Co to jest i jakie są przyczyny?
Oponiak nerwu wzrokowego jest łagodnym pierwotnym guzem nowotworowym nerwu wzrokowego, wywodzącym się z opony pajęczej. Jest to nowotwór, który nie daje odległych przerzutów, może jednak rozrastać się miejscowo w oczodole (zobacz: Budowa narządu wzroku) i w kierunku jamy czaszki.
Jak często występuje?
Oponiak nerwu wzrokowego stanowi 5% wszystkich guzów nowotworowych rozwijających się w obrębie oczodołu oraz 1–2% wszystkich oponiaków ośrodkowego układu nerwowego. Guz najczęściej występuje u kobiet w średnim wieku (30–50 lat).
U dzieci oponiaki pojawiają się bardzo rzadko i w przeciwieństwie do osób dorosłych – u dzieci są to guzy bardzo złośliwe.
Jak się objawia?
Choroba ujawnia się w średnim wieku w postaci jednostronnego, stopniowo narastającego pogorszenia widzenia. W późniejszym okresie, gdy guz osiągnie większe rozmiary, pojawia się wytrzeszcz gałki ocznej (zobacz: Wytrzeszcz).
Co robić w razie wystąpienia objawów?
W przypadku wystąpienia objawów pogorszenia widzenia należy niezwłocznie zgłosić się do okulisty.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Rozpoznanie oponiaka nerwu wzrokowego ustala się na podstawie obrazu klinicznego oraz charakterystycznych zmian widocznych w tomografii komputerowej (TK) i rezonansie magnetycznym (MR).
W badaniu klinicznym stwierdza się trzy typowe objawy:
- upośledzenie ostrości wzroku,
- cechy obrzęku tarczy nerwu wzrokowego, a potem zaniku nerwu,
- obecność naczyń wzrokowo-rzęskowych krążenia obocznego, które są widoczne na powierzchni tarczy nerwu wzrokowego.
W bardziej zaawansowanym stadium choroby obserwuje się zaburzenie ruchomości gałki ocznej oraz wytrzeszcz. Objawy te mogą powodować podwójne widzenie. W rzadkich wypadkach stwierdza się zaburzenia reakcji źrenicy na światło, nieprawidłowe rozpoznawanie barw oraz ubytki w polu widzenia.
Najważniejszym badaniem, które pozwala na rozpoznanie oponiaka jest tomografia komputerowa oczodołów, która wykazuje cylindryczne pogrubienie nerwu wzrokowego (ryc. 1), a w 20% przypadków także obecność patologicznych zwapnień w obrębie guza. Po podaniu kontrastu w tomografii komputerowej obserwuje się charakterystyczny obraz przypominający „szyny tramwajowe”. Alternatywnym badaniem do tomografii komputerowej jest rezonans magnetyczny, który jest szczególnie przydatny w ocenie wewnątrzczaszkowej ekspansji guza.
Ryc. 1. Schematyczny obraz oczodołu w badaniu tomografii komputerowej: widoczne cylindryczne pogrubienie lewego nerwu wzrokowego odpowiadające oponiakowi: 1 – gałka oczna lewa, 2 – zatoki sitowe, 3 – obrys kostny oczodołu,
4 – mięśnie proste zewnątrzgałkowe, 5 – oponiak nerwu wzrokowego.
Jakie są sposoby leczenia?
Postępowanie w przypadku oponiaków nerwu wzrokowego powinno być indywidualnie dobrane dla każdego pacjenta. U osób w średnim wieku, z powoli rosnącym guzem, gdzie rokowanie jest dobre, wystarczy obserwacja. Jeśli stwierdza się postęp zmian, przy zachowanej zadowalającej ostrości wzroku, postępowaniem z wyboru jest nowoczesna trójwymiarowa radioterapia (naświetlanie), polegająca na stosowaniu odpowiednio dawkowanej wiązki promieni, celowanej na pochewki nerwu wzrokowego. U młodszych pacjentów, z tendencją do rozrostu zmiany, należy usunąć ją chirurgicznie, oszczędzając gałkę oczną. W przypadku bardziej agresywnego przebiegu, także wówczas, gdy dochodzi do naciekania przez nowotwór struktur wewnątrz czaszki, najpierw usuwa się dostępną masę guza, a następnie stosuje się radioterapię (naświetlanie).
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Oponiak nerwu wzrokowego to zmiana łagodna, rośnie powoli i rokowanie jest zazwyczaj dobre. Duży odsetek oponiaków można bezpiecznie obserwować przez wiele lat. Guzy o ciężkim przebiegu, penetrujące wewnątrzczaszkowo, mogą stanowić zagrożenie nawet dla życia chorego, na szczęście są to zmiany niezwykle rzadkie.
Rokowanie w przypadku oponiaka nerwu wzrokowego jest dużo gorsze u dzieci niż u dorosłych.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Część pacjentów, u których leczeniem z wyboru jest obserwacja zmiany, musi być stale kontrolowana przez okulistę, a przynajmniej raz w roku wskazane jest wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego celem oceny ewentualnego rozrostu guza. To samo dotyczy pacjentów po chirurgicznym usunięciu zmiany nowotworowej. W tym wypadku okresowe kontrole mają na celu wczesne wychwycenie nawrotu nowotworu, do którego dochodzi bardzo rzadko.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Nieznane są sposoby, które mogą zapobiec lub zmniejszyć ryzyko zachorowania na oponiaka nerwu wzrokowego.
