Co to jest i jakie są główne przyczyny?
Guzy oczodołu są główną przyczyną bezbolesnego, niezapalnego, jednostronnego wytrzeszczu u dorosłych. Mogą być łagodne i złośliwe. Najczęstszą przyczyną występowania guzów w obrębie oczodołu u dorosłych są przerzuty, które zwykle ujawniają się w wieku średnim lub podeszłym. Guz pierwotny może zajmować sutek (najczęściej), płuca, układ moczowo-płciowy (szczególnie gruczoł krokowy). W grupie tej można też umieścić guzy przechodzące na oczodół z tkanek otaczających, jak zatoki oboczne nosa (najczęściej), jama czaszki, powieki. Pozostałe guzy oczodołu wywodzą się z tkanki naczyniowej, limfoidalnej, nerwowej i z gruczołu łzowego.
Jak się objawia?
Oprócz wytrzeszczu, który może nie budzić dużego niepokoju u chorego przez wiele lat, u chorego może wystąpić podwójne widzenie (zajęcie mięśni okoruchowych) i obniżenie ostrości wzroku (uszkodzenie nerwu wzrokowego). Ból pojawia się rzadko i występuje zwykle przy gwałtownym powiększaniu się guza. Przemieszczenie gałki ocznej z reguły następuje w kierunku „od guza”, do przestrzeni o najmniejszym oporze – szpara powiekowa. Zależnie od umiejscowienia, guz może być wyczuwalny przy badaniu palpacyjnym.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
W przypadku pojawienia się wytrzeszczu należy zawsze zgłosić się do lekarza, a bezwzględnie i niezwłocznie, gdy nastąpi pogorszenie ostrości wzroku i/lub podwójne widzenie.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Oprócz pełnego badania okulistycznego, szczególnie ostrości wzroku, ruchomości gałki ocznej, odruchów źrenicznych, pola widzenia, oceny nerwu wzrokowego, należy wykonać tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny (zob. Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny w okulistyce) i/lub USG oczodołów (zob. Ultrasonografia w prezentacji B).
Ryc. 1. Wytrzeszcz oka prawego; źródło: CDC Public Health Image Library
W przypadku podejrzenia przerzutu do oczodołu, gdy umiejscowienie pierwotnego nowotworu nie jest znane, wskazana jest biopsja cienkoigłowa (nakłucie guza w oczodole i pobranie tkanki do badań) bądź chirurgiczne wycięcie fragmentu guza.
We wszystkich tych przypadkach niezbędna jest konsultacja internistyczna, onkologiczna i dalsze badania w kierunku ustalenia ogniska pierwotnego guza.
Jakie są sposoby leczenia?
W leczeniu guzów przerzutowych stosuje się chemioterapię systemową, której wymaga podstawowa choroba nowotworowa. Niekiedy można je usuwać chirurgicznie lub stosować radioterapię paliatywną oczodołu. W leczeniu guzów naczyniowych lub wywodzących się z układu nerwowego, tkanki łącznej, gruczołu łzowego wskazane jest całkowite chirurgiczne wycięcie guza w przypadku jego wzrostu i/lub zagrożenia utraty wzroku. Gdy wywiad chorobowy jest wieloletni i nie stwierdza się zmiany obrazu klinicznego, wystarczająca bywa obserwacja z kontrolą co 3–6 miesięcy. Niekiedy guzy usuwa się ze względów kosmetycznych.
Guzy wywodzące się z tkanki limfoidalnej leczy się z zastosowaniem radioterapii miejscowej (napromieniowanie), a w przypadku chłoniaków uogólnionych chemioterapią.
Guzy naciekające oczodół z otoczenia wymagają leczenia chirurgicznego (również innego specjalistycznego leczenia – laryngolog, chirurg szczękowy, neurochirurg).
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Nawet w przypadku guzów przerzutowych, po rozpoznaniu ogniska pierwotnego, uzyskuje się po leczeniu wieloletnie przeżycie. Guzy pierwotne rokują bardzo dobrze po ich całkowitym chirurgicznym wycięciu (resekcja). Guzy bezobjawowe, wymagające tylko obserwacji, mają również dobre rokowanie.
Co należy robić po zakończeniu leczenia?
Choroba nowotworowa oczodołu, tak jak każda inna choroba nowotworowa, wymaga stałej kontroli, zależnie od przyczyny pierwotnej, u odpowiedniego specjalisty. Przy guzach przerzutowych jest to z reguły onkolog, w przypadku guzów naciekających oczodół z otoczenia najczęściej laryngolog, a przy guzach pierwotnych oczodołu – okulista. Częstość kontroli zależy od stanu klinicznego chorego i zastosowanego leczenia.