×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zapalenie siatkówki i naczyniówki wywołane toksoplazmozą

prof. dr hab. med. Marek Prost
Centrum Okulistyki Dziecięcej w Warszawie

Co to jest i jakie są przyczyny?

Tę postać zapalenia siatkówki i naczyniówki wywołuje pierwotniak Toksoplazma gondii. Jest to pasożyt wewnątrzkomórkowy, którego żywicielem ostatecznym jest kot. Cysty pasożyta są wydalane na zewnątrz z układu pokarmowego kota i może je połknąć człowiek lub inne zwierzę. Źródłem zakażenia mogą być brudne ręce lub muchy, które przenoszą je z kocich odchodów. Jednak w 70% przypadków człowiek ulega zarażeniu, spożywając niedogotowane mięso wieprzowe, baranie lub z kurczaka, w którym znajdują się cysty. Z połkniętych cyst w jelicie tworzą się nowe formy pasożyta, które przedostają się do krwiobiegu i umiejscawiają w tkankach, zwykle w tkance nerwowej (w tym siatkówce). Ogólne zarażenie organizmu jest dość powszechne, ale z reguły pozostaje nierozpoznane. Dodatnie wyniki odczynów serologicznych w kierunku toksoplazmozy (świadczące o kontakcie z pasożytem) występują nawet u 80% ludzi, szczególnie u osób starszych i na terenach wiejskich.

U dzieci najczęściej spotyka się toksoplazmozę wrodzoną, a do zarażenia dochodzi poprzez łożysko zakażonej matki. Zarażenie Toksoplazma gondii stwierdza się u 33–40% urodzonych dzieci, których matki nabawiły się toksoplazmozy w czasie ciąży. W takich przypadkach objawy kliniczne przebytego zapalenia siatkówki i naczyniówki widoczne są już u noworodka. U części dzieci nie stwierdza się żadnych zmian na dnie oka, co nie oznacza, że cyst pasożyta nie ma w warstwie włókien nerwowych siatkówki, nie są one tylko widoczne w badaniu klinicznym. Do ich aktywacji i rozwoju zapalenia siatkówki i naczyniówki może dojść po wielu latach.

Jak często występuje?

Toksoplazmoza jest najczęstszą przyczyną zapaleń siatkówki i naczyniówki u dzieci (30–50% tych zapaleń).

Toksoplazmoza oczna – w plamce siatkówki widoczna okrągła blizna o wysztancowanych brzegach i z dużymi przebarwieniami typowa dla przebytego zarażenia toksoplazmozą
Ryc. 1. Toksoplazmoza oczna – w plamce siatkówki widoczna okrągła blizna o wysztancowanych brzegach i z dużymi przebarwieniami typowa dla przebytego zarażenia toksoplazmozą

Toksoplazmoza oczna – w plamce siatkówki widoczna okrągła blizna o wysztancowanych brzegach i z dużymi przebarwieniami typowa dla przebytego zarażenia toksoplazmozą
Ryc. 2. Toksoplazmoza oczna – w plamce siatkówki widoczna okrągła blizna o wysztancowanych brzegach i z dużymi przebarwieniami typowa dla przebytego zarażenia toksoplazmozą

Jak się objawia?

Objawy toksoplazmozy wrodzonej występują tuż po urodzeniu dziecka. Mogą mieć postać zakażenia ogólnego lub ograniczonego tylko do oczu. Ponieważ do zarażenia dochodzi w różnym okresie ciąży (zazwyczaj w trzecim trymestrze), u noworodka obserwuje się już zmiany pozapalne, a nie aktywne ogniska zapalenia. Ciężkie postacie choroby z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego występują w 10% przypadków. Klasyczna triada objawów toksoplazmozy wrodzonej obejmuje: wodogłowie, pozapalne zwapnienia wewnątrzczaszkowe oraz zapalenie siatkówki i naczyniówki. Mogą też wystąpić inne objawy: m.in. żółtaczka, powiększenie wątroby i śledziony, niedokrwistość, zapalenie mięśnia sercowego i płuc, a także uszkodzenie słuchu. Typową zmianą w oczach jest zlokalizowana w plamce okrągła blizna o wysztancowanych brzegach i z dużymi przebarwieniami. Zmiany te występują zazwyczaj w obu oczach, ale stopień ich zaawansowania może być różny. Rzadko obserwuje się ciężkie zmiany pozapalne: małoocze, zaćmę, zanik nerwu wzrokowego, zwłóknienie ciała szklistego i trakcyjne odwarstwienie siatkówki. W zależności od stopnia zaawansowania przebytej choroby zmiany te powodują pogorszenie widzenia: od bardzo małego upośledzenia ostrości wzroku do ślepoty zajętego oka. W toksoplazmozie wrodzonej może dojść do nawrotów zapalenia w siatkówce, ponieważ pasożyt sukcesywnie uwalnia się z cyst umiejscowionych w warstwie włókien nerwowych (zob. Budowa narządu wzroku – warstwy siatkówki). Nawroty mogą wystąpić nawet po wielu latach i świeże ogniska zapalne stwierdza się zawsze w sąsiedztwie starych blizn.

Toksoplazmoza nabyta ma najczęściej przebieg bezobjawowy. Niekiedy pojawiają się objawy grypopodobne z towarzyszącym powiększeniem węzłów chłonnych, wątroby i śledziony. Rzadko obserwuje się zapalenie opon mózgowych, któremu towarzyszą bóle głowy, wymioty, sztywność karku, gorączka, senność, czasami podwójne widzenie (zob. Podwójne widzenie [diplopia]), zaburzenia mowy i porażenia mięśni.

Zmiany zapalne w siatkówce powodują stopniowe pogorszenie widzenia, przy czym jego stopień zależy od ilości wysięku zapalnego w ciele szklistym oraz od umiejscowienia ognisk zapalnych. Jeśli występują one obwodowo, często nie ma to wpływu na jakość widzenia, natomiast zmiany w plamce czy na tarczy nerwu wzrokowego wiążą się ze znacznym upośledzeniem wzroku. Ognisko zapalne goi się po 1–4 miesiącach, pozostawiając charakterystyczną bliznę o ostrych, brązowych brzegach. Równocześnie ustępuje wysięk w ciele szklistym. Mogą pojawić się powikłania: obrzęk plamki, rozwój nieprawidłowych naczyń pod siatkówką (neowaskularyzacja podsiatkówkowa) oraz odwarstwienie siatkówki (zob. Odwarstwienie siatkówki przedarciowe), ale nie występują one często.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Zapalenia siatkówki wywołanego przez toksoplazmozę nie mogą rozpoznać rodzice dziecka. Właściwe rozpoznanie może postawić tylko lekarz okulista po zbadaniu dna oka.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Lekarz okulista rozpoznaje toksoplazmozę na podstawie badania dna oka (zob. Wziernikowanie dna oka [oftalmoskopia]).

W toksoplazmozie wrodzonej w plamce, zazwyczaj w obu oczach, stwierdza się okrągłe blizny o wysztancowanych brzegach i z dużymi przebarwieniami. Ich wygląd i umiejscowienie są bardzo charakterystyczne i stanowią podstawę rozpoznania.

W toksoplazmozie nabytej na dnie oczu, w plamce lub na obwodzie siatkówki widoczne są białe, uniesione w kierunku ciała szklistego puszyste ogniska zapalne o nieostrych brzegach. Są one typowe zwłaszcza dla nawrotów stanu zapalnego i występują obok starych blizn. Towarzyszy im wysięk do ciała szklistego (dno oka widoczne jest wtedy jak przez mgłę). Może również dojść zapalenia nerwu wzrokowego. Rzadziej obserwuje się zapalenie tęczówkiciała rzęskowego.

Toksoplazmoza oczna – rekatywacja procesu zapalnego w siatkówce. Widoczna blizna siatkówki po uprzednim stanie zapalnym oraz małe czynne, puszyste ogniska zapalne o nieostrych brzegach ogniska zapalne poniżej
Ryc. 3. Toksoplazmoza oczna – rekatywacja procesu zapalnego w siatkówce. Widoczna blizna siatkówki po uprzednim stanie zapalnym oraz małe czynne, puszyste ogniska zapalne o nieostrych brzegach ogniska zapalne poniżej

Toksoplazmoza oczna – blizny po reaktywacji stanu zapalnego w siatkówce
Ryc. 4. Toksoplazmoza oczna – blizny po reaktywacji stanu zapalnego w siatkówce

Dla rozpoznania choroby wykonuje się również badania serologiczne polegające na oznaczaniu (za pomocą różnych metod) swoistych przeciwciał przeciw toksoplazmozie w surowicy krwi. Przeciwciała klasy IgM świadczą o niedawnym zakażeniu, przeciwciała klasy IgG zaś o przebytym i nieaktywnym procesie zapalnym. W związku z rozpowszechnieniem zakażenia toksoplazmozą (często bezobjawowego) w populacji występowanie przeciwciał w surowicy krwi (szczególnie klasy IgG) nie jest dowodem, że Toxoplazma gondii jest przyczyną zmian w oczach. Z kolei ujemny wynik badania wyklucza toksoplazmozowe tło zapalenia. W nawrotach stanów zapalnych w siatkówce nie stwierdzono związku między aktywnością procesu zapalnego a mianem przeciwciał.

Jakie są sposoby leczenia?

Leczenie jest wskazane, jeżeli zmiany zapalne występują w tych częściach dna oka, których zajęcie wiąże się z pogorszeniem ostrości wzroku (plamka, nerw wzrokowy, pęczek plamkowo-tarczowy). Obwodowych ognisk, niemających wpływu na widzenie, można nie leczyć, wystarczy je obserwować (leki mogą mieć działania uboczne, zmiany zapalne zaś wygoją się same po paru tygodniach).

Leczenie polega na podaniu swoistych leków przeciw toksoplazmozie. Najczęściej stosuje się antybiotyk klindamycynę. Alternatywnie można stosować pirymetaminę, zazwyczaj w skojarzeniu z sulfonamidem sulfadiazyny. Leki te podaje się zazwyczaj przez 3–4 tygodnie. Po paru dniach leczenia swoistego można zacząć stosować kortykosteroidy, aby szybciej zmniejszyć stan zapalny w siatkówce. Można je podawać albo ogólnie (zazwyczaj w postaci tabletek), albo w formie zastrzyków okołogałkowych. W przypadku dzieci, ze względu na możliwość wystąpienia infekcji ogólnej i działania niepożądanego leków, w leczeniu powinien brać udział pediatra.

Leki przeciwpierwotniakowe nie działają na cysty pasożyta. Dlatego też żadna forma terapii w chwili obecnej nie zapobiegnie całkowicie ewentualnym nawrotom stanów zapalnych w siatkówce. Jedynie klindamycyna w nieznacznym stopniu ma takie działanie.

W przypadku zwłóknień w ciele szklistym i odwarstwienia siatkówki konieczne jest wykonanie witrektomii.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Możliwe jest wyleczenie stanu zapalnego, ale pozostałe po nim blizny powodują (w zależności od ich wielkości i umiejscowienia) różnego stopnia pogorszenie widzenia wskutek nieodwracalnego uszkodzenia elementów nerwowych siatkówki.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenie?

Po zakończeniu leczenia pacjenci powinni być badani okulistycznie co 3–6 miesięcy. Może się bowiem odnowić stan zapalny w związku z obecnością cyst w warstwie włókien nerwowych lub z blizn pozapalnych.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Głównym źródłem zarażenia kotów są pierwotniaki występujące w mięsie upolowanych gryzoni. Ograniczenie poruszania się kota poza domem zapobiega przenoszeniu się zakażenia z innych zwierząt, co w efekcie chroni osoby mające codzienny kontakt z kotem w domu. Ponieważ w 70% przyczyną zachorowań na toksoplazmozę jest zjedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa, należy unikać spożywania tego rodzaju potraw.

Wybrane treści dla Ciebie
  • Toksoplazmoza u dzieci
  • Zapalenie tylnego odcinka błony naczyniowej
  • Toksoplazmoza
  • Toksoplazmoza w ciąży
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta