Co to jest i jakie są przyczyny?
Prawidłowe położenie brzegu powieki zależy od napięcia tarczki i więzadeł powiekowych podtrzymywanych przez mięsień okrężny oka. Odwinięcie powiek, czyli ektropion, polega na tym, że brzeg rzęsowy nie przylega, ale odstaje od wypukłej powierzchni gałki ocznej.
Odwinięcie powiek (łac. ectropion palpebrae) dzieli się na: inwolucyjne, porażenne, bliznowate, mechaniczne, wrodzone. Najczęstszą przyczyną odwinięcia powiek są zmiany związane z wiekiem (inaczej zmiany inwolucyjne), takie jak zwiotczenie skóry powieki dolnej, rozciąganie więzadeł powiekowych (zwłaszcza bocznego), zwiotczenie tarczki powiekowej oraz zmniejszenie napięcia mięśnia okrężnego oka.
Odwinięcie powieki spotyka się również u pacjentów z porażeniem nerwu twarzowego. Przyczyny porażenia mogą być różne: prze;yty uraz, operacja lub zapalenie.
Odwinięcie powieki może być również spowodowane przez blizny, które powodują pociąganie (inaczej retrakcję), sprawiając , że powieki odstają od gałki ocznej.
Szczególnie często obserwuje się ektropion powieki dolnej u pacjentów po całkowitej resekcji (wycięciu) szczęki, kiedy dochodzi do utraty podłoża kostnego. Odwinięcie brzegu rzęsowego powiek może być skutkiem nadmiernego wycięcia skóry powieki dolnej w czasie operacji plastycznej powieki dolnej (blefaroplastyka) w chirurgii odmładzającej.
Jak często występuje?
Częstość występowania odwinięcia brzegu rzęsowego powiek narasta wraz z wiekiem i jest charakterystyczna dla wieku podeszłego i starczego (2,9%).
Jak się objawia?
Odwinięcie brzegu rzęsowego sprawia, że gałka oczna jest zaczerwieniona a oko łzawi. Obnażenie spojówki powiekowej i gałkowej oraz odstawanie brzegu powieki od gałki ocznej prowadzi do przerastania nabłonka spojówki i stanów zapalnych. Mogą pojawiać się owrzodzenia rogówki, a gdy objawy trwają bardzo długo i mają charakter nawrotowy – nawet jej zwyrodnienie.
Odwinięcie może dotyczyć całej powieki dolnej albo tylko jej części: przyśrodkowej, bocznej lub środkowej. W odwinięciu całkowitym lub przyśrodkowym punkty łzowe nie przylegają do powierzchni gałki ocznej, co uniemożliwia fizjologiczny odpływ łez przez kanaliki łzowe. Wywinięcie brzegu rzęsowego powieki dolnej w jej odcinku przyśrodkowym osłabia czynność pompy łzowej i wywołuje łzawienie patologiczne (nieprawidłowe przelewanie się łez przez krawędź powieki), nasilone bardziej niż w innych postaciach odwinięcia powieki oraz niedomykalność powiek i wysychanie oka. Tej postaci mogą towarzyszyć powikłania: zwężenie i zniekształcenie punktu łzowego. W efekcie spojówka odwiniętej powieki wysycha i rogowacieje.
W bocznym odwinięciu brzeg powieki pociągany jest ku przodowi i przyśrodkowo, co powoduje, że w okolicy bocznego kąta oka gromadzą się i wypływają łzy.
W centralnym odwinięciu powieki dolnej brzeg powieki opada ku dołowi lub odstaje od gałki ocznej, co wywołuje nawracające zapalenie spojówki.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
W razie wystąpienia objawów zapalenia spojówek i rogówki związanych z odwinięciem powieki dolnej należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza okulisty.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Rozpoznanie odwinięcia powieki opiera się na badaniu klinicznym (oględziny w świetle dziennym, palpacja, badanie w lampie szczelinowej), w którym stwierdza się nieprawidłowe odstawanie brzegu rzęsowego od powierzchni gałki ocznej oraz łzawienie. Jednocześnie widoczne są cechy podrażnienia spojówek, a nawet ubytki nabłonka rogówki.
Jakie są metody leczenia?
Pacjent z odwinięciem powiek musi nauczyć się osuszania załzawionego oka poprzez dotyk chusteczką, a nie pocieranie oczu. Zastosowanie odpowiednich preparatów ocznych (krople przeciwzapalne, sulfonamidy, antybiotyki) łagodzi ostre objawy. Trwałą ulgę może przynieść jedynie leczenie chirurgiczne, które na stałe przywróci prawidłowe ustawienie powieki.
Ryc. 1 a. Schemat techniki chirurgicznej korekcji przyśrodkowego odwinięcia powieki dolnej, b. Technika zakładania szwów po wycięciu romboidalnym
W centralnym odwinięciu powieki dolnej zabiegiem korygującym jest zmodyfikowana operacja sposobem Bicka. Polega ona na wycięciu pięciokątnego fragmentu pełnej grubości powieki w okolicy kąta bocznego oka. W przypadkach znacznego zwiotczenia i nadmiaru skóry zmodyfikowaną operację Bicka należy połączyć z plastyką powieki sposobem Kuhnta i Szymanowskiego (z części przyśrodkowej powieki usuwa się fragment skóry, mięśnia okrężnego oka i tarczki).
Korekta chirurgiczna odwinięcia powieki dolnej w odcinku bocznym polega na zespoleniu bocznego brzegu tarczki z okostną wewnętrznej powierzchni bocznego brzegu oczodołu, pod górną odnogą więzadła powiekowego bocznego z jednoczesnym usunięciem nadmiaru skóry powieki dolnej.
Odwinięcie powieki w części przyśrodkowej wymaga skrócenia powieki w poziomie. W tym celu wycina się romboidalny fragment spojówki i tarczki poniżej punktu łzowego, wycina się też powiekę na pełnej grubości (cięcie ma kształt litery T) oraz zdwaja przednią odnogę więzadła przyśrodkowego.
Ryciny 1a i b przedstawiają technikę operacyjną korekty chirurgicznej odwinięcia brzegu rzęsowego powieki dolnej w odcinku przyśrodkowym. Również położenie przeszczepu skóry w celu zwiększenia wymiaru pionowego powieki jest skuteczne w leczeniu wywinięcia jej brzegu rzęsowego.
Czy możliwe jest całowite wyleczenie?
Udana korekcja chirurgiczna odwinięcia powieki dolnej przywraca powiekom prawidłowy stan anatomiczny i likwiduje wszystkie następstwa okulistyczne. Należy jednak wziąć pod uwagę, że u niektórych pacjentów trzeba będzie wykonać kilka zabiegów chirurgicznych, aby uzyskać jak najlepszy wynik leczenia.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Nie ma skutecznych metod zapobiegania odwinięciu powiek związanemu z wiekiem (inwolucyjnemu). W przypadkach odwinięcia porażennego profilaktykę stanowi jednoczesna rekonstrukcja nerwu twarzowego. W przypadkach pacjentów z chorobami nowotworowymi, których poddaje się resekcji szczęki, profilaktykę pooperacyjnego odwinięcia powieki stanowi jednoczesna lub wczesna rekonstrukcja podłoża kostnego. W przypadkach operacji estetycznych powieki dolnej należy zachować szczególną rozwagę na etapie zmniejszania nadmiaru skóry powieki.
Autorzy składają podziękowania Panu lek. stom. Marcinowi Czajce za przygotowanie rycin zamieszczonych w niniejszej pracy.
