×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Rak prostaty - objawy, przerzuty, leczenie, rokowanie

prof. dr hab. n. med. Wojciech Wysocki
Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Rak prostaty (inaczej gruczołu krokowego) to nowotwór złośliwy rozwijający się w gruczole krokowym, który stanowi 20% wszystkich nowotworów złośliwych u mężczyzn w Polsce. Zwykle występuje u mężczyzn w starszym wieku i długo nie daje objawów. W leczeniu stosuje się operację, radioterapię i hormonoterapię.

Prostata – jaką pełni rolę w organizmie

Gruczoł krokowy (inaczej stercz lub prostata) znajduje się w miednicy u mężczyzn (nie występuje u kobiet), nieco poniżej pęcherza moczowego, do przodu od odbytnicy, i otacza cewkę moczową (zob. ryc. 1.).

Budowa układu moczowego u mężczyzn Ryc. 1. Budowa układu moczowego u mężczyzn

Co to jest rak prostaty?

Rak gruczołu krokowego to nowotwór złośliwy rozwijający się w gruczole krokowym (inaczej w sterczu albo prostacie). Rak powstaje w 70% przypadków w obwodowej części gruczołu krokowego, często wieloogniskowo. W początkowym stadium choroby, które może trwać wiele lat, nowotwór jest ograniczony do narządu i nie powoduje żadnych objawów. W fazie choroby inwazyjnej nacieka sąsiadujące tkanki i narządy, szerząc się wzdłuż przestrzeni okołonerwowych. Przerzuty powstają drogą naczyń chłonnych i krwionośnych. Dochodzi do zajmowania regionalnych węzłów chłonnych, a przerzuty odległe zazwyczaj występują w kościach, rzadziej w wątrobie, płucach i mózgu.

Jak często występuje rak prostaty?

Rak gruczołu krokowego stanowi 20% wszystkich nowotworów złośliwych u mężczyzn w Polsce. W 2020 r. standaryzowany współczynnik zachorowalności wynosił 38,7/100 000 (1. miejsce wśród zachorowań na nowotwory złośliwe; 14 244 przypadki), a współczynnik umieralności 10,6/100 000 (5748 zgonów – 2. miejsce wśród przyczyn zgonów na nowotwory u mężczyzn). Rozpoznawany jest głównie u mężczyzn powyżej 50. rż. W Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych jest najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn i stanowi 20% wszystkich nowotworów. Częstość występowania postaci utajonej (wykrywanej dopiero w badaniu autopsyjnym, czyli po śmierci) jest zbliżona na całym świecie.

Rak prostaty - przyczyny

Dokładne przyczyny rozwoju raka gruczołu krokowego nie są znane. Wiadomo, że występowanie tego rodzaju nowotworu wiąże się przede wszystkim ze starszym wiekiem oraz czynnikami genetycznymi – ryzyko zachorowania jest 2 razy większe, jeśli chorował krewny 1. stopnia, i 5–11 razy większe, gdy chorowało ponad dwóch krewnych 1. stopnia. Częstość postaci dziedzicznej w Polsce nie jest znana, a w krajach Europy Zachodniej szacuje się ją na mniej niż 10%.

Istnieją badania, które wskazują na szkodliwy wpływ palenia papierosów, zarówno na wystąpienie raka, jak i jego przebieg.

Z występowaniem raka prostaty może mieć też związek dieta – duże spożycie tłuszczów zwierzęcych może zwiększać ryzyko zachorowania, a warzyw – zmniejszać.

Rak prostaty rzadko występuje u mężczyzn przed 40. rż.

Jakie są rodzaje nowotworów złośliwych gruczołu krokowego?

Większość (95%) nowotworów złośliwych gruczołu krokowego to tzw. gruczolakoraki (raki gruczołowe). W sterczu mogą się rozwijać również inne nowotwory złośliwe – mięsaki, raki z nabłonka przejściowego odcinka cewkowego stercza itp.

Należy wspomnieć, że w gruczole krokowym często występuje niezłośliwy nowotwór – gruczolak stercza.

Jakie są objawy raka gruczołu krokowego?

Wczesne objawy raka prostaty

Rak gruczołu krokowego zwykle przez długi czas rozwija się w sposób bezobjawowy albo powoduje jedynie nieznaczne objawy przypominające dolegliwości typowe dla łagodnego rozrostu gruczołu krokowego (częste oddawanie moczu [częstomocz], konieczność przerywania snu w celu oddania moczu [nykturia], trudna do opanowania konieczność pilnego oddania moczu [naglące parcie na mocz], uczucie niepełnego wypróżnienia po oddaniu moczu oraz oddawanie moczu wąskim strumieniem). Czasem do objawów dołącza się krwinkomocz (pod tym pojęciem rozumie się obecność czerwonych krwinek w moczu, ale nie jest to równoznaczne z dostrzegalnym gołym okiem czerwonym zabarwieniem moczu!).

