×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Niedobór potasu (hipokaliemia): przyczyny, objawy i leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Hipokaliemia to zbyt małe stężenie potasu we krwi, poniżej 3,5 mmol/l. To częste zaburzenie. Najczęściej występuje u osób przyjmujących leki moczopędne powodujące utratę potasu z moczem. Leczenie hipokaliemii polega na uzupełnieniu niedoboru potasu.

Co to jest hipokaliemia?

Hipokaliemia to zbyt małe (poniżej prawidłowego zakresu) stężenie potasu we krwi, poniżej 3,5 mmol/l.

Potas jest elektrolitem, który ma bardzo ważne znaczenie dla organizmu, gdyż od prawidłowej jego ilości i stężenia zależy prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, mięśni i serca. Znajduje się on głównie wewnątrz komórek, a tylko 2% całego ustrojowego potasu znajduje się w przestrzeni pozakomórkowej – w płynach tkankowych i we krwi. Nerki są najważniejszym narządem regulującym stężenie potasu. Potas jest dostarczany do organizmu z pokarmami i płynami.

Prawidłowe stężenie potasu w surowicy krwi wynosi 3,5–5,2 mmol/l. W różnych laboratoriach zakres ten, podawany jako zakres normy na wyniku wydawanym pacjentowi, może się nieznacznie różnić.

  • Hipokaliemia to stężenie potasu poniżej 3,5 mmol/l
  • Łagodna hipokaliemia to stężenie potasu 3,1–3,5 mmol/l
  • Umiarkowana hipokaliemia to stężenie potasu 2,5–3,0 mmol/l
  • Ciężka hipokaliemia to stężenie potasu poniżej 2,5 mmol/l

Niedobór potasu — przyczyny

Najczęściej przyczyną niedoboru potasu jest utrata potasu przez nerki z moczem lub przez przewód pokarmowy.

Do utraty potasu z moczem dochodzi w przypadku:

  • stosowania leków moczopędnych (diuretyków), takich jak indapamid, hydrochlorotiazyd, furosemid lub chlortalidon (nie wszystkie leki powodują utratę potasu z moczem – takie leki jak spironolakton, eplerenon, amiloryd działają odwrotnie, powodując zatrzymanie potasu w organizmie i mogą wywołać zwiększenie stężenia potasu)
  • zaburzeń hormonalnych – hiperaldosteronizm pierwotny, nadczynność nadnerczy, nadczynność tarczycy
  • niektórych chorób nerek (np. kwasica cewkowa, śródmiąższowe zapalenie nerek, toczniowa choroba nerek, zwężenie tętnicy nerkowej)
  • wrodzonych zaburzeń czynności nerek (np. zespół Barterra lub zespół Gitelmana)
  • stosowania leków i toksyn np. diuramidu, glikokortykosteroidów, mineralokortykosteroidów, amfoterycyny B, cisplatyny, aminoglikozydów, sirolimusu, ziół chińskich, toluenu, spożywania lukrecji (np. cukierki z lukrecją).

Do utraty potasu z przewodu pokarmowego dochodzi w wyniku: biegunki, nadużywania środków przeczyszczających, wymiotów, przetok jelitowych, gruczolaków jelita grubego (tzw. gruczolak kosmkowy).

Potas może również być tracony przez skórę w wyniku obfitego pocenia się lub po oparzeniach.

Niedobór potasu może również być spowodowany przez długotrwałą małą podaż potasu z pokarmami, jak w przypadku osób przewlekle niedożywionych (np. jadłowstręt psychiczny [łac. anorexia nervosa], alkoholizm, choroby wyniszczające).

Hipokaliemia jest bardzo częstym zaburzeniem. Najczęściej występuje u osób przyjmujących leki moczopędne powodujące utratę potasu z moczem. Zwykle są to pacjenci z niewydolnością serca lub z nadciśnieniem tętniczym. Hipokaliemia zdarza się nawet u 20% tych osób.

Czasem wynik badania stężenia potasu wskazuje na hipokaliemię, ale dzieje się tak w wyniku nieprawidłowego przechowywania pobranej próbki krwi, jest to tzw. hiperkaliemia rzekoma.

Objawy niedoboru potasu

Łagodna hipokaliemia zwykle nie powoduje żadnych objawów.

Objawy zwykle pojawiają się, gdy stężenie potasu jest mniejsze niż 3,1 mmol/l, czyli gdy hipokaliemia jest umiarkowana lub ciężka.

Najczęściej zgłaszane wczesne objawy niedoboru potasu to: ogólne osłabienie, zaparcie, kurcze mięśni, kołatanie (nierówny rytm) serca.

Objawy zależą od nasilenia hipokaliemii i szybkości jej rozwoju. Szybko rozwijająca się hipokaliemia, nawet umiarkowanego stopnia, może powodować:

  • groźne zaburzenia rytmu serca
  • osłabienie siły mięśni
  • zaparcie
  • zatrzymanie moczu (wskutek osłabienia mięśni pęcherza moczowego)
  • zaburzenia neurologiczne – parestezje (nieprzyjemne doznania czuciowe, takie jak np. pieczenie, mrowienie, drętwienie), nadpobudliwość nerwową i apatię.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów hipokaliemii?

Objawy ciężkiej hipokaliemii są tak poważne, że należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

Wystąpienie wczesnych objawów hipokaliemii u osoby, u której bardzo prawdopodobny jest niedobór potasu (gdyż przyjmują leki moczopędne, cierpią na biegunkę lub wymiotują) jest wskazaniem do zgłoszenia się do lekarza POZ lub na SOR w celu oznaczenia stężenia elektrolitów we krwi.

Nie należy samodzielnie przyjmować preparatów potasu, gdyż odczuwane objawy mogą być spowodowane wieloma innymi przyczynami, a stężenie potasu w niektórych sytuacjach może być nawet zbyt duże.

Zobacz: Nadmiar potasu (hiperkaliemia): przyczyny, objawy i leczenie

Niedobór potasu - rozpoznanie

Hipokaliemię rozpoznaje się na podstawie oznaczenia stężenia potasu we krwi i stwierdzenia, że jest ono poniżej dolnego zakresu normy.

Jeżeli przyczyna hipokaliemii nie jest znana (np. diuretyki, biegunka, wymioty, anoreksja), konieczne jest wykonanie szeregu badań, które pozwolą ustalić przyczynę małego stężenia potasu.

Przydatne jest także oznaczenie stężenia magnezu we krwi, gdyż niedoborowi potasu czasami towarzyszy niedobór magnezu.

Leczenie niedoboru potasu

Leczenie hipokaliemii zawsze polega na uzupełnianiu niedoboru potasu oraz leczeniu (usunięciu) przyczyny, która wywołała ten niedobór.

W łagodnej hipokaliemii, gdy nie ma objawów niedoboru potasu, może wystarczyć spożywanie pokarmów bogatych w potas. Zwykle należy przyjmować na dobę 50–100 mmol potasu, aby uzupełnić jego łagodny niedobór.

Szczególnie dużą ilość potasu zawierają banany (średniej wielkości banan to 10–12 mmol potasu), pomidory (100 ml czystego soku pomidorowego to 8–10 mmol potasu), ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew, mleko.

Lekarz może zalecić przyjmowanie tzw. suplementów potasu, czyli preparatów przeznaczonych do leczenia niedoboru potasu lub zapobiegania hipokaliemii. Mogą to być tabletki lub płyn. Są to leki i należy je przyjmować ściśle według zaleceń lekarza.

W trakcie leczenia hipokaliemii należy okresowo kontrolować stężenie potasu. Decyduje o tym lekarz, zlecając badania kontrolne w określonym terminie.

Ciężką hipokaliemię leczy się w szpitalu, podając potas dożylnie i często kontrolując jego stężenie we krwi.

Równie ważne jest leczenie lub usunięcie przyczyny, która doprowadziła do hipokaliemii. Zwykle będzie to zmiana sposobu leczenia, jeżeli hipokaliemia była wywołana przez leki, leczenie choroby prowadzącej do hipokaliemii (np. zaburzeń hormonalnych, choroba przewodu pokarmowego, choroba nerek) lub zwiększenie ilości potasu w diecie, jeżeli przyczyną była niedostateczna podaż potasu.

Uzupełnienie niedoboru potasu prowadzi do całkowitego wyleczenia hipokaliemii.

Jeżeli przyczyna hipokaliemii nadal istnieje (pacjent nadal przyjmuje diuretyki lub nie została opanowana choroba, która jest przyczyną hipokaliemii), należy w określonych przez lekarza odstępach czasu kontrolować stężenie potasu we krwi, aby wcześnie wykryć niedobór potasu i rozpocząć jego uzupełnianie.

Co robić, aby uniknąć niedoboru potasu?

U pacjentów ze skłonnością do hipokaliemii podczas przyjmowania diuretyków konieczne jest stałe zwiększenie podaży potasu (tzw. suplementacja). Konieczne to bywa zwłaszcza u osób przyjmujących diuretyki w dużej dawce. Zwykle wystarcza dodatkowa (poza potasem zawartym w zwykłej diecie) podaż około 20–40 mmol potasu na dobę. Gdy zapotrzebowanie jest mniejsze, np. 10–20 mmol na dobę, źródłem potasu mogą być tylko dodatkowo, regularnie spożywane produkty bogate w potas (wymienione wcześniej). Gdy potrzebna ilość potasu na dobę jest większa, zwykle konieczne są tabletki z potasem o przedłużonym uwalnianiu, które należy przyjmować według zalecenia lekarza. Konieczne jest okresowe regularne kontrolowanie stężenia potasu we krwi.

Inną metodą zapobiegania hipokaliemii jest zmiana sposobu leczenia poprzez dołączenie leku moczopędnego, który hamuje wydalanie potasu z moczem. W takim przypadku również konieczne jest okresowe regularne kontrolowanie stężenia potasu we krwi.

22.01.2024
Wybrane treści dla Ciebie
  • Nadmiar potasu (hiperkaliemia): przyczyny, objawy i leczenie
  • Potas - rola w organizmie, wpływ na zdrowie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta