Co to jest i jakie są przyczyny?
Odwarstwienie siatkówki to poważna choroba gałki ocznej, która nie leczona prawie zawsze prowadzi do utraty widzenia w zajętym oku. Polega ona na odłączeniu większości jej warstw od leżącego bliżej zewnętrznej ściany gałki ocznej nabłonka barwnikowego siatkówki i naczyniówki (zob. Budowa narządu wzroku – warstwy siatkówki), a następnie uniesieniu siatkówki do ciała szklistego. U osób poniżej 18. roku życia występują wszystkie postacie odwarstwienia, które obserwuje się u dorosłych, mianowicie: otworopochodne, trakcyjne, wysiękowe oraz postacie mieszane. Diagnostyka choroby jest jednak o wiele bardziej skomplikowana niż u dorosłych. Często rozpoznaje się ją dość późno, ponieważ małym dzieciom trudniej stwierdzić, że gorzej widzą i poinformować o tym otoczenie.
Przyczyny odwarstwienia siatkówki mogą być bardzo różne. Zazwyczaj dochodzi do niego wtedy, gdy:
- w siatkówce powstają otwory, poprzez które płyn z ciała szklistego przenika pod siatkówkę i ją odwarstwia (tzw. otworopochodne odwarstwienie siatkówki),
- w ciele szklistym rozwijają się błony lub pasma włókniste, które – kurcząc się – pociągają siatkówkę i odłączają ją od podłoża (tzw. trakcyjne odwarstwienie siatkówki),
- pod siatkówkę przedostaje się płyn surowiczy z naczyń siatkówki i naczyniówki w przebiegu różnych chorób tych naczyń oraz procesów zapalnych (tzw. wysiękowe odwarstwienie siatkówki).
| Tabela. Przyczyny odwarstwienia siatkówki u dzieci. |
|---|
| otworopochodne odwarstwienie siatkówki |
| krótkowzroczność* bezsoczewkowość* rzekomosoczewkowość* retinopatia wcześniaków* urazy* – urazy tępe gałki ocznej – zranienia gałki ocznej – ciała obce wewnątrzgałkowe – urazy oczu w przebiegu zespołu dziecka maltretowanego zapalenia siatkówki i naczyniówki (zob. Zapalenie naczyń siatkówki) rozwarstwienie siatkówki sprzężone z płcią zespół Sticklera rodzinna witreoretinopatia wysiękowa inne dystrofie witreoretinalne (np. Goldmanna, Favre’a i Kniesta) zespół nietrzymania barwnika zespoły rozszczepień twarzoczaszki zespół Ehlersa i Danlosa zespół Marfana zespół Smitha i Magenisa anomalie rozwojowe jaskra wrodzona (zob. Jaskra wrodzona) ubytki naczyniówki, ciała rzęskowego, tęczówki i soczewki wrodzone ubytki tarczy nerwu wzrokowego zespół kwiatu powoju |
| trakcyjne odwarstwienie siatkówki |
| retinopatia wcześniaków* zmiany pourazowe* zmiany zapalne (np. toksokaroza, zapalenia naczyniówki)* zespół przetrwałego unaczynienia płodowego (dawniej PHPV)* zespół nietrzymania barwnika rodzinna witreoretinopatia wysiękowa inne dystrofie witreoretinalne (np. Goldmanna, Favre’a i Kniesta) |
| wysiękowe odwarstwienie siatkówki |
| choroba Coatsa* naczyniak włośniczkowy siatkówki* naczyniak naczyniówki* zwyrodnienie barwnikowe siatkówki tylne zapalenie twardówki odłączenie naczyniówki (najczęściej po operacji jaskry) choroba Harady |
| * najczęstsze przyczyny różnych typów odwarstwienia siatkówki |
Jak często występuje?
Odwarstwienie siatkówki u dzieci występuje stosunkowo rzadko w porównaniu z dorosłymi, ponieważ u dzieci prawie nie stwierdza się obwodowych zwyrodnień siatkówki ani zwyrodnień ciała szklistego, które są główną przyczyną odwarstwienia siatkówki u osób po 40. roku życia.
Jak się objawia?
Odwarstwiona siatkówka nie jest odżywiana przez naczyniówkę i przestaje odbierać bodźce wzrokowe (co postrzegamy jako ciemny obszar w polu widzenia). Pierwszym objawem odwarstwienia siatkówki może być pojawienie się mętów czy też „muszek” w polu widzenia. Następnie widzenie stopniowo się pogarsza, aż do całkowitej utraty wzroku. Znaczne pogorszenie widzenia wiąże się odwarstwieniem centralnej części siatkówki, tzw. plamki. Czasem chory może zauważyć w polu widzenia powoli nasuwającą się „zasłonę”, która odpowiada obszarowi zajętej siatkówki (widzianej po przeciwnej stronie – tzn. chory widzi ubytek górnej części pola widzenia przy odwarstwieniu dolnej części siatkówki). Przy małym, obwodowym odwarstwieniu chory może nie zauważyć żadnych tego typu objawów. Odwarstwienie siatkówki nie powoduje żadnych zmian na powierzchni oka ani w jego przednim odcinku, dlatego nie mogą go rozpoznać na przykład rodzice dziecka.
Ryc. 1. Odwarstwienie siatkówki u dziecka. Widoczne uniesienie siatkówki na całym jej obszarze i jej pofałdowanie.
Ryc. 2. Otworopochodne odwarstwienie siatkówki. Widoczny duży otwór w siatkówce, który jest przyczyną jej odwarstwienia.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
W razie podejrzenia, że doszło do odwarstwienia siatkówki, należy się zgłosić z dzieckiem do okulisty, który dysponuje odpowiednią aparaturą (wzierniki okulistyczne, USG), za pomocą której można stwierdzić chorobę.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Lekarz okulista rozpoznaje odwarstwienie siatkówki wykonując:
- Badanie dna oka wziernikiem okulistycznym (zob. Wziernikowanie dna oka [oftalmoskopia]). Widoczne jest wtedy płaskie uniesienie siatkówki lub w postaci pęcherza. W otworopochodnym odwarstwieniu można zobaczyć otwór w siatkówce, powodujący jej odwarstwienie, zaś w trakcyjnym widoczne są pasma lub błony włókniste pociągające siatkówkę.
- badanie USG (zob. Ultrasonografia w prezentacji B), w którym widoczne jest uniesienie siatkówki. Badanie to można również wykonać w przypadkach, w których nie widać wziernikowo dna oka (np. w zaćmie).
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie odwarstwienia siatkówki jest wyłącznie operacyjne.
W przypadku otworopochodnego odwarstwienia siatkówki wykonuje się operacyjne zamknięcie otworu w siatkówce. W tym celu na powierzchni twardówki naszywa się gąbkę silikonową lub opasuje gałkę oczną opaską silikonową. Dzięki obu tym metodom wpukla się ścianę gałki i blokuje przedarcie.
W trakcyjnym odwarstwieniu siatkówki konieczne jest operacyjne usunięcie błon lub pasm w ciele szklistym (zob. Budowa narządu wzroku), które pociągają siatkówkę. Operacja ta nazwana jest witrektomią i często w jej trakcie podaje się do ciała szklistego olej silikonowy, który ma za zadanie docisnąć siatkówkę do podłoża. U małych dzieci oleju silikonowego zazwyczaj się nie stosuje, ponieważ po jego podaniu częściej występują powikłania (zmiany rogówkowe, jaskra, zaćma); zobacz: Choroby rogówki, Jaskra, Zaćma.
W wysiękowym odwarstwieniu siatkówki najpierw należy rozpocząć leczenie choroby podstawowej (zmiany zapalne, zmiany naczyniowe) i w przypadku braku regresji odwarstwienia wykonuje się zabieg operacyjnego przyłożenia siatkówki za pomocą jednej z opisanych wyżej metod.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Wyleczenie choroby polega na ponownym przyłożeniu odwarstwionej siatkówki do nabłonka barwnikowego. Prowadzi to do poprawy ostrości widzenia. Zazwyczaj jednak widzenie nie jest tak dobre, jak przed wystąpieniem choroby. Stopień upośledzenia wzroku może być bardzo różny i zależy od stanu siatkówki (przyczyna odwarstwienia, istniejące zmiany w siatkówce przed jej wystąpieniem, czas trwania odwarstwienia).
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Po operacji odwarstwienia siatkówki chory powinien unikać większego wysiłku (podnoszenie dużych ciężarów, skłony, skoki) i okresowo kontrolować stan oczu.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
W przypadku chorób lub stanów, które są częstą przyczyną odwarstwienia siatkówki u dzieci (krótkowzroczność, bezsoczewkowość, rzekomosoczewkowość, retinopatia wcześniaków, stany po urazach i zranieniach gałki, stany po zapaleniach siatkówki i naczyniówki, zmiany zwyrodnieniowe siatkówki w przebiegu różnych chorób oka, naczyniaki siatkówki i naczyniówki, choroba Coatsa), należy badać stan oczu u dziecka nie rzadziej niż co 6 miesięcy. Badania te mają na celu wykrycie zmian w siatkówce, które mogą prowadzić do rozwoju odwarstwienia (otwory w siatkówce, błony lub pasma pociągające siatkówkę, nawrót zmian zapalnych na dnie oka, czynne anomalie naczyniowe lub naczyniaki siatkówki i naczyniówki).