Objawy zaawansowanego raka prostaty

W miarę powiększania się guza może dochodzić do zastoju moczu w pęcherzu, a następnie nawet do zalegania moczu w nerce (wodonercza) i niewydolności nerek.

W przypadkach zaawansowanych do najczęściej występujących objawów należą dolegliwości bólowe w okolicy kręgosłupa lędźwiowego (w dolnej części pleców – zwykle są wynikiem przerzutów w tej części kręgosłupa), objawy ucisku rdzenia kręgowego, postępująca utrata masy ciała, narastające objawy związane z oddawaniem moczu (wymienione wyżej) oraz inne dolegliwości.

Rak prostaty - przerzuty

Gruczolakorak stercza, jak każdy nowotwór złośliwy, może tworzyć przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych (najczęściej zajmuje charakterystyczne grupy węzłów chłonnych w miednicy) oraz do odległych narządów (cechą charakterystyczną tego nowotworu jest tworzenie przerzutów do kości; rzadziej przerzuty do płuc, mózgu i wątroby).

Rak prostaty - rozpoznanie

Na rozpoznanie raka gruczołu krokowego wskazują wymienione powyżej objawy. Bardzo użytecznym badaniem jest lekarska ocena gruczołu krokowego palcem przez ścianę odbytnicy (zob. ryc. 2.). Lekarz może wówczas wyczuć i ocenić gruczoł – jego nierówna, guzkowa powierzchnia przemawia za rozpoznaniem raka.

Badanie gruczołu krokowego przez odbytnicę Ryc. 2. Badanie gruczołu krokowego przez odbytnicę

Do podstawowych badań stosowanych w diagnostyce raka gruczołu krokowego należy ocena stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA) – u większości chorych stężenie tej substancji jest zwiększone. Trzeba jednak podkreślić, że stężenie PSA zwiększa się także w przebiegu wielu innych chorób gruczołu krokowego (np. w łagodnym przeroście gruczołu krokowego), a ponadto odnotowuje się przypadki raka stercza, w których stężenie tego markera nie jest zwiększone.

W diagnostyce stosuje się ultrasonografię przezodbytniczą (TRUS) – za pomocą tej metody można zobrazować wewnętrzną budowę gruczołu i uwidocznić ewentualne guzy w poszczególnych częściach gruczołu (rak typowo umiejscowiony jest w tzw. strefie obwodowej gruczołu).

Posługując się ultrasonografią przezodbytniczą, można precyzyjnie wybrać miejsce, z którego należy pobrać wycinek za pomocą biopsji przezodbytniczej. W ten sposób uzyskuje się fragment tkanki guza, który zostaje skierowany do oceny mikroskopowej – na tej podstawie ustala się ostateczne rozpoznanie raka gruczołu krokowego. Aby precyzyjnie ustalić charakter danego raka, lekarze posługują się skalą oceny złośliwości histologicznej – tzw. skalą Gleasona. Wynik w tej skali u danego chorego jest jednym z najważniejszych czynników pomagających lekarzom dobrać najlepszą terapię.

Poza tzw. oceną miejscową (czyli oceną samego narządu, w którym rozwija się rak) należy przeprowadzić ocenę zawansowania regionalnego i systemowego (tj. ustalić, czy doszło do powstania przerzutów w węzłach chłonnych lub innych narządach). Najczęściej wykorzystuje się w tym celu tomografię komputerową miednicy i jamy brzusznej (rzadziej obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego) – za pomocą tego badania można precyzyjnie ocenić odpowiednie grupy węzłów chłonnych, a także narządy jamy brzusznej i kości miednicy oraz część kręgosłupa. Najlepszą metodą oceny układu kostnego pod kątem występowania przerzutów jest scyntygrafia, ale stosuje się ją tylko wówczas, gdy występują objawy wskazujące na przerzuty (np. dolegliwości bólowe kości czy zwiększone stężenie enzymu charakterystycznego dla zwiększonej aktywności komórek odpowiedzialnych za rozkładanie tkanki kostnej – fosfatazy zasadowej [inaczej fosfatazy alkalicznej]).

Rak prostaty - leczenie

Wybór metody leczenia uzależniony jest od wielu czynników: stopnia zaawansowania choroby, oceny ryzyka (na podstawie stężenia PSA oraz wartości w skali Gleasona), wieku chorego i spodziewanego czasu przeżycia.

Można wyodrębnić trzy główne sposoby leczenia raka prostaty:

  • operację (wycięcie gruczołu krokowego)
  • radioterapię
  • leczenie systemowe (terapię hormonalną lub klasyczną chemioterapię).

Rak prostaty - leczenie operacyjne

Operację stosuje się przede wszystkich u chorych, u których spodziewany czas przeżycia wynosi ponad 10 lat (a więc nie zaleca się tej metody u mężczyzn w podeszłym wieku), a guz nie przekracza anatomicznych granic gruczołu krokowego (tzw. choroba ograniczona do narządu).

Operacja taka polega na wycięciu gruczołu krokowego wraz z pęcherzykami nasiennymi i grupami węzłów chłonnych w miednicy. Wymaga to otwarcia brzucha; zabieg ten obecnie coraz częściej wykonuje się laparoskopowo (czyli za pomocą kamery i narzędzi wprowadzanych do brzucha przez niewielkie nacięcia). Na świecie coraz częściej takie zabieg wykonuje się z użyciem robotów chirurgicznych.

W uzasadnionych przypadkach po operacji dodatkowo przeprowadza się napromienianie (tzw. napromienianie uzupełniające).

Rak prostaty - radioterapia

Radioterapię (tzw. teleradioterapię, czyli napromienianie ze źródła promieniowania znajdującego się poza ciałem pacjenta, lub brachyterapię, czyli napromienianie prowadzone po umieszczeniu źródła promieniowania w samym gruczole) stosuje się głównie u mężczyzn z nieco bardziej zaawansowaną chorobą, ale bez przerzutów odległych.

Powikłaniami radioterapii mogą być zaburzenia wzwodu, nietrzymanie moczu, popromienne zapalenie odbytnicy.

Rak prostaty - hormonoterapia

W przypadku zaawansowanego raka prostaty, w którym tzw. leczenie radykalne (operacja lub radioterapia) nie jest możliwe, zaleca się najczęściej hormonoterapię. Komórki raka gruczołu krokowego są zwykle pobudzane do wzrostu przez testosteron – leczenie hormonalne polega na zmniejszeniu wpływu testosteronu na nowotwór. Efekt ten można osiągnąć na kilka sposobów. Po pierwsze, należy rozważyć obustronne usunięcie jąder – prosty i bezpieczny sposób, chociaż przez wielu mężczyzn nieakceptowany ze względów psychologicznych. Po drugie, opracowano leki, które mogą ograniczać wpływ testosteronu na komórki raka (tzw. blokada androgenowa). Terapię hormonalną często stosuje się łącznie z radioterapią – skojarzenie obu metod zwiększa ich sumaryczną skuteczność. Z biegiem czasu skuteczność terapii hormonalnej maleje, mówi się wówczas o zjawisku nabywania „oporności na kastrację” przez komórki raka gruczołu krokowego. W takiej sytuacji podejmuje się zwykle decyzję o zastosowaniu innej metody – chemioterapii, użyciu nowych leków. U chorych na zaawansowanego raka gruczołu krokowego stosuje się także radioterapię ognisk przerzutowych w kościach.

Istnieje grupa chorych, u których po rozpoznaniu raka prostaty nie rozpoczyna się żadnego leczenia, a jedynie prowadzi ścisłą obserwację polegającą na regularnym oznaczaniu stężenia PSA i ewentualnym powtarzaniu innych badań. Leczenie (określane wówczas jako „odroczone”) za pomocą omówionych powyżej metod rozpoczyna się dopiero wtedy, gdy w kolejnych badaniach kontrolnych stwierdza się wyraźny rozwój choroby (progresję choroby). Wykazano, że taka strategia nie wpływa negatywnie na rokowanie – oczywiście metodę tę można proponować jedynie chorym spełniającym określone warunki (np. małe stężenie PSA, mała wartość oceny w skali Gleasona itp.).

Jakie są najistotniejsze dla pacjenta powikłania leczenia?

Po operacji często dochodzi do zaburzeń wzwodu. Powikłanie to może wystąpić także po radioterapii, ale zdarza się to rzadziej. Leczenie hormonalne również powoduje zmniejszenie libido, zaburzenia wzwodu i inne dolegliwości.

Rak prostaty - rokowanie

Przeżycie chorych zależy od zaawansowania choroby i zastosowanej formy leczenia. Po leczeniu radykalnym, czyli usunięciu prostaty, 5 lat przeżywa 70–85% chorych, a odsetek przeżyć 10-letnich wynosi 50–75%. U chorych niekwalifikujących się do leczenia radykalnego progresję choroby stwierdza się w różnym okresie od włączenia terapii hormonalnej, ale zwykle po 18–36 mies. Chorzy z rakiem prostaty zaawansowanym miejscowo leczeni zachowawczo (bez operacji) przeżywają średnio 4,5 roku, a chorzy z rozsiewem, czyli przerzutami poza prostatą – 3–5 lat lub dłużej.

03.11.2023
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Prostata (gruczoł krokowy, stercz)
  • PSA całkowity – antygen swoisty gruczołu krokowego
  • Łagodny przerost stercza
  • Ostre zapalenie gruczołu krokowego (prostaty)
  • Nefropatia zaporowa
  • Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego (prostaty)
  • Biopsja prostaty
  • Mutacje genu BRCA1 i BRCA2 – uwarunkowany genetycznie rak piersi, jajnika, gruczołu krokowego i trzustki
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta