×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zaburzenia emocjonalne i psychiczne związane z cyklem miesiączkowym

lek. Paweł Brudkiewicz
Specjalista psychiatra
NZOZ Centrum Dobrej Terapii (www.centrumdobrejterapii.pl)
Redaktor Naczelny MP Psychiatria

Cyklowi miesiączkowemu mogą towarzyszyć różne problemy i zaburzenia emocjonalne, a objawy te niekorzystnie wpływają na samopoczucie i jakość życia kobiet, na ich relacje interpersonalne i aktywność towarzyską oraz funkcjonowanie w domu, na zajęciach edukacyjnych i w sytuacjach zawodowych.

 

Mogą one występować jako następujące zespoły:

Kobiety, które doświadczają tych problemów, częściej cierpią na lęk i depresję, bezsenność lub nadmierną senność i dolegliwości bólowe. Ponadto PMS i PMDD mogą nasilać wcześniej występujące zaburzenia psychiczne (takie jak depresja, zaburzenia lękowe i bezsenność) lub być czynnikiem, który je wyzwala. Dlatego w przypadku niektórych kobiet doświadczających omawianych stanów wskazana może być konsultacja psychiatryczna w celu rozpoznania tych zaburzeń oraz ewentualnego wdrożenia terapii lekami przeciwdepresyjnymi zalecanymi kobietom z PMS i PMDD.

Poniżej omówiono obraz kliniczny tych zaburzeń oraz związane z nimi kwestie diagnostyczne i terapeutyczne.

Zespół napięcia przedmiesiączkowego

Szacuje się, że PMS występuje u około 10–30% miesiączkujących kobiet. Obraz kliniczny tego zaburzenia może obejmować różne objawy, ale zazwyczaj są to:

  • objawy somatyczne: obrzęki, tkliwość piersi, bóle, w tym bóle głowy, wzdęcia;
  • objawy behawioralne: zaburzenia snu, zmiana łaknienia, osłabienie koncentracji oraz zainteresowań, wycofanie społeczne;
  • objawy zaburzeń emocjonalnych: drażliwość, wahania nastroju, lęk/napięcie, depresja, poczucie braku kontroli.

Pojawiają się one lub nasilają podczas fazy lutealnej cyklu i ustępują lub łagodnieją na początku fazy folikularnej.

Rozpoznanie PMS wymaga dodatkowo spełnienia następujących kryteriów:

  • potwierdzenie związku objawów z cyklem miesiączkowym,
  • dolegliwości na tyle uciążliwe dla pacjentki, że uzasadnione jest wdrożenie leczenia,
  • symptomy nie są wywołane przez inne zaburzenie somatyczne lub psychiczne (takie jak depresja, zaburzenia lękowe lub zaburzenia osobowości).

Przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne

Około 2–9% miesiączkujących kobiet cierpi na PMDD. Podobnie jak w przypadku PMS, objawy PMDD pojawiają się podczas fazy lutealnej, zaczynają ustępować po rozpoczęciu fazy folikularnej, a w tygodniu po miesiączce nie ma ich wcale. Objawy wymieniane w kryteriach diagnostycznych obejmują przede wszystkim zmiany w zakresie emocji i zachowania. W przebiegu PMDD występują objawy typowe dla PMS, ale charakteryzują się większym natężeniem i dłuższym czasem trwania. Dolegliwości te zaburzają funkcjonowanie w pracy lub szkole, codzienną społeczną aktywność i relacje międzyludzkie.

Należy podkreślić, że PMDD nie stanowi zaostrzonych stanów innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe lub zaburzenia osobowości. Niemniej, kobiety cierpiące na te zaburzenia mogą doświadczać nasilenia ich objawów podczas fazy lutealnej. Dlatego istotne jest różnicowanie tych objawów z symptomami swoistymi wyłącznie dla okresu przedmiesiączkowego. Ponadto kobiety zgłaszające się do lekarza z powodu objawów PMS lub PMDD już wcześniej mogły cierpieć na zaburzenie psychiczne. Lekarze powinni więc być świadomi, że objawy mogą mieć związek z różnymi stanami klinicznymi i powinni uważnie badać pacjentki, zarówno pod kątem zaburzeń psychicznych, jak i tych związanych z cyklem miesiączkowym.

Jakie są przyczyny omawianych zespołów?

Etiologia dolegliwości towarzyszących cyklowi miesiączkowemu nie jest jeszcze w pełni poznana. Uważa się, że omawiane objawy mogą być zależne od zmian stężenia estrogenów i progesteronu oraz miejscowego uwalniania prostaglandyn. Ponieważ u kobiet z PMS lub PMDD stężenie estrogenów i progesteronu zazwyczaj mieści się w granicach normy, to pacjentki te mogą wykazywać zwiększoną wrażliwość na prawidłowe wahania stężenia hormonów płciowych podczas cyklu miesiączkowego.

Rozważa się wpływ estradiolu i progesteronu na układy neuroprzekaźników: serotoniny i kwasu gamma-aminomasłowego. Występowanie dolegliwości związanych z cyklem miesiączkowym może też zależeć od czynników genetycznych. Odnotowano, że 70% kobiet, których matki cierpiały na PMS, również doświadcza tego zaburzenia, w porównaniu z 37% pacjentek, których matki były zdrowe. Ponadto, wśród bliźniąt jednojajowych zbieżność występowania PMS zdarza się w ponad 90% przypadków, w porównaniu z zaledwie 44% wśród bliźniąt dwujajowych. Omawiane zespoły prawdopodobnie występują częściej u kobiet otyłych i mniej aktywnych fizycznie, zaś rzadziej u stosujących antykoncepcję hormonalną.

Na czym polega terapia?

Zmiana diety i stylu życia

Korzystne wyniki w przypadku PMS i PMDD mogą zapewnić: zmiana diety, relaksacja, ćwiczenia fizyczne i unikanie stresu oraz nauka technik radzenia sobie ze stresem. Pozytywny wpływ może mieć ograniczenie, a najlepiej zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie kofeiny, alkoholu, soli i cukru rafinowanego. Wykazano, że zwiększone spożycie węglowodanów skutecznie łagodzi wiele objawów PMS. Korzystny wpływ na dolegliwości może mieć też stosowanie mikroelementów (preparaty zawierające wapń i magnez) oraz witamin (B6, D i E). U niektórych pacjentek wskazana może być terapia poznawczo-behawioralna.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

Niesteroidowe leki przeciwzapalne hamują syntezę prostaglandyn i obecnie stanowią podstawę leczenia w przypadku bolesnego miesiączkowania. W badaniach wykazano skuteczność naproksenu, ibuprofenu, kwasu mefenamowego, kwasu acetylosalicylowego (ale nie dotyczy to paracetamolu).

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny

Ciężkie postaci PMS i PMDD mają wiele cech wspólnych z zaburzeniami depresyjnymi i lękowymi, co prawdopodobnie jest skutkiem dysregulacji serotoninergicznej. W leczeniu kobiet doświadczających tych właśnie problemów coraz szersze zastosowanie mają leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (selective serotonin reuptake inhibitors – SSRI), a wyniki licznych badań wykazały ich skuteczność w przypadku tych zaburzeń. Wymienia się tu fluoksetynę, sertralinę i paroksetynę. Wykazano, że SSRI zmniejszają nasilenie drażliwości, nastroju depresyjnego, dysforii i objawów somatycznych związanych z PMDD oraz poprawiają psychospołeczne funkcjonowanie pacjentek.

Przyjmowanie tych leków może spowodować takie działania niepożądane, jak bezsenność, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uczucie zmęczenia, zaburzenia czynności seksualnych i przyrost masy ciała. W związku z tymi niedogodnościami oraz z okresowym występowaniem objawów omawianych zaburzeń, u niektórych kobiet lepiej zastosować przerywane podawanie leku (ograniczone do fazy lutealnej).

U niemal 40% kobiet cierpiących na PMDD lub PMS o ciężkim przebiegu przyjmowanie SSRI nie przynosi poprawy w zakresie objawów. Leki te nie wpływają na prawdopodobną przyczynę tych dolegliwości – wahania stężeń hormonów płciowych podczas cyklu miesiączkowego.

Hamowanie owulacji

Kolejną metodą leczenia kobiet z nasilonymi objawami PMS i PMDD może być terapia hormonalna, której celem jest wstrzymanie owulacji.

W pierwszej kolejności eksperci zalecają stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, obecnie pod postacią dwuskładnikowych tabletek nowej generacji (cyklicznie lub w schemacie ciągłym). W badaniach wykazano, że postępowanie to wpływa korzystnie na objawy PMS. Jednak może mu towarzyszyć wystąpienie objawów podobnych do obserwowanych w przypadku PMS (w tym tkliwości piersi, bólów głowy, wzdęć oraz obniżonego nastroju) w okresie nieprzyjmowania hormonu.

Wyeliminowanie okresu, w którym kobiety nie stosują hormonów, może więc spowodować rzadsze występowanie objawów związanych z ich odstawieniem. Kobiety, których stan się ustabilizował w wyniku przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych w schemacie ciągłym, zgłaszają opóźnione pojawienie się dolegliwości związanych z cyklem miesiączkowym oraz mniejsze ich nasilenie. Na podstawie analizy wyników badań stwierdzono, że kobiety z grupy stosującej hormony w schemacie ciągłym, w porównaniu z pacjentkami przyjmującymi leki cyklicznie, zgłaszały znamiennie mniej dolegliwości towarzyszących cyklowi miesięcznemu.

Wykazano, że przyjmowanie agonistów hormonu uwalniającego gonadotropiny zmniejsza nasilenie dolegliwości towarzyszących cyklowi miesiączkowemu. Jednak przyjmowanie tych substancji wiąże się z wystąpieniem czasowej menopauzy wraz z towarzyszącymi jej objawami, takimi jak uderzenia gorąca, uczucie zmęczenia, drażliwość oraz problemy kardiologiczne, a także może prowadzić do zmniejszenia gęstości mineralnej kości i utraty tkanki kostnej.

W przypadku nasilonych dolegliwości można też rozważyć leczenie skojarzone, polegające na przykład na stosowaniu fluoksetyny i terapii hormonalnej.

Inne metody terapii

Wśród innych metod leczenia pacjentek z PMDD oraz PMS wymienia się również: preparaty zawierające niepokalanek mnisi oraz miłorząb japoński. Z powodzeniem stosowano również leki anksjolityczne oraz diuretyki oszczędzające potas, choć słuszność tych strategii potwierdzono w znacznie mniejszej liczbie badań niż w przypadku SSRI, a z ich przyjmowaniem wiążą się istotne działania niepożądane.

W przypadku skrajnie nasilonych dolegliwości i cierpienia czasami rozważa się wycięcie macicy z przydatkami, jako ostateczną metodę hamowania czynności jajników (co definitywnie eliminuje cykl miesiączkowy). Ze względu jednak na inwazyjność metody i towarzyszące jej ryzyko powikłań oraz obciążeń psychologicznych, stosuje się ja bardzo rzadko, bezwzględnie po wyczerpaniu możliwości innych strategii leczenia.

Podsumowanie

Wiele kobiet doświadcza somatycznych, emocjonalnych i psychologicznych dolegliwości oraz trudności związanych z późną fazą lutealną lub z wczesną fazą folikularną cyklu miesiączkowego. Choć przyczyna tych objawów nie jest w pełni poznana, to istnieją skuteczne metody terapii, które pozwalają na złagodzenie tych dolegliwości, a nawet ich całkowite ustąpienie, i tym samym prowadzą do poprawy samopoczucia psychicznego, jakości życia i funkcjonowania tych kobiet.

Ze względu na często uciążliwe objawy psychopatologiczne, a także w obliczu konieczności różnicowania tych stanów z innymi zaburzeniami psychicznymi, u niektórych kobiet wskazana może być konsultacja psychiatryczna.


Piśmiennictwo:

1. American College of Obstetricians and Gynecologists. ACOG Committee on Practice Bulletins-Gynecology. Premenstrual syndrome: Clinical management guidelines for obstetrician-gynecologists. ACOG Pract. Bull., 2000; 15: 448–455.
2. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 4th edition, text revision. American Psychiatric Association, Washington 2000.
3. Clayton A.H.: Symptoms related to the menstrual cycle: diagnosis, prevalence, and treatment. J. Psychiatr. Pract., 2008; 14 (1): 13–21.
4. National Institute of Mental Health. Premenstrual syndrome. 2007 (available at www.4women.gov/FAQ/pms.htm, accessed October 15, 2007).
5. Parry B.L., Rausch J.L.: Premenstrual dysphoric disorder. W: Kaplan H.I., Sadock B.J., Cancro R. (red.): Comprehensive textbook of psychiatry. Williams & Wilkins, Baltimore 1995: 1707–1713.
6. Steiner M., Pearlstein T., Cohen L.S. i wsp.: Expert guidelines for the treatment of severe PMS, PMDD, and comorbidities: The role of SSRIs. J. Womens Health (Larchmt), 2006; 15: 57–69.
05.05.2021
Zobacz także
  • Bądź gotowa na menopauzę. Jakie tajemnice warto poznać?
  • Depresja okołomenopauzalna
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta