Co to jest i jakie są przyczyny?
Jest to choroba zapalna siatkówki wywołana przez wirusa cytomegalii (CMV). Wirus ten jest jedną z najczęstszych przyczyn tzw. oportunistycznych zakażeń siatkówki, czyli występujących u osób z upośledzoną odpornością, m.in. pacjentów po przeszczepach narządów, leczonych lekami immunosupresyjnymi lub kortykosteroidami, z niektórymi chorobami nowotworowymi, chorych na AIDS, osób po długotrwałym stosowaniu antybiotyków. U noworodków choroba może występować jako wrodzone zakażenie w następstwie zakażenia wewnątrzmacicznego lub po porodzie przez zakażony kanał rodny.
Jak często występuje?
Cytomegalia jest częstą przyczyną stanów zapalnych siatkówki u osób z upośledzoną odpornością, natomiast jest rzadką przyczyną zapalenia siatkówki u noworodków. Do zakażenia wirusem dochodzi bardzo często, ale w ponad 90% przypadków przebiega ono bezobjawowo. W Polsce ponad 80% dorosłych ma przeciwciała przeciw wirusowi cytomegalii, tzn. że przeszły one uprzednio zakażenie tym wirusem bez wystąpienia objawów klinicznych.
Jak się objawia?
U osób z upośledzoną odpornością wirus powoduje przede wszystkich zapalenie siatkówki, które może być trudne do zauważenia u dzieci, ponieważ powoduje ono tylko pogorszenie widzenia bez widocznych dla otoczenia zmian w gałkach ocznych.
Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii u noworodków powoduje wystąpienie objawów ogólnych (m.in. żółtaczka, powiększenie wątroby, zmniejszenie płytek krwi [trombocytów], niedokrwistość, zapalenie płuc, małogłowie, krwotoki wewnątrzczaszkowe i zwapnienie przy komorach mózgu). W gałce ocznej wirus powoduje zapalenie siatkówki i naczyniówki, zapalenie nerwu wzrokowego, zaćmę i małoocze.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Zakażenie wywołane przez wirus cytomegalii nie może być rozpoznane przez rodziców dziecka. Starsze dzieci i dorośli zauważają niekiedy męty w polu widzenia oraz pogorszenie ostrości wzroku. Właściwą diagnozę może postawić tylko lekarz okulista po zbadaniu gałek ocznych.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Lekarz okulista rozpoznaje zapalenie siatkówki na podstawie badania dna oka (zob. Wziernikowanie dna oka [oftalmoskopia]). Zmiany w obu oczach stwierdza się w 50% przypadków. Typowym objawem choroby są żółtawe wysięki i towarzyszące im krwotoki, które zajmują duże obszary dna oka i układają się wzdłuż łuków naczyniowych wokół plamki (tzw. objaw pizzy). Obserwuje się także zapalne pochewki wokół naczyń siatkówki, głównie żylnych. Często stwierdza się również zapalenie nerwu wzrokowego. Po wygojeniu się zmian zapalnych widoczne są rozległe zaniki siatkówki z ziarnistymi przebarwieniami. Powikłaniem stanów zapalnych może być odwarstwienie siatkówki (zob. Odwarstwienie siatkówki przedarciowe).
Ryc. 1. Zapalenie siatkówki wywołane wirusem cytomegalii – widoczne rozległe obszary zapalenia siatkówki z żółtawymi wysiękami i towarzyszącymi krwotokami, układające się wzdłuż łuków naczyniowych wokół plamki zapalne pochewki wokół naczyń siatkówki (tzw. objaw pizzy)
Ryc. 2. Zapalenie siatkówki wywołane wirusem cytomegalii – rozległe zaniki siatkówki z ziarnistymi przebarwieniami po wygojeniu się zmian zapalnych
Drugą podstawą diagnozy są dodatnie wyniki testów serologicznych na obecność przeciwciał wirusa cytomegalii. Ich stwierdzenie ma szczególne znaczenie w diagnostyce wrodzonego zakażenia wirusem cytomegalii.
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwwirusowych ogólnie (gancyklowir i foskarnet). Możliwe są również wstrzyknięcia gancyklowiru do ciała szklistego. U chorych z nabytym zakażeniem wirusem cytomegalii (szczególnie w przebiegu AIDS) stosuje się implanty doszklistkowe (Vitrasert), które po wprowadzeniu do wnętrza oka stopniowo uwalniają gancyklowir przez 5–8 miesięcy.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Możliwe jest wyleczenie stanu zapalnego, ale nieodwracalne uszkodzenie siatkówki przez proces zapalny (pozapalna martwica siatkówki) może powodować znaczne pogorszenie widzenia.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Po zakończeniu leczenia chorzy powinni pozostawać pod opieką lekarza okulisty i zgłaszać się na okresowe badania co 3–6 miesięcy, istnieje bowiem możliwość odwarstwienia siatkówki.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Brak jest obecnie możliwość profilaktyki zakażenia wirusem cytomegalii, szczególnie, że większość z nich spowodowana jest reaktywacją obecnych już w organizmie chorego wirusów ukrytych w postaci nieczynnej (tzw. latentnych) w stanach obniżonej odporności.
