×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Rak odbytu - wczesne objawy, rozpoznanie i leczenie

prof. dr hab. n. med. Wojciech Wysocki
Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Rak odbytu to nowotwór złośliwy, który może lokalizować się na brzegu odbytu, czyli na skórze wokół odbytu lub w kanale odbytu, czyli pomiędzy ujściem odbytu a górną krawędzią zwieracza zewnętrznego odbytu. Rak odbytu powoduje bardzo podobne objawy jak choroba hemoroidalna – krwawienie z odbytu, świąd i pieczenie. W leczeniu stosuje się operacje i radiochemioterapię

Rak odbytu – rodzaje

Pod tym pojęciem kryją się dwie grupy nowotworów złośliwych: rak brzegu odbyturak kanału odbytu. Zdecydowana większość (ok. 90%) wszystkich nowotworów złośliwych rozwijających się w tej okolicy to raki płaskonabłonkowe (i ich liczne warianty). Dużo rzadziej w odbycie może się rozwinąć rak gruczołowy (taki, jak najczęściej występujący rak jelita grubego). W odbycie mogą pojawić się również inne nowotwory złośliwe (np. czerniak odbytu), są to jednak bardzo rzadkie przypadki.

Czym się różni rak brzegu odbytu od raka kanału odbytu?

Są to anatomiczne pojęcia topograficzne, umożliwiające dokładne opisanie położenia raka pojawiającego się w tej okolicy ciała. Rak brzegu odbytu rozwija się w skórze otaczającej odbyt, nie dalej niż 5 cm od ujścia odbytu. Rak kanału odbytu rozwija się pomiędzy ujściem odbytu a wyczuwalną w badaniu palcem górną krawędzią zwieracza zewnętrznego odbytu.

Rak odbytu – przyczyny

Do czynników ryzyka rozwoju raka odbytu należą:

  1. zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego, czyli wirusem HPV (najczęściej chodzi o typy HPV 16 i 18)
  2. zachowania seksualne zwiększające prawdopodobieństwo zakażenia HPV (analne stosunki seksualne, duża liczba partnerów seksualnych)
  3. dysplazja i rak sromu, pochwy lub szyjki macicy
  4. niedobory odporności (np. w przebiegu zakażenia HIV lub leczenia immunosupresyjnego u biorców przeszczepów)
  5. przewlekła szczelina odbytu i nawracające ropne zakażenia okolicy odbytu
  6. przebyta radioterapia obejmująca okolicę odbytu
  7. podeszły wiek
  8. palenie tytoniu.

Polecamy wywiad z dr. hab. n. med. Andrzejemm Nowakowskim Ryzyko zakażenia HPV wpisane w życie każdego człowieka

Jak często występuje rak odbytu?

Rak odbytu stanowi 0,5–1% wszystkich nowotworów złośliwych. W Polsce w 2019 r. zarejestrowano 281 nowych zachorowań na raka odbytu i 238 zgonów z tej przyczyny. Kobiety chorują dwukrotnie częściej.

Rak odbytu – wczesne objawy, pierwsze symptomy nowotworu odbytu

W początkowym okresie raka odbytu występują objawy podobne jak w nienowotworowych chorobach tej okolicy: pieczenie, świąd i ból okolicy odbytu, obecność śluzu lub świeżej krwi w stolcu, wyczuwalne stwardnienie (guzek) w okolicy odbytu. Rak może mieć też formę polipa przypominającego guzek krwawniczy (hemoroid). W miarę postępu choroby dołączają się inne objawy, w tym: ból w miednicy, parcie na stolec, zaburzenie czynności zwieraczy i niedrożność mechaniczna, czyli brak możliwości oddania stolca i gazów. Na powierzchni guza mogą powstawać owrzodzenia. Takie objawy bezwzględnie wymagają konsultacji lekarskiej i pilnej diagnostyki z pobraniem wycinka do badania mikroskopowego.

Czasem pierwszym dostrzeżonym przez chorego objawem raka odbytu jest guz w pachwinie – węzły chłonne pachwinowe są typowym miejscem, w którym zazwyczaj w pierwszej kolejności pojawiają się przerzuty raka odbytu. Dlatego w przypadku pojawienia się guzów w pachwinach konieczna jest – między innymi – kontrola okolicy krocza (odbytu, sromu, pochwy, prącia itd.) pod kątem ewentualnych zmian nowotworowych.

Należy pamiętać, że przebieg podobny do wczesnego raka odbytu mogą mieć inne – niezłośliwe – choroby, takie jak hemoroidy, szczelina odbytu, ropień odbytu itp. To podobieństwo nie zwalnia z konieczności wykluczenia raka odbytu, a wręcz przeciwnie – nakazuje szczególnie uważną diagnostykę różnicową.

Czym różnią się objawy raka odbytu od hemoroidów?

Objawy związane z występowaniem hemoroidów są bardzo podobne do objawów raka odbytu. Należą do nich m.in. świąd i pieczenie w okolicy odbytu, krwawienie z odbytu oraz wyczuwalny guzek w odbycie (zgrubienie). Na podstawie samych objawów nie da się odróżnić hemoroidów od raka odbytu. Lekarz podczas badania może na podstawie wyglądu guzka określić, czy jest to rak, czy hemoroid, ale nie zawsze, ponieważ niektóre raki odbytu mogą przypominać hemoroidy i rozstrzygające wówczas jest badanie wyciętej tkanki pod mikroskopem. Należy także pamiętać, że to, że ktoś ma stwierdzone hemoroidy nie oznacza, że nie może rozwinąć się u niego rak odbytu.

Polecamy: Przekrwione i bolące guzki w odbycie – czy to hemoroidy?

Rak odbytu – diagnostyka

Najpierw lekarz zbierze wywiad i zbada pacjenta. Zasadniczym elementem badania jest oglądanie okolicy odbytu oraz badanie per rectum, czyli przez odbyt palcem w rękawiczce. Na tej podstawie lekarz ustali, czy konieczne są dalsze badania diagnostyczne i skieruje w razie potrzeby pacjenta na anoskopię z pobraniem wycinka. Anoskopia jest badaniem wziernikowym. Podczas badania lekarz wprowadza do odbytnicy anoskop o średnicy ok. 23 mm i długości ok. 8 cm. Zwykle jest to bezbolesne. Anoskopia umożliwia obejrzenie kanału odbytu i końcowego odcinka odbytnicy.

Polecamy: Badanie kliniczne w proktologii

Kobiety z podejrzeniem raka odbytnicy lekarz może skierować na badanie ginekologiczne z pobraniem materiału do badania cytologicznego. Podczas badania lekarz zbada także dotykaniem pachwinowe węzły chłonne, a w razie ich powiększenia zleci wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej.

Ostateczne rozpoznanie ustala się na podstawie obrazu histopatologicznego (pod mikroskopem) wycinka ze zmiany. Jeśli się okaże, że zmiana to rak, wówczas lekarz skieruje pacjenta na badania dodatkowe mające na celu ustalenie zaawansowania choroby, takie jak:

  • USG jamy brzusznej i regionalnych węzłów chłonnych (pachwinowych)
  • Rezonans magnetyczny (MR) lub tomografię komputerową (TK) brzucha i miednicy z kontrastem
  • RTG (lub TK) klatki piersiowej.

Jakie są metody leczenia raka odbytu?

Leczenie raka brzegu odbytu polega na wycięciu guza z zachowaniem marginesu zdrowych tkanek. W niektórych przypadkach, m.in. jeśli doszczętne wycięcie guza bez uszkodzenia zwieraczy nie jest możliwe, to stosuje się radiochemioterapię. W przypadku gdy pierwotny zabieg nie był doszczętny, podejmuje się próbę ponownego wycięcia lub – jeśli wiązałoby się to z uszkodzeniem zwieraczy – kwalifikacji do radiochemioterapii.

Podstawą leczenia raka kanału odbytu jest radiochemioterapia. Obszar napromieniania obejmuje okolicę kanału odbytu oraz węzły chłonne okoliczne (miedniczne) i pachwinowe. Przebyte w przeszłości napromienianie okolicy krocza (z powodu innej choroby) wyklucza możliwość ponownej radiochemioterapii i wymaga podjęcia leczenia operacyjnego, polegającego na wycięciu całego odbytu i odbytnicy wraz z wytworzeniem stałej przetoki jelitowej na brzuchu. Tę samą metodę stosuje się też w przypadku nawrotu choroby po radiochemioterapii lub niepowodzeniu leczenia, ale decyzję o operacji podejmuje się po potwierdzeniu nawrotu badaniem histologicznym.

Jeśli guz jest nieresekcyjny, czyli nie da się go usunąć operacyjnie, to wymaga zastosowania radiochemioterapii (jeśli nie była wcześniej stosowana) lub samej chemioterapii.

Rak odbytu – przerzuty

Jak każdy nowotwór złośliwy, rak odbytu może powodować przerzuty. Zwykle w pierwszej kolejności rak tworzy przerzuty w okolicznych węzłach chłonnych, czyli pachwinowych. Leczenie polega na ich chirurgicznym usunięciu.

Przerzuty pojawiające się po zakończeniu radiochemioterapii w węzłach chłonnych są jedną z postaci nawrotu choroby. Gdy jest to nawrót dotyczący tylko węzłów chłonnych, zalecanym sposobem leczenia jest ich wycięcie.

W przypadku licznych przerzutów odległych, czyli do innych narządów, np. płuc, wątroby, stosuje się chemioterapię.

Rak odbytu – rokowania

Rokowanie zależy od zaawansowania klinicznego choroby w chwili rozpoznania. Jak w przypadku każdego nowotworu złośliwego, im wcześniej wykryta choroba i podjęte leczenie, tym szanse na wyleczenie większe. W przypadku raka płaskonabłonkowego odbytu w I i II stopniu zaawansowania, czyli gdy nie ma przerzutów ani do węzłów chłonnych ani do innych narządów (tzw. zaawansowanie miejscowe) odsetek chorych przeżywających 5 lat wynosi około 82%. W III stopniu zaawansowania, czyli sytuacji, gdy rak dał przerzuty do węzłów chłonnych około 66% chorych przeżywa 5 lat. W IV stopniu zaawansowania, czyli jeśli rak dał już przerzuty i do węzłów chłonnych, i do narządów odległych (np. wątroby, płuc) 5 lat po diagnozie przeżywa około 34% pacjentów.

Jakie są zasady obserwacji chorych po leczeniu z powodu raka odbytu?

Po leczeniu zaleca się wizyty kontrolne co 3 miesiące przez pierwsze 2 lata po zakończeniu leczenia. Później wizyty co 6 miesięcy co najmniej do 5 lat od zakończenia leczenia, w tym badanie per rectum i ewentualnie anoskopia oraz badanie dotykaniem (palpacyjne) i USG regionalnych węzłów chłonnych.

Co roku zaleca się wykonanie tomografii komputerowej (TK) klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy (przez pierwsze 3 lata), a u kobiet ponadto badanie cytologiczne.

Trzeba podkreślić, że po standardowo stosowanym leczeniu z użyciem radiochemioterapii guz zmniejsza się bardzo powoli, nie należy więc pochopnie myśleć, że leczenie jest nieskuteczne lub że doszło do nawrotu. W razie wątpliwości bezwzględnie należy zasięgnąć porady lekarza prowadzącego.

30.11.2023
Zobacz także
  • Rak jelita grubego - przyczyny, objawy, leczenie i rokowania
Wybrane treści dla Ciebie
  • Ropień odbytu
  • Stolec ołówkowaty – czy to objaw raka?
  • Przetoka odbytu
  • Guzy zaodbytnicze
  • Stolec – zmieniony wygląd
  • Owsiki - objawy, leki na owsicę
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta