Co to jest i jakie są przyczyny?
Nieprawidłowości dotyczące rzęs odnoszą się do ich budowy (długość, grubość), liczby oraz umiejscowienia. Mogą mieć charakter wrodzony i nabyty.
Wady rozwojowe rzęs często mają tło dziedziczne i występują rodzinnie. Dla przykładu wrodzona dwurzędowość rzęs dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący z całkowitą penetracją. Natomiast przyczyny nabytej dwurzędowości związane są z metaplazją gruczołów Meiboma i nieprawidłowym wzrostem dodatkowego rzędu rzęs w miejscu ujścia tych gruczołów. Zmiany te występują u pacjentów po ciężkich oparzeniach chemicznych okolicy powiek oraz w zespole Stevensa i Johnsona.
Nabyte nieprawidłowe położenie rzęs jest częściej spotykane u pacjentów w starszym wieku w związku z przewlekłym stanem zapalnym spojówek i brzegu rzęsowego powiek. Utrata rzęs wiąże się z innymi chorobami, jak łysienie plackowate lub trichotilomania (kompulsywne wyrywanie włosów). Utrata rzęs może być związana także z przewlekłym zapaleniem brzegów powiek i nowotworami powiek.
W krajach rozwijających się główną przyczyną nieprawidłowości wzrostu rzęs jest jaglica, rzadziej trąd.
Jak często występują?
Wady rozwojowe rzęs są rzadkim schorzeniem. Dokładna częstość ich występowania jest nieznana. Wiadomo natomiast, że zaburzenia dotyczące tylko kilku rzęs spotyka się względnie często.
Jak się objawiają?
Nieprawidłowości wzrostu rzęs (trichiasis) można podzielić na:
- Dwurzędowość rzęs (distichiasis) – z jednej cebulki włosowej wyrastają dwie rzęsy, które w obrębie jednej powieki tworzą dwa rzędy. Dochodzi wówczas do drażnienia rogówki, obrzęku spojówek, bólu gałki ocznej, odruchowej nadprodukcji łez oraz nawykowego mrużenia oczu. Wyjątkowo rzadko spotyka się rzęsy potrójne.
- Przemieszczenie rzęs (ectopia cilii) – rzęsy wrastają w kierunku worka spojówkowego i gałki ocznej, przy czym brzeg rzęsowy powiek ustawiony jest prawidłowo, co odróżnia ten stan od podwinięcia powieki. Kontakt rzęs z rogówką prowadzi do jej owrzodzenia.
- Rzęsy bardzo długie (trichomegalia) powodują uginanie się powiek pod ich ciężarem.
- Zmierzwienie rzęs (madarosis) prowadzi do ich przerzedzenia i wypadania, zwykle towarzyszy temu przerzedzenie i wypadanie brwi. Jeżeli dochodzi wyłącznie do utraty rzęs, stan taki nazywa się izolowaną utratą rzęs (milphosis).
- Brak rzęs – wada wrodzona.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
W razie wystąpienia pierwszych objawów należy się zgłosić do lekarza okulisty lub/i dermatologa.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Rozpoznanie stawia się na podstawie badania klinicznego. Pomocne jest badanie w lampie szczelinowej (biomikroskopie). W sytuacji współistniejącego łysienia wskazana jest trichoskopia (komputerowe badanie włosów i powierzchni skóry głowy), dostarczająca informacji na temat stanu mieszków włosowych i łodyg włosów.
Jakie są metody leczenia?
Środki nawilżające gałkę oczną i miękkie soczewki kontaktowe mogą przynieść czasową poprawę i złagodzenie objawów.
Bardziej długotrwały wynik można uzyskać poprzez usunięcie nieprawidłowo wykształconych lub wzrastających rzęs przy pomocy różnych metod. W tym celu wykonuje się:
- epilację mechaniczną – usunięcie rzęs za pomocą pęsety przy lampie szczelinowej,
- elektrolizę rzęs – wykorzystanie prądu stałego o niewielkim natężeniu, aktualnie rzadko stosowane ze względu na krótkotrwały efekt i bliznowacenie przyległego brzegu powieki,
- diatermię – zastosowanie fal radiowych powodujących wewnętrzne przegrzanie tkanki, efekt jest długotrwały, a uszkodzenia struktur przyległych znikome,
- krioepilację – usunięcie rzęs za pomocą dwukrotnego mrożenia przy pomocy kriosondy kontaktowej; czas każdego mrożenia wynosi 20 s.
- laseroterapię – laser diodowy emituje wiązkę promieni, którą pochłania barwnik włosa, co doprowadza do zniszczenia jego cebulki.
W wybranych przypadkach o ograniczonym zakresie nieprawidłowości wzrostu włosów dokonuje się wycięcia (resekcji) niewielkiego odcinka powieki, na którym rzęsy rosną nieprawidłowo. U pacjentów z trichomegalią rzęsy regularnie się przycina.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Poprawa stanu miejscowego gałki ocznej u pacjentów z nieprawidłowym wzrostem rzęs ma zwykle charakter przejściowy, dlatego pacjenci muszą często zgłaszać się do lekarza prowadzącego. Stan gałki ocznej powinien być regularnie monitorowany. Wyżej wymienione zabiegi mogą również wymagać powtarzania.
Co zrobić po zakończeniu leczenia?
Pacjent powinien prowadzić samokontrolę, w trakcie której należy zwracać uwagę na pojawianie się nawrotu nieprawidłowego wzrostu rzęs, co pociąga za sobą konieczność ponownego leczenia.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Nie ma metod zapobiegania nieprawidłowemu wzrostowi rzęs. Konieczne jest natomiast ich leczenie, aby zapobiec uszkodzeniu rogówki.
