×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Alergiczne zapalenie spojówek – przyczyny, objawy, leczenie

dr n. med. Ewa Bogacka
Centrum Diagnostyczno-Terapeutyczne MEDICUS w Lublinie

Alergiczne zapalenie spojówek jest częstą chorobą alergiczną oczu w wyniku narażenia na alergen, który wywołuje reakcję uczuleniową. Choroba może być sezonowa lub występować stale. Najczęstszymi objawami są: świąd oczu, przekrwienie spojówek i łzawienie. W leczeniu najważniejsze jest unikanie kontaktu z alergenem, który wywołuje objawy.

Co to jest alergiczne zapalenie spojówek i jakie są jego przyczyny?

Alergiczne zapalenie spojówek jest częstą chorobą alergiczną oczu. Pojawia się wskutek uczulenia na różne substancje zwane alergenami. Jeśli są to pyłki roślin wiatropylnych, choroba jest sezonowa. Jeśli alergenami są: sierść, naskórek lub wydzieliny zwierząt futerkowych (chomiki, świnki morskie, szczury, myszy, koty, rzadziej psy), wówczas objawy mogą być stałe (gdy zwierzę przebywa w tym samym mieszkaniu) lub sezonowe (w przypadku kontaktu z właścicielem takich zwierząt lub w związku z wizytą w domu, w sklepie lub ZOO).

Jeśli alergenem jest kurz, roztocza i/lub pleśnie, objawy są zwykle całoroczne (przewlekłe), a nasilają się wraz z zawilgoceniem mieszkania (wzrost pleśni, którymi ponadto odżywiają się roztocza) i sezonem grzewczym (okres optymalnych warunków do rozmnażania się roztoczy); zob. ryc. 1.

Jeśli alergen występuje w miejscu pracy, objawy zwykle łagodnieją w okresach przerwy w pracy (weekend, urlop), a nasilają się w ciągu tygodnia. Typowe alergeny zawodowe to:

    Przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek
    Ryc. 1. Przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek.

  • metale (platyna, chrom, aluminium, wanad, nikiel) i ich sole stosowane w przemyśle metalowym, przy spawaniu, galwanizacji i czyszczeniu kotłów,
  • chloramina, kalafonia, chlorek winylu, izocyjaniany i barwniki wykorzystywane do produkcji plastiku, opakowań do żywności, pianek poliuretanowych, w browarnictwie, przemyśle chemicznym i drzewnym, podczas lutowania,
  • leki (penicyliny, cefalosporyny, tetracykliny, leki znieczulające i przeciwbólowe, metylodopa, salbutamol) – przy ich produkcji oraz kontakcie w pracy (np. pielęgniarki),
  • sierść, naskórek i wydzieliny zwierząt hodowlanych i laboratoryjnych, roztocza występujące przy składowaniu mąk i w piekarnictwie oraz w uprawie i przechowywaniu jabłek i cytrusów,
  • enzymy roślinne (papaina, bromelina, pektynaza, cellulaza, amylaza), stosowane w przemyśle farmaceutycznym i spożywczym, oraz bakteryjne, używane w przemyśle chemicznym jako detergenty,
  • enzymy drożdży piekarskich i pleśniaka (Mucor racemosus) wykorzystywane w piekarnictwie, przetwórstwie owocowym, produkcji serów i przemyśle farmaceutycznym,
  • pył roślinny towarzyszący przetwórstwu drzewa, papryki, kawy, rycynusa lub owoców.


Ryc. 2. Typowe łagodne alergiczne zapalenie spojówek.

Alergiczne zapalenie spojówek - objawy

Alergia spojówek jest łatwa do rozpoznania, jeśli objawy są burzliwe lub sezonowe (ryc. 3.A–B). Należą do nich: świąd oczu, przekrwienie spojówek i łzawienie. Praktycznie w 90% przypadków towarzyszy wodnistemu katarowi i kichaniu lub swędzeniu w nosie i w uszach. W sytuacjach dużej ekspozycji na alergen, na przykład podczas jazdy na rowerze bez okularów w wietrzny majowy dzień osoby uczulonej na pyłki traw, może wystąpić ostre alergiczne zapalenie spojówek, polegające na silnym obrzęku spojówek (aż do zamknięcia przez nie szpary powiekowej) z łzawieniem i swędzeniem.

Alergie spojówek całoroczne mają z reguły przebieg łagodniejszy niż powyżej omawiane. Pacjent może skarżyć się tylko na okresowe swędzenie oczu (lub tylko kącików oczu) albo stałe ich przekrwienie połączone z pieczeniem i uczuciem „zmęczonych oczu”, szczególnie jeśli dłużej przebywa w pomieszczeniu, gdzie jest obecny alergen. Jeśli alergia dotyczy również nosa, częstszym objawem jest zatkany nos niż kichanie czy katar.

Ryc. 3. A–B. Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek – zmiany powierzchni gałki ocznej.

Alergiczne zapalenie spojówek - diagnoza

Rozpoznanie sezonowej lub okresowej alergii spojówek jest łatwe i z reguły sam pacjent wskazuje na związek z alergenem. Do potwierdzenia wystarczą wówczas testy skórne z podejrzanym alergenem.

Jeśli ostra reakcja alergiczna spojówek jest pierwszym objawem alergii, postawienie diagnozy jest trudniejsze. Potrzebna jest wówczas konsultacja okulistyczna, aby wykluczyć inne poważne przyczyny gwałtownego obrzęku spojówek (np. zakażenie). Jeśli natomiast ostra alergia spojówek pojawi się u osoby alergicznej po kontakcie ze znanym alergenem, leczenie jest proste i nie wymaga konsultacji okulistycznej.

W przypadku przewlekłego (całorocznego) zapalenia spojówek rozpoznanie ustala się zwykle w trakcie poszukiwania przyczyn jego zaostrzenia i/lub zespołu suchego oka. W 60% przypadków wystarcza wykonanie testów skórnych z alergenami całorocznymi. Jeśli nie wykażą one „winowajcy”, zleca się bardziej specjalistyczną diagnostykę, np. oznaczanie swoistych przeciwciał przeciw domniemanym alergenom we krwi lub prowokowanie reakcji alergicznej w spojówce poprzez wkraplanie zawiesiny podejrzanego alergenu (tzw. prowokacje dospojówkowe). Dodatkowym utrudnieniem w ustaleniu rozpoznania jest reakcja alergicznych spojówek na nieswoiste czynniki drażniące, takie jak: dym z kominka, ogniska, grilla czy papierosa, przebywanie w pomieszczeniach świeżo wymalowanych, z nową wykładziną i/lub meblami sklejkowymi, a także kontakt z substancjami lotnymi (perfumy, lakiery, dezodoranty, środki czyszczące) lub chlorem (środki czyszczące, baseny). Pacjenci skarżą się wówczas na swędzenie i/lub pieczenie spojówek albo ich silne przekrwienie, czasami pojawia się łzawienie i obrzęk powiek.

Sposoby leczenia alergicznego zapalenia spojówek

Zaleca się trzy etapy postępowania:

  1. zalecenia zapobiegawcze/profilaktyczne (patrz poniżej),
  2. postępowanie niefarmakologiczne: wypłukiwanie alergenów z worka spojówkowego, przemywanie oczu chłodnym roztworem soli fizjologicznej (do kupienia w aptece bez recepty) lub preparatami sztucznych łez (najlepiej bez konserwantów) oraz stosowanie chłodnych okładów na przekrwione i/lub obrzęknięte oczy; jeśli objawy alergii są uciążliwe i/lub nawracają, pacjent powinien być pod opieką alergologa, aby rozpocząć immunoterapię swoistą (tzw. odczulanie),
  3. stosowanie leków przeciwalergicznych: doustnie (można dostać bez recepty preparaty cetyryzyny i loratadyny), ale lepiej miejscowo, tzn. donosowo i dospojówkowo (wszystkie te preparaty są dostępne jedynie na receptę).

Pamiętaj

Dłuższe stosowanie dostępnych bez recepty preparatów „wybielających oko”, które zawierają: tetryzolinę, kwas borowy, ifenhydraminę, nafazolinę (azotan nafazoliny), cynk (siarczan cynku), antazolinę (siarczan antazoliny), grozi poważnymi zaburzeniami filmu łzowego, stałym zaczerwienieniem powierzchni oka, a nawet wywołaniem jaskry.

Zalecenia profilaktyczne w przypadku uczulenia na pyłki roślin wiatropylnych:

  • zmiana strefy klimatycznej w okresie pylenia uczulającej rośliny (np. wyjazd nad morze lub w wysokie góry, a najlepiej do regionu o innej szacie roślinnej),
  • jeśli wyjazd poza strefę pylenia uczulającej rośliny jest niemożliwy, można zmniejszyć wpływ pyłków na uczulony organizm poprzez:
    • ograniczenie do minimum wychodzenia na zewnątrz w czasie słonecznej i wietrznej pogody,
    • noszenie okularów (najlepiej najszczelniej okrywających oczy),
    • zamykanie okien w czasie jazdy samochodem – dobrym wyjściem jest samochód z klimatyzacją,
    • nieprzebywanie w pobliżu otwartych okien w czasie jazdy autobusem czy pociągiem,
    • dokładne mycie ciała, szczególnie włosów i zmiana odzieży po powrocie do domu, płukanie nosa i spojówek roztworem soli fizjologicznej.

Zalecenia profilaktyczne w przypadku uczulenia na roztocza:

  • unikać w wyposażeniu mieszkania zasłon, kotar, dywanów, wykładzin, kilimów, narzut wełnianych i futrzanych,
  • czyścić pomieszczenia za pomocą wilgotnej ścierki lub odkurzaczy z filtrem wodnym,
  • unikać pierza albo je często wymrażać w zamrażarce (np. poduszki) lub prać; to samo dotyczy poduszek z wełny lub materiałów syntetycznych,
  • pluszowe zabawki okresowo wymrażać w zamrażarce,
  • w zimie wymrażać materace z łóżek lub stosować prześcieradła z gumką z materiału nieprzepuszczającego kurzu (w tym odchodów roztoczy) – można je kupić jako tzw. pościel przeciwalergiczną,
  • często wietrzyć pomieszczenia mieszkalne, szczególnie w okresie grzewczym,
  • nie stosować nawilżaczy,
  • ograniczyć liczbę zwierząt domowych, szczególnie w sypialni,
  • wietrzyć rzeczy (płaszcze, kurtki, czapki, szaliki, futra swetry) po dłuższym ich nieużywaniu.

Osoby uczulone na roztocza nie powinny sprzątać strychów, zakurzonych składów książek i papierów oraz trzepać dywanów i kilimów.

Zalecenia profilaktyczne w przypadku uczulenia na sierści zwierząt:

  • unikanie prawdziwych futer oraz elementów futrzanych w ubraniach i butach,
  • unikanie miejsc, gdzie przebywa dużo zwierząt (hodowle, ZOO).

W przypadku uczulenia na zwierzę przebywające w mieszkaniu osoby uczulonej można:

  • pozbyć się zwierzęcia z domu(jeśli jest to niemożliwe),
  • zamykać przed nim sypialnię, a mieszkanie czyścić odkurzaczem z filtrem HEPA.

Pamiętaj

Osoby uczulone na alergen kota, nawet jeśli nie mają go w domu, mogą reagować alergicznie na właścicieli kotów, wizyty w domach zamieszkanych przez koty, a nawet przebywając w miejscach publicznych (szkoły, kina, teatry, pociąg itp.), gdzie mogą się znajdować właściciele tych zwierząt.

Zalecenia profilaktyczne w przypadku uczulenia na grzyby (głównie pleśnie):

Unikanie środowisk sprzyjających obfitej wegetacji grzybów, niezależnie od ich rodzaju, należą do nich:

  • podmokłe lasy i zarośla, stojące zbiorniki wodne, w tym jeziora,
  • wybrzeża morskie, kotliny, wąwozy, szczególnie w klimacie sub- i tropikalnym,
  • pomieszczenia o zwiększonej wegetacji grzybów:
    • zagrzybione lub zawilgocone,
    • z dużą ilością wilgotnych cementowych powierzchni lub ze stojącą wodą,
    • z dużą ilością wodnolubnych roślin,
    • używane tylko sezonowo (np. domki kempingowe),
    • wadliwie klimatyzowane (głównie w tropiku),
    • kompleksy basenowe i pływalnie.

Latem unoszą się w powietrzu w dużej ilości zarodniki niektórych grzybów – na przykład Alternaria, Cladosporium. Osoby reagujące alergicznie na te grzyby powinny stosować w tych okresach zalecenia jak w przypadku uczulenia na pyłki (tzw. pyłkowicach).

Osoby uczulone na alergeny grzybów nie powinny: kosić trawy, grabić liści, zbierać grzybów, sprzątać spiżarni i piwnic oraz zbierać winogron.

Co trzeba zrobić po zakończeniu leczenia alergicznego zapalenia spojówek?

Po zakończeniu leczenia farmakologicznego i zdiagnozowaniu alergenu zaleca się:

  • unikanie ekspozycji na znany alergen i nieswoiste czynniki drażniące,
  • stosowanie leków przeciwalergicznych, nim dojdzie do przewidywanego kontaktu z alergenem i w trakcie ekspozycji,
  • niepodejmowanie pracy w zawodach niebezpiecznych dla alergików (patrz tabela).

Wykaz zawodów niebezpiecznych dla alergików
Alergen Zawód
w przypadku uczulenia na pyłki rolnik, leśnik, policjant, młynarz
w przypadku uczulenia na roztocze archiwista, bibliotekarz, antykwariusz, archeolog, piekarz, młynarz, pracownik kina, teatru i przedszkola
w przypadku uczulenia na alergeny zwierząt praca ze zwierzętami, w przemyśle futrzarskim i skórzanym
w przypadku uczulenia na pleśnie młynarz, kucharz, ogrodnik, przy hodowli zwierząt, produkcji wina, piwa, w przemyśle spożywczym, praca na basenach


12.04.2022
Zobacz także
  • Kontaktowe zapalenie powieki i spojówek
  • Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek
  • Atopowe zapalenie spojówek i rogówki
  • Wiosenne zapalenie spojówek i rogówki
  • Lista leków stosowanych w chorobach alergicznych
Wybrane treści dla Ciebie
  • Ostre, okresowe i przetrwałe alergiczne zapalenie spojówek
  • Atopowe zapalenie spojówek i rogówki
  • Wiosenne zapalenie spojówek i rogówki
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta