×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Rak szyjki macicy: przyczyny, objawy, leczenie i szczepienie


Aktualizacja: lek. Paweł Szymański

Rak szyjki macicy jest w skali świata czwartym pod względem częstości występowania nowotworem u kobiet. Rocznie zapada na niego około 570 tysięcy kobiet, z których około 60% umiera. Wczesny rak zazwyczaj nie daje żadnych objawów, dlatego tak bardzo ważne jest regularne, co najmniej co 3 lata, wykonywanie badania cytologicznego. Szczepienie przeciwko HPV zmniejsza ryzyko infekcji wirusem o ponad 75%.

Co to jest rak szyjki macicy?

Rak szyjki macicy to częsty nowotwór złośliwy narządu rodnego kobiety, rozwijający się w szyjce macicy. Macica zbudowana jest z mięśniówki gładkiej i składa się z trzonu, który znajduje się wewnątrz miednicy kobiety i jest miejscem rozwoju ciąży, oraz szyjki macicy, która częściowo znajduje się w pochwie.

Rola szyjki macicy polega głównie na utrzymaniu wewnątrz macicy rozwijającej się ciąży poprzez ścisłe zamknięcie kanału szyjki. W trakcie porodu kanał szyjki ulega otwarciu i znacznemu rozszerzeniu. Poza okresem ciąży wąski kanał szyjki stanowi drogę dla plemników, zabezpiecza przed infekcjami, pomaga usunąć krew menstruacyjną, a skurcze szyjki odgrywają rolę w odczuwaniu przez kobietę orgazmu.

Najczęstszym miejscem rozwoju nowotworu jest tzw. strefa przejściowa/graniczna. Swoją nazwę zawdzięcza temu, że znajduje się na niej miejsce zmiany między dwoma typami nabłonków: gruczołowym – wyścielającym jamę macicy i kanał szyjki, oraz płaskim – pokrywającym część pochwową szyjki i pochwę. Z części pochwowej można wyszczególnić jeszcze tzw. tarczę. Położenie wyżej wspomnianej strefy jest zmienne i zależy od wieku i stężenia hormonów w organizmie. U młodych dziewczynek i po menopauzie położona jest wewnętrznie w kanale szyjki. W czasie aktywności hormonalnej znajduje się na tarczy części pochwowej szyjki, w okolicy jej ujścia zewnętrznego.

Tarcza może być pokryta nabłonkiem gruczołowym – mówi się wtedy o tzw. ektopii (potocznie nazywanej: nadżerką, ubytkiem nabłonka, erytroplakią). Należy zaznaczyć, że jest to proces fizjologiczny i nie wymaga leczenia, a określenie nadżerka jest niepoprawne i nie należy go stosować. U młodych kobiet w obrębie ektopii znajduje się strefa przejściowa, w której będą lokalizować się zmiany potencjalnie nowotworowe.

Częstotliwość występowania raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy jest w skali świata czwartym pod względem częstości występowania nowotworem u kobiet. Rocznie zapada na niego około 570 tysięcy kobiet, z których około 60% umiera. Szczyt zachorowań przypada na 50.–60. rok życia.

W Polsce rak szyjki macicy jest obecnie 7. (dane z 2018 r.) pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym kobiet (po raku piersi, płuc, jelita grubego, trzonu macicy, jajnika i tarczycy).

W raportach pochodzących również z 2018 r. prognozowano, że w 2020 r. zapadnie na niego około 2270 kobiet. Mimo zmniejszającej się stopniowo zachorowalności, zgony i późne rozpoznania nowotworu stanowią duży problem.

W 2018 r. z jego powodu zmarło ok. 1600 kobiet, co stawia Polskę w ogonie krajów rozwiniętych, jeśli chodzi o wyleczalność tej choroby. W krajach europejskich dzięki upowszechnianiu wiedzy na temat szczepień ochronnych, badań przesiewowych i stosowaniu barierowych zabezpieczeń antykoncepcyjnych (np. męskich prezerwatyw) śmiertelność spadła nawet o 70%.

Przyczyny i czynniki ryzyka raka szyjki macicy

Główną przyczyną odpowiadającą za raka szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus – HPV), który tworzy środowisko sprzyjające transformacji zdrowych komórek w kierunku nowotworowych. Zakażenie nim jest bezobjawowe. Szczególnie groźne są podtypy – 16 i 18.

Drugim równie niebezpiecznym czynnikiem jest palenie tytoniu (zwiększa ryzyko 2-krotnie). Dodatkowo wymienia się niektóre infekcje narządu rodnego (chlamydioza, rzeżączka, wirus opryszczki, wirus cytomegalii), liczne ciąże i porody (więcej niż 5), dietę ubogą w witaminę C i wieloletnie stosowanie środków antykoncepcyjnych.

Tak zwanymi pośrednimi czynnikami ryzyka są:

  • wczesne rozpoczęcie życia seksualnego,
  • duża liczba partnerów seksualnych,
  • partnerzy; współżyjący z wieloma osobami, sami zakażeni HPV,
  • stwierdzona wcześniej nieprawidłowość w badaniu cytologicznym.

Warto wspomnieć, że HPV można się zarazić nie tylko poprzez seks waginalny, lecz również oralny i analny. Dodatkowo sam kontakt „skóra do skóry” narządów płciowych może być wystarczający do przeniesienia wirusa. Wykazano również, że jest on obecny na akcesoriach erotycznych.

Nie stwierdza się rodzinnej predyspozycji do występowania raka szyjki macicy.

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) a rak szyjki macicy

Obecnie uważa się, że najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju raka szyjki macicy jest zakażenie HPV komórek nabłonka szyjki macicy. Znacznie rzadziej wirus zagnieżdża się w nabłonku pochwy lub warg sromowych, prowadząc do chorób tych okolic. W przeważającej większości przypadków organizm kobiety sam usuwa wirusa, jednak w pewnym odsetku przypadków dochodzi do zakażenia przetrwałego. Oznacza to, że wirus zajmuje na trwałe komórki nabłonka szyjki macicy, co może doprowadzić do ich zmian – tzw. dysplazji, prowadzących do zaburzeń i funkcji i rozwoju, a niekiedy do zezłośliwienia i rozwoju raka. Infekcji HPV nie można wyleczyć, podobnie jak nie ma lekarstwa na wirusa grypy. Należy obserwować pacjentkę i w przypadku zakażenia przewlekłego zintensyfikować kontrole, a w przypadku rozwoju dysplazji zastosować odpowiednie leczenie.

Wynika z tego, że styl życia ma ogromny wpływ na ryzyko rozwoju raka szyjki macicy. Odpowiednia jego modyfikacja w połączeniu z regularnymi badaniami cytologicznymi, ginekologicznymi i szczepienie ochronne minimalizuje to ryzyko.

Rak szyjki macicy — objawy

Wczesny rak zazwyczaj nie daje żadnych objawów, dlatego tak bardzo ważne jest regularne, co najmniej co 3 lata, wykonywanie badania cytologicznego.

W Polsce jest ono dostępne bezpłatnie dla KAŻDEJ ubezpieczonej kobiety w wieku 25–59 lat. Badanie polega na zebraniu specjalną drobną szczoteczką powierzchownych komórek z okolicy ujścia zewnętrznego i kanału szyjki macicy. Jest bezbolesne, bezpiecznie, niekłopotliwe i krótkie. Powinno zawsze być połączone z badaniem ginekologicznym.

Po badaniu kobieta dowiaduje się, w której grupie ryzyka jest i jak często należy je powtarzać (np. osoby przyjmujące leki immunosupresyjne lub zakażone HIV – co 1 rok).

Powyższe postępowanie, powinno być praktykowane przez każdą kobietę, pozwala rozpoznać nawet do 80% wczesnych postaci raka i zmian przedrakowych!!!

Bardziej zaawansowane postacie dają objawy w postaci krwistych plamień, samoistnych lub występujących po stosunku, obfitych, często cuchnących upławów oraz uczucia bólu, który pojawia się dopiero w zaawansowanych postaciach choroby.

Rak szyjki macicy może rosnąć w postaci guza i stopniowo wypełniać światło pochwy albo naciekać szyjkę macicy i rozrastać się w głąb tkanek miednicy. W najbardziej zaawansowanych postaciach nacieka pęcherz moczowy oraz odbytnicę i może dawać przerzuty do innych narządów lub odległych węzłów chłonnych. W wyniku tego może pojawić się obrzęk kończyn dolnych (często niesymetryczny), zatrzymanie moczu, częste infekcje układu moczowego oraz krwawienia z odbytu.

Szczepienie – profilaktyka raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy jest jednym z tych nowotworów złośliwych, których można uniknąć, wykonując wyżej opisane okresowe badanie profilaktyczne – cytologię. Oprócz tego coraz szerzej (szczególnie gdy wyniki cytologii są niepewne) stosuje się badanie obecności w nabłonku szyjki DNA wirusa brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus – HPV). Badanie to można wykonać jednocześnie z cytologią, ponieważ metoda pobrania materiału jest identyczna.

Jednym z największych osiągnięć ostatnich lat jest wprowadzenie szczepionki przeciwko HPV. Obecnie na rynku dostępne są tak samo skuteczne tzw. dwuwalentne (HPV 16,18), czterowalentne (HPV 6,11,16,18), a ostatnio nawet dziewięciowalentne warianty szczepionek. Zmniejszają one ryzyko infekcji wirusem o ponad 75%. Szczepionka jest bezpieczna i łatwo dostępna. Powinno się nią szczepić dziewczęta przed rozpoczęciem współżycia płciowego, najlepiej około 12. roku życia.

Badaniem często rozstrzygającym wątpliwości wynikające z cytologii lub badań HPV jest kolposkopia szyjki macicy, czyli oglądanie jej przez specjalny mikroskop na fotelu ginekologicznym. Badanie pozwala lekarzowi zobaczyć zmiany na szyjce będące wynikiem infekcji HPV lub wczesne zmiany komórek szyjki, określane jako dysplazja szyjki macicy, i ewentualnie pobrać wycinki, które są niezbędne do rozpoznania raka (nie można rozpoznać raka na podstawie wyniku badania cytologicznego).

Dysplazja szyjki macicy

O wiele częściej niż raka na szyjce macicy znajduje się zmiany określane jako dysplazja małego, średniego lub dużego stopnia. To one stanowią większość nieprawidłowych wyników badań cytologicznych. Terminami tymi określa się zaburzenia rozwoju komórek nabłonka szyjki macicy mogące (w przypadku dysplazji małej, średniej i dużej) prowadzić do raka. Takie zmiany wymagają leczenia, które pozwoli uchronić kobietę przed rakiem szyjki macicy. Im mniejszy stopień dysplazji, tym większa szansa na cofnięcie się zmian. Analogicznie, im stopień jest wyższy, tym większa szansa transformacji w kierunku komórek nowotworowych.

Rozpozanie i leczenie raka szyjki macicy

W celu rozpoznania raka szyjki macicy pobiera się do badania wycinek z podejrzanej tkanki, który pozwala określić rodzaj nowotworu. Badanie wraz z pobraniem materiału przeprowadza się we wziernikach, przez pochwę i odbyt. W celu określenia stopnia zaawansowania choroby i wyboru odpowiedniego leczenia wykonuje się badania dodatkowe, takie jak: RTG klatki piersiowej oraz tomografię komputerową lub MRI jamy brzusznej i miednicy w celu wykluczenia przerzutów do innych narządów. Obowiązkowa jest również ocena sprawności ogólnej pacjentki i jej wola do zachowania płodności.

Metoda leczenia zależy od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili rozpoznania i decyzji związanej z posiadaniem potomstwa. Najlepsze wyniki uzyskuje się dzięki operacji. W bardzo wczesnych stopniach zaawansowania, zwłaszcza u młodych, chcących zachować płodność kobiet, wystarczy radykalne usunięcie samej szyjki macicy i węzłów chłonnych miednicy. Daje to połowie kobiet poddanych zabiegowi szanse na ciążę.

Najczęstszym wyborem pozostaje jednak radykalne wycięcie całej macicy wraz z otaczającymi ją tkankami (tzw. przymacicza) i regionalnymi węzłami chłonnymi. Jeżeli zabieg przeprowadzany jest u młodej kobiety, istnieje możliwość przeniesienia jajników poza miednicę mniejszą, w celu uniknięcia uszkodzenia ich w wyniku uzupełniającej radioterapii. Operację przeprowadza się zazwyczaj przez otwarcie brzucha (laparotomię), choć możliwe jest również wykorzystanie drogi laparoskopowej, a nawet przezpochwowej.

Radioterapia

Radioterapię wykorzystuje się jako leczenie dodatkowe po zabiegu chirurgicznym, czyli leczenie uzupełniające. Po wycięciu guza napromienia się miednicę mniejszą, w której znajdowała się zajęta chorobą macica, w celu zniszczenia pojedynczych, niedostrzegalnych komórek raka.

Składa się zwykle z dwóch etapów: napromieniania guza od zewnątrz – teleradioterapia. Oraz od wewnątrz, poprzez umieszczenie wewnątrz guza (w kanale szyjki macicy) pierwiastka promieniotwórczego (nie uszkadza to zdrowych tkanek wokół guza) – brachyterapia. Główne powikłania, które mogą wystąpić podczas leczenia to biegunki, zapalenie cewki moczowej i inne dolegliwości żołądkowo-jelitowe, które bardzo dobrze reagują na stosowane leczenie objawowe.

Chemioterapia

Chemioterapia – głównie pochodne platyny – jest istotna w leczeniu raka szyjki macicy. Stosuje się ją jako dodatek do radioterapii. Wzmaga ona działanie promieniowania jonizującego na guz i poprawia wyniki leczenia w porównaniu z samą radioterapią.

Niestety w Polsce nadal zbyt wiele przypadków rozpoznaje się w zaawansowanych, nieoperacyjnych stadiach, dlatego najczęściej stosowaną metodą leczenia raka szyjki macicy jest radiochemioterapia.

W bardzo zaawansowanym stadium choroby stosuje się paliatywną radiochemioterapię albo samo leczenie objawowe.

Jakie są szanse na wyleczenie?

U kobiet świadomych czynników ryzyka, poddających się regularnie badaniom profilaktycznym i szczepieniu przeciwko HPV dość rzadko dochodzi do rozwoju raka inwazyjnego – na ogół chorobę udaje się rozpoznać na etapie dysplazji lub stadium przedrakowym. Jeśli dochodzi do inwazji nowotworowej, chorobę często rozpoznaje się we wczesnym (1. stopniu) zaawansowania i daje to 55–95% szans na wyleczenie.

Niezwykle ważne jest, by leczenie rozpoznanego raka szyjki macicy prowadzić w specjalistycznym ośrodku onkologicznym. Zwiększa to znacznie szanse chorych na wyleczenie, zwłaszcza dzięki ustaleniu właściwego rozpoznania i dostosowaniu do niego leczenia.

10.03.2021
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta