 sekund, może stanowić początek śpiączki, która jest ciężkim zaburzeniem świadomości. Omdlenie może być stanem łagodnym i występować u osób predestynowanych w szczególnych okolicznościach, np. po długotrwałym staniu w dusznym pomieszczeniu. Śpiączka jest zawsze stanem poważnym i stanowi zagrożenie życia, niezależnie od wywołującej ją przyczyny.

Co to są zaburzenia świadomości i jaki jest mechanizm ich powstawania?

Świadomość zależy od prawidłowego działania dwóch struktur: kory mózgowej i leżącego niżej, w tzw. pniu mózgu, układu siatkowatego (dokładniej jego części aktywującej). Aby struktury te działały prawidłowo, potrzebne jest zaopatrzenie ich w krew (tlen, glukozę, czynniki odżywcze i wiele innych), dlatego do utrzymania przytomności niezbędne jest funkcjonowanie trzech układów – nerwowego, krążenia i oddychania. Jeśli warunek ten nie jest spełniony, może dojść do zaburzeń świadomości.

Omdlenie i zasłabnięcie

Utrata przytomności może być krótkotrwała i wówczas nazywa się omdleniem. Omdlenie ma gwałtowny początek, ustępuje zwykle samoistnie i szybko – poniżej 20 sekund. Należy je odróżnić od stanów przedomdleniowych, zwanych zasłabnięciem, gdy nie dochodzi do utraty przytomności. Stan przedomdleniowy to stan, w którym człowiek czuje, że zaraz dojdzie do utraty przytomności, ale może do niej nie dojść (występują objawy jak przed utratą przytomności).

Śpiączka

Jeśli utrata przytomności trwa dłużej niż wspomniane kilkadziesiąt sekund, może stanowić początek śpiączki, która jest ciężkim zaburzeniem świadomości.

Z kolei pomiędzy stanem pełnej, prawidłowej świadomości a śpiączką (długotrwałą) istnieje wiele stadiów pośrednich. W takich stanach występuje ograniczona zdolność reakcji na bodźce z zewnątrz, np. na wydawane polecenia, dotyk lub bodźce bólowe, oczywiście w bardzo ograniczonym, niegroźnym dla chorego zakresie. Brak reakcji na bodźce bólowe świadczy z reguły o ciężkim upośledzeniu świadomości. Do oceny nasilenia ubytków świadomości służą badanie neurologiczne i specjalne skale, np. skala Glasgow. Lekarz ocenia wówczas następujące reakcje chorego: otwieranie oczu, odpowiedź słowną i odpowiedź ruchową, np. na polecenie, na dotyk lub właśnie na bodziec bólowy. Reakcje chorego podlegają specjalnej punktacji, im mniej punktów „zdobytych” przez badanego, tym bardziej poważne zaburzenia świadomości. Na przykład jeśli chory nie mówi (nawet nie wydaje nieartykułowanych dźwięków), a po zadziałaniu bodźcem bólowym nie otwiera oczu i nie zgina kończyn w odruchu obronnym, to wynik wynosi „3”, a sam chory jest w stanie głębokiej śpiączki.

Ponadto u pacjenta może wystąpić, przy pozorach zachowanej świadomości:

  1. splątanie – pacjent wydaje się w pełni wybudzony, ale jego myślenie i działania są niezborne, chaotyczne i nieadekwatne do sytuacji
  2. majaczenie – objawom splątania towarzyszą tzw. zaburzenia wegetatywne, czyli przyśpieszenie czynności serca, drżenie, pocenie się, rozszerzenie źrenic, a także występują omamy – pacjent może widzieć, słyszeć nieistniejące rzeczy – i urojenia – pacjent może mieć fałszywe myśli lub przekonania; wszystko to może wywoływać lęk i pobudzenie.

Są to tzw. jakościowe zaburzenia świadomości, co oznacza, że pacjent jest przytomny, ale jego kontakt ze światem zewnętrznym jest zaburzony.

Z kolei zaburzenia ilościowe to po prostu gradacja ciężkości zaburzeń świadomości od chorego w pełni przytomnego i zorientowanego, poprzez kolejno:

  • nadmierną senność (letarg) – w reakcji na bodźce słowne pacjent się budzi, udziela odpowiedzi słownej, wykonuje ruchy dowolne
  • osłupienie (stupor) – chory wybudza się pod wpływem silnego bodźca bólowego, nie odpowiada na polecenia słowne albo jego reakcja jest minimalna; zachowane są celowe ruchy obronne (np. odpycha rękę, jeśli ktoś próbuje go uszczypnąć)
  • śpiączkę płytką – pacjent wykonuje chaotyczne ruchy obronne w odpowiedzi na silne bodźce bólowe
  • śpiączkę głęboką – pacjent jest całkowicie bez kontaktu, nie wykazuje reakcji nawet na silne bodźce bólowe.

Zasłabnięcie, omdlenie i śpiączka – najczęstsze przyczyny

Jak wspomniano, należy rozróżnić chwilową utratę przytomności, czyli omdlenie (całkowite lub bez utraty przytomności, wówczas zwane zasłabnięciem) oraz zaburzenia długotrwałe, których skrajną postacią jest głęboka śpiączka.

Omdlenie i zasłabnięcie – przyczyny

Najczęstsze przyczyny omdlenia obejmują tzw. odruchy wazowagalne (omdlenia odruchowe), omdlenia sytuacyjne, w przebiegu tzw. hipotensji ortostatycznej, w zespole nadwrażliwości zatoki szyjnej, omdlenia sercowopochodne oraz wywołane chorobami tętnic doprowadzających krew do mózgu.

W przypadku nagłego powstania z pozycji siedzącej do stojącej znaczna objętość krwi pozostaje w dolnych częściach ciała, za mało napływa zaś do głowy (i mózgu). Prawidłowo układ krążenia reaguje obkurczeniem naczyń (wówczas pod ciśnieniem więcej krwi napływa do górnych partii ciała, w tym mózgu) oraz przyspieszeniem akcji serca (działają nerwy sympatyczne układu nerwowego wegetatywnego). U części ludzi odruch ten może nie działać prawidłowo, co objawia się zwykle w obliczu działania dodatkowych bodźców (silny ból, oddawanie moczu, stres, emocje, odwodnienie w chorobach układu pokarmowego, duszne i upalne warunki pogodowe). Dochodzi do rozszerzenia naczyń albo do pobudzenia części przywspółczulnej (parasympatycznej) nerwowego układu wegetatywnego albo do obu zjawisk równocześnie. Gdy dana osoba szybko powstanie z uniesieniem głowy (z pozycji leżącej do siedzącej lub stojącej, z siedzącej do stojącej) brak prawidłowej kompensacji (zwiększenia) przepływu krwi przez mózg. Dochodzi do omdlenia. Naczynie po łacinie to vasum, głównym zaś przekaźnikiem przywspółczulnej części układu wegetatywnego jest nerw błędny (nervus vagus), stąd nazwa odruchu – wazowagalny. Należy podkreślić, że jest on zaburzeniem czynności układu wegetatywnego, a nie jego chorobą.

W stanach z odwodnieniem (np. wskutek upałów, w biegunce), objętość krwi krążącej jest wyjściowo mała. Wystarcza do zaopatrzenia mózgu, gdy chory leży, ale okazuje się za niska, gdy powstanie i to nawet w razie prawidłowej reakcji układu wegetatywnego. Takie omdlenie zwykle też zalicza się do odruchowych.

Omdlenia odruchowe są najczęstszą przyczyną omdleń w młodym wieku. U nastolatków często dochodzi do nich w razie długotrwałego pozostawania w pozycji stojącej. Typowa osoba z omdleniem to kilkunastoletnia dziewczyna (rzadziej chłopiec), która długo stoi w kościele podczas nabożeństwa. Dodatkową przyczyną jest dłuższe pozostawanie w pozycji na baczność. Chory nie pracuje wówczas mięśniami nóg, które prawidłowo swymi skurczami przesuwają krew naczyń żylnych do góry, w kierunku serca, wskutek czego stan względnego niedoboru krwi w górnej części ciała jest bardziej nasilony. Mimo że utrata przytomności wygląda groźnie, to jeżeli nie doszło do urazu czaszki przy upadku, takie omdlenie nie wiąże się z żadnymi powikłaniami.

Zespół nadwrażliwych zatok szyjnych jest chorobą, a nie zaburzeniem czynnościowym. Zatoki szyjne, to narządy mieszczące się w ścianie tętnic szyjnych, reagujące na wzrost ciśnienia tętniczego. Ich podrażnienie powoduje zwolnienie akcji serca przez stymulację nerwów błędnych. Jest to odruch wyrównujący wzrost ciśnienia tętniczego. Niektórzy ludzie – młodzi samoistnie, starsi często wskutek miażdżycy tętnic szyjnych – charakteryzują się nadwrażliwością zatok szyjnych. Podrażnienie okolicy zatoki szyjnej może wyzwolić wówczas nieadekwatną odpowiedź tych narządów, nadmierne pobudzenie nerwów błędnych, nagłe spowolnienie akcji serca, w efekcie spadek ciśnienia, spadek przepływu krwi przez mózg i omdlenie.

Omdlenia są często wywołane chorobą serca. Najczęściej powodem są ciężkie zaburzenia rytmu, które sprawiają, że serce kurczy się zbyt rzadko lub nie wszystkie skurcze serca przekładają się na wyrzut odpowiedniej objętości krwi do naczyń mózgowych. W skrajnych przypadkach przyjmuje to postać groźnego zespołu tzw. MAS (Morgagniego-Adamsa-Stokesa), czyli przejściowego zatrzymania krążenia, spowodowanego poważnymi zaburzeniami rytmu. Od typowego nagłego zatrzymania krążenia (NZK) zespół MAS różni się tym, że ustępuje samoistnie po kilkunastu, kilkudziesięciu sekundach. Zespół MAS ma tendencję do nawracania i powoduje poważne zagrożenie życia chorego.

Także pewne wady serca, np. zwężenie zastawki aorty, często powodują przejściowe zaburzenia świadomości (omdlenie lub zasłabnięcie). Nawet przy energicznym skurczu serca krew z dużym trudem przepływa wówczas z lewej komory do aorty przez zwężone miejsce. W efekcie wystarcza nieduży wysiłek fizyczny (gdy wzrasta zapotrzebowanie na objętość krwi dostarczonej do aorty), by przepływ przez mózg okazał się niewystarczający do zachowania przytomności. Inne częste choroby serca powodujące niedostateczny przepływ krwi przez mózg, to przebyty zawał serca lub kardiomiopatie (choroby mięśnia sercowego, zwykle wrodzone, rzadziej nabyte, jak np. kardiomiopatia nadciśnieniowa).

Omdlenia zdarzają się także w miażdżycy lub innych chorobach tętnic mózgowych. Dotyczy to w szczególności tzw. tętnic kręgowo-podstawnych mózgu, czyli zaopatrujących dolne części tego narządu, w tym pień mózgu i móżdżek. I w tym przypadku czynnikiem wyzwalającym bywa nagłe uniesienie się chorego (tętnice kręgowo-podstawne mózgu, wskutek miażdżycy, nie mają tzw. rezerwy czynnościowej, po nagłej zmianie pozycji z podniesieniem głowy przepływ krwi przez nie spada).

Istnieje szereg innych stanów powodujących utratę przytomności, ale nie są one zaliczane do omdleń, gdyż ich przyczyna nie polega chwilowym spadku przepływu krwi przez mózg. Są to powikłania cukrzycy (napad hipoglikemii, czyli zbyt niskiego stężenia glukozy we krwi, potocznie nazywany „spadkiem cukru”), zmniejszenie stężenia tlenu we krwi, np. przy duszeniu lub topieniu, zatkaniu dróg oddechowych przez ciało obce, ciężkim napadzie astmy oskrzelowej, napadzie padaczki czy niektórych zatruciach. Ponadto w pewnych stanach omdlenie obserwatorzy rozpoznają niekiedy omyłkowo, np. rzekome omdlenia psychogenne (u osób z zaburzeniami psychicznymi, często stanowiące element zespołu histerycznego) lub katapleksja – nagła utrata napięcia mięśniowego i osunięcie się na ziemię.

Śpiączka – przyczyny

Śpiączka jest zawsze stanem poważnym i sama w sobie stanowi zagrożenie życia, niezależnie od wywołującej ją przyczyny. Najczęstszym powodem śpiączki są różne ciężkie choroby i urazy ośrodkowego układu nerwowego. Często jest to udar mózgu (zarówno krwotoczny, jak i niedokrwienny). Częstą przyczyną śpiączki jest zawał pnia mózgu, między innymi z powodu ciężkiego uszkodzenia wspomnianego wyżej układu siatkowatego. U części chorych nieprawidłowo zbudowana bywa ściana tętnic podstawy mózgu – jeśli dojdzie do gwałtownego wzrostu ciśnienia tętniczego, naczynie może pęknąć i powstaje tzw. krwotok podpajęczynówkowy, częsta przyczyna śpiączki mózgowej.

Ważną przyczyną śpiączki są urazy powodujące bezpośrednie uszkodzenie tkanki mózgowej lub powstanie w czaszce krwiaka wskutek pęknięcia naczynia tętniczego (szczególnie niebezpieczne są urazy okolicy skroniowej, powstaje tzw. ostry krwiak nadtwardówkowy) lub żylnego (zmiany postępują wówczas stopniowo, a utrata przytomności pojawia się po dniach lub nawet tygodniach, jako tzw. krwiak podtwardówkowy, zwykle przewlekły). Podobnie dzieje się w nieoperowanych guzach mózgu, zazwyczaj pochodzenia nowotworowego (np. glejak) lub zakaźnego (np. ropień, cysty bąblowca). I wreszcie ważna grupa przyczyn śpiączki pochodzenia mózgowego to zapalenie mózgu oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – niezależnie od przyczyny (zwykle w pierwszym z tych przypadków są to wirusy, w drugim etiologia bywa częściej bakteryjna lub wirusowa).

Warto zauważyć, że wśród tych licznych chorób, z punktu widzenia sposobu utraty przytomności można wyodrębnić dwie grupy: pierwszą, w której bezpośredniemu uszkodzeniu ulegają ośrodki odpowiadające za prawidłowy stan świadomości (udar, krwotok, uraz i zapalenie mózgu) oraz drugą, w której w jamie czaszki (która ma stałą objętość i nie może się rozszerzyć) powoli narasta ciśnienie (guz, krwiak, cysta pasożyta). Pień mózgu jest wtedy uciskany, spychany w dół w kierunku tzw. otworu wielkiego (to tędy rdzeń kręgowy opuszcza jamę czaszki) i ulega uciśnięciu przez sztywne struktury wnętrza czaszki. Dochodzi do śpiączki, a po uciśnięciu podstawowych dla przeżycia struktur pnia, tj. znajdujących się w rdzeniu przedłużonym ośrodków naczynioruchowego i oddechowego, do zatrzymania akcji serca i oddychania, co prowadzi do śmierci.

Inna grupa śpiączek to ciężkie następstwa chorób metabolicznych. Cukrzyca może spowodować cztery postaci śpiączki. Najbardziej niebezpieczna jest śpiączka rozwijająca się wskutek hipoglikemii (zbyt małego stężenie cukru we krwi), gdyż komórki istoty szarej mózgu potrzebują glukozy do przeżycia i prawidłowego funkcjonowania. Dlatego zmniejszenie stężenia glukozy do skrajnie niskich wartości, najczęściej spowodowany przedawkowaniem insuliny, powoduje w korze mózgu efekty zbliżone do nagłego zatrzymania krążenia. Chory w stanie śpiączki hipoglikemicznej może umrzeć w ciągu kilku minut.

Inne śpiączki typowe dla cukrzycy to śpiączka (a ściślej kwasica i śpiączka) ketonowa, oraz śpiączka hiperglikemiczna. Kwasica i śpiączka mleczanowa występują w różnych stanach, nie tylko w cukrzycy, ale ponieważ ta właśnie choroba jest częstą i charakterystyczną jej przyczyną, więc często bywa prezentowana jako przykład ciężkiego zaburzenia świadomości, spowodowanego przez cukrzycę. Wszystkie, poza hipoglikemiczną, śpiączki cukrzycowe rozwijają się powoli i nie mają tak gwałtownego przebiegu, jak ta pierwsza, ale zawsze stanowią stan zagrożenia życia, nawet jeśli doszło tylko do częściowego upośledzenia świadomości.

Niewydolność trzech innych narządów również bezpośrednio oddziałuje na czynność mózgu i prowadzi do śpiączki. Są to: niewydolność nerek (mocznica), niewydolność wątrobyniewydolność oddechowa. W niewydolności nerek, wątroby i układu oddechowego zaburzenia świadomości są zawsze przejawem poważnego stanu i znacznego zaawansowania choroby.

Należy podkreślić, że w niewydolności oddechowej w stanach mniej zaawansowanych (lub w początkowych stadiach) pojawia się najpierw hipoksja (tj. nieprawidłowo niskie stężenie tlenu krwi tętniczej), w miarę zaś postępu choroby dołącza się podwyższone stężenie dwutlenku węgla (hiperkapnia). Obu wymienione zaburzenia wymiany gazów mogą z osobna powodować śpiączkę. Małe stężenie tlenu we krwi (hipoksja), zwłaszcza jeśli trwa długo, powoduje upośledzenie pracy struktur mózgu odpowiedzialnych za świadomość i prowadzi do utraty przytomności. Także duże stężenie dwutlenku węgla we krwi (hiperkapnia) prowadzi do śpiączki.

Do zaburzeń świadomości może też doprowadzić wysoka temperatura ciała, zwłaszcza gdy zawodzi zarządzana przez odpowiednie ośrodki mózgu termoregulacja (stan taki nazywamy hipertermią). Może wówczas dojść do majaczenia w przebiegu gorączki, a następnie do śpiączki. Odmiany hipertermii to udar cieplny, przełom tarczycowy lub zespół tzw. hipertermii złośliwej, powstającej u genetycznie predysponowanych osób.

Także stan odwrotny, tj. znaczne wychłodzenie organizmu (hipotermia) powoduje senność, spowolnienie umysłowe i w dalszej konsekwencji śpiączkę. Przebieg hipotermii zależy od wieku, przyczyny i chorób towarzyszących. Niewielkie zaburzenia świadomości pojawiają się przy temperaturze ciała poniżej 35°C, stają się zaś znaczne, gdy temperatura ciała obniży się poniżej 32°C. Z reguły temperatura poniżej 28°C oznacza ciężką śpiączkę z bezpośrednim zagrożeniem życia.

Częstą przyczyną śpiączki jest wreszcie nadużywanie substancji psychoaktywnych (narkomania) lub ciężkie nadużycie alkoholu.

I wreszcie do śpiączki może doprowadzić każde gwałtowne zatrzymanie krążenia i oddychania, niezależnie od przyczyny. U części tych chorych, których udało się resuscytować (przywrócić samoistne krążenie i oddech), ale bez pełnej skutecznej reanimacji (powrotu świadomości), może wystąpić długotrwała śpiączka.

Co robić w razie wystąpienia zaburzeń świadomości?

W zasadzie każde zaburzenie świadomości, począwszy od krótkotrwałego omdlenia, wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Śpiączka, niezależnie, czy pojawi się nagle, czy też jest konsekwencją wcześniej rozwijającej się choroby, wymaga wezwania karetki pogotowia (numer 999 lub 112).

Wyjątkiem mogą być zasłabnięcia lub omdlenia, które powtarzają się u danej osoby, a ich przyczyna jest znana i niegroźna, tzn. omdlenia odruchowe i sytuacyjne u młodzieży. Z reguły wystarcza odprowadzenie (odniesienie) mdlejącego pacjenta w bezpieczne i ocienione miejsce, uniesienie nóg do góry (by krew dopłynęła do głowy), sprawdzenie tętna, zmierzenie – o ile to możliwe – ciśnienia. Po odzyskaniu przytomności można podać płyny, najlepiej osłodzoną herbatę lub kolę (chory z zaburzeniami świadomości może się łatwo zachłysnąć!). Ale i w tych przypadkach obowiązkowy jest szybki kontakt z fachowymi pracownikami służby zdrowia, jeśli epizod pojawił się po raz pierwszy lub nie ma pewności, czy nie doszło do urazu głowy lub omdlenie trwa dłużej niż zwykle (kilkanaście/kilkadziesiąt sekund).

U chorych z omdleniami ważne jest prewencyjne unikanie sytuacji, w których się one pojawiają. U młodzieży może to być np. zajmowanie miejsca siedzącego w przebiegu rozmaitych uroczystości, u osób z chorobami tętnic kręgowo-podstawnych i szyjnych, unikanie zbyt szybkich zmian postawy ciała, zwłaszcza nagłego unoszenia się, zbyt długiego chodzenia lub pozostawania w pozycji stojącej, nagłego skręcania głowy na boki. U osób z zespołem zatoki szyjnej należy unikać sytuacji (odzieży, czyli np. ciasnych kołnierzyków), która mogłyby wywierać ucisk na tę okolicę.

W śpiączce, zanim nadejdzie pomoc medyczna, rodzina i otoczenie chorego mogą podjąć działania, w zależności od okoliczności i głębokości zaburzeń świadomości oraz posiadanych umiejętności.

Jeśli tętno na szyi jest niewyczuwalne lub chory nie oddycha, należy podjąć zabiegi reanimacyjne zgodnie z posiadanymi umiejętnościami. Ustalanie w tym momencie przyczyny śpiączki (chociaż czasem jest oczywista – np. ratowanie topielca), ma znaczenie drugorzędne i dotyczy tylko przypadków, gdy wpływa na przebieg zabiegów reanimacyjnych (np. usunięcie wody z dróg oddechowych topielca przed podjęciem sztucznego oddychania).

Należy generalnie przyjąć zasadę, że każde nieprawidłowe zachowanie chorego (epizod splątania, bełkotliwa mowa, niespodziewanie nielogiczna wypowiedź), nie mówiąc już o bardziej oczywistych sytuacjach, jak nagły niepowodowany okolicznościami upadek, chwilowe omdlenie lub zasłabnięcie, powinno być bezwarunkowo konsultowane z lekarzem. Jeśli istnieje jakiekolwiek podejrzenie choćby parosekundowej utraty przytomności lub obserwowane zaburzenia dotyczą chorego z wcześniej rozpoznaną lub podejrzewaną chorobą serca, mózgu, cukrzycą, przewlekłą chorobą nerek, wątroby lub układu oddechowego, w szczególności w stanach zaawansowanych (np. u chorego dializowanego lub leczonego w domu tlenoterapią) należy wezwać natychmiast karetkę pogotowia. Zalecenie to dotyczy bezwarunkowo także osób z jakimikolwiek zaburzeniami świadomości, którym towarzyszy silny ból głowy (stan ten może powodować krwotok podpajęczynówkowy lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) lub wysoka gorączka (przyczyną może być posocznica, zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych, przełom tarczycowy).

Postępowanie w podejrzeniu udaru: Udar – pierwsza pomoc

Postępowanie w razie napadu padaczki: Padaczka

U chorych na cukrzycę w razie zaburzeń świadomości należy podać cukier (np. silnie osłodzoną herbatę) – o ile chory jest jeszcze przytomny. Nie należy nic wlewać do ust osobie nieprzytomnej! W rozpoczynającej się śpiączce hipoglikemicznej takie postępowanie może ratować życie, w pozostałych typach śpiączek cukrzycowych nie przyniesie większych szkód. Niezależnie od tego należy pilnie wezwać pogotowie ratunkowe.

Każdy uraz głowy – także bez zaburzeń świadomości – wymaga konsultacji lekarskiej (np. na szpitalnym oddziale ratunkowym). W razie upadków spowodowanych zaburzeniami świadomości jest to oczywiste, ale należy pamiętać, że możliwa jest sytuacja odwrotna. Pierwotny jest uraz głowy, wtórnie zaś do niego występuje wstrząśnienie mózgu (krótkotrwała utrata przytomności, często z niepamięcią wsteczną) lub rozwija się tzw. ostry krwiak nadtwardówkowy (kiedy pęka tętnica) lub przewlekły krwiak podtwardówkowy (pęka naczynie żylne).

Co zrobi lekarz, jeśli pacjent zgłosi się z zaburzeniami świadomości?

Lekarz wstępnie sprawdzi, czy nie ma bezpośredniego zagrożenia życia. W razie potrzeby podejmie postępowanie reanimacyjne, zwykle równolegle zbierając od rodziny podstawowe dane wywiadu i podłączając chorego – jeśli jest dostępna – do aparatury monitorującej oraz zabezpieczając krew i mocz na podstawowe badania.

Poza tą skrajną sytuacją, inne będzie postępowanie lekarza w razie omdleń, inne w przypadku śpiączki, inne w rozmaitych stanach, w których nie ma całkowitej utraty przytomności, ale istnieją jej ubytki jakościowe lub ilościowe.

W razie omdleń sytuacyjnych rozpoznanie jest zwykle oczywiste, ale w razie wątpliwości lekarz potwierdzi diagnozę, wykluczając inne przyczyny chwilowej utraty przytomności. Wykona więc badanie układu krążenia, w tym serca, zwłaszcza EKG, niekiedy także badania echokardiograficzne serca i/lub 24-godzinne monitorowanie EKG, czyli tzw. badanie metodą Holtera. Zleci badanie neurologiczne, między innymi wykluczy nietypowe postaci padaczki. W razie wątpliwości zastosuje specjalne testy czynnościowe: tzw. próba pochyleniowa potwierdzi odruchowy charakter omdleń, masaż okolicy zatoki szyjnej – zespół zatoki szyjnej, próba zaś pionizacyjna – hipotensję ortostatyczną. U osób w starszym wieku niezbędne jest sprawdzenie, czy nie mają miejsca zaburzenia krążenia mózgowego (szczegółowe badanie neurologiczne, ultrasonograficzne badanie tętnic szyjnych i kręgowo-podstawnych, radiogram kręgosłupa szyjnego).

Napad padaczki, jeśli jest typowy i ma przebieg podobny do poprzednich ataków, zwykle wymaga doraźnej pomocy i skierowania do neurologa, w celu takiej zmiany leczenia, by zapobiec kolejnym epizodom choroby.

W części przypadków umiarkowanych zaburzeń świadomości (splątaniu) niekiedy wystarcza konsultacja psychiatryczna, zwłaszcza u chorych uprzednio leczonych psychiatrycznie.

Inne zaburzenia świadomości – jakościowe i ilościowe, aż do głębokiej śpiączki włącznie, zawsze wymagają bardzo szybkiego i wielostronnego, specjalistycznego badania. Z reguły konieczna jest hospitalizacja na oddziale intensywnej terapii. Równolegle z podtrzymywaniem czynności życiowych niezbędne będzie ustalanie przyczyny zaburzeń świadomości (wywiad z rodziną, badanie krwi, moczu, dodatkowe badania obrazowe), celem jak najszybszego wdrożenia właściwego leczenia.

Przyczyny neurologiczne śpiączki (udar, guz, krwiak) zostaną zweryfikowane przez wywiad, badanie neurologiczne, rezonans magnetyczny mózgu i tomografię komputerową czaszki. Lekarz wykona punkcję lędźwiową i pośle do badania płyn mózgowo-rdzeniowy w razie podejrzenia krwotoku podpajęczynówkowego lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Badania krwi żylnej i moczu mogą zweryfikować ostatecznie wystąpienie śpiączki hipoglikemicznej, kwasicy i śpiączki ketonowej, śpiączki hiperglikemicznej, kwasicy i śpiączki mleczanowej, śpiączki mocznicowej oraz wątrobowej (encefalopatii wątrobowej). Gazometria krwi tętniczej potwierdzi, czy śpiączka nie jest spowodowana przez niewydolność oddechową.

U niektórych chorych lekarz rozważy, czy zaburzenia świadomości lub śpiączka nie są spowodowane innymi niż kardiogenne przyczynami wstrząsu lub ciężką infekcją, przebiegającą z gorączką, posocznicą i wstrząsem septycznym lub bezpośrednim działaniem toksyn na mózg (np. w zatruciach).

Z zasady leczenie wprowadza się jeszcze przed rozpoznaniem przyczyny śpiączki. Wykonuje się wszystkie te zabiegi i podaje takie leki, które służą bezpośredniemu ratowaniu życia i wyprowadzaniu chorego ze śpiączki, a można je wykonać (podać), niezależnie od przyczyny stanu chorego. W miarę jak napływają wyniki – z laboratorium, z pracowni radiologicznej lub mikrobiologicznej – lekarz modyfikuje postępowanie i wprowadza celowane leczenie.

05.09.2022
Zobacz także
  • Splątanie
  • Śpiączka
  • Omdlenie
  • Majaczenie niewywołane alkoholem
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta