Artroskopia kolana polega na wprowadzeniu do jego wnętrza małych instrumentów chirurgicznych – kamery oraz narzędzi – poprzez drobne nacięcia. Metoda ta pozwala wykonać operacje stawu kolanowego bez jego otwierania, co zmniejsza ryzyko powikłań oraz skraca okres niepełnosprawności po zabiegu
Co to jest artroskopia kolana?
Artroskopia kolana to metoda operacyjna, w której naprawę struktur wewnątrz stawu przeprowadza się bez jego otwierania – wykonuje się jedynie małe, jednocentymetrowe nacięcia pozwalające na wprowadzenie do wnętrza kolana kamery (artroskopu) i specjalnych narzędzi służących do wykonania zabiegu. Tak przeprowadzona operacja dzięki temu, że jest małoinwazyjna, niesie ze sobą zdecydowanie mniejsze ryzyko powikłań, dlatego dąży się do tego, żeby jak najwięcej śródstawowych uszkodzeń leczyć właśnie w ten sposób.
Aktualnie artroskopia kolana pozwala na:
- rekonstrukcję więzadeł krzyżowych (przedniego i tylnego)
- opracowanie uszkodzeń w obrębie obu łąkotek (bocznej i przyśrodkowej)
- naprawę niektórych uszkodzeń powierzchni chrzęstnych (w przypadku chondromalacji, osteochondritis dissecans itp.)
- usunięcie ciał wolnych (np. urazowo oderwanych fragmentów chrząstki)
- usunięcie zapalonej błony maziowej
- płukanie i oczyszczenie kolana w przypadku infekcji.
Nawet w przypadku, gdy konieczna jest otwarta operacja kolana, zdarza się, że można wykorzystać artroskopię (kamerę i narzędzia artroskopowe wprowadzone do kolana) do przeprowadzenia części zabiegu lub jako badanie kontrolne przeprowadzanej procedury (np. kontrola powierzchni stawowych w trakcie operacji zespolenia złamania).
Artroskopia kolana – przygotowanie do operacji
O kwalifikacji pacjenta do artroskopii decyduje ortopeda. Podczas konsultacji zbiera wywiad na temat dolegliwości, bada pacjenta i ocenia dodatkowe badania obrazowe (najczęściej RTG i rezonans magnetyczny), co pozwala na postawienie diagnozy i stwierdzenie, czy dana choroba jest możliwa do wyleczenia z wykorzystaniem artroskopii. W takiej sytuacji, ortopeda wystawia skierowanie na operację tą metodą.
Ortopeda może zdecydować o konieczności przeprowadzenia odpowiedniego cyklu fizjoterapii jeszcze przed operacją, co ma za zadanie wspomóc powrót pacjenta do sprawności już po zabiegu.
Przygotowanie do operacji, oprócz kwalifikującej konsultacji ortopedycznej, obejmuje także konsultację anestezjologiczną, podczas której określana jest metoda znieczulenia do zabiegu. Możliwe jest zastosowanie zarówno znieczulenia odcinkowego (podpajęczynówkowego i/lub zewnątrzoponowego), jak i ogólnego – decyzja na temat wyboru znieczulenia jest podejmowana indywidualnie. W związku z kwalifikacją do znieczulenia anestezjolog może wymagać od pacjenta wykonania innych, dodatkowych konsultacji specjalistycznych, np. kardiologicznej, pulmonologicznej itp.
Przed operacją może wystąpić konieczność czasowego odstawienia lub zmiany leków spośród tych, które pacjent stosuje na stałe (może to dotyczyć np. leków zmieniających krzepliwość krwi).
Operacja wykonywana w trybie planowym może zostać odpowiednio odłożona w czasie, jeśli pacjent wymaga dodatkowego ogólnego przygotowania – np. wyrównania cukrzycy, obniżenia zbyt wysokiego ciśnienia krwi, wyleczenia infekcji górnych dróg oddechowych itd.
Przed zabiegiem pacjent w obecności ortopedy podpisuje świadomą zgodę na planowaną operację. Zgoda na operację zawiera informacje na temat zakresu zaplanowanego zabiegu, możliwych odstępstw w jego przebiegu oraz ryzyku związanym z przeprowadzeniem danej operacji. Treść zgody powinna być zrozumiała dla pacjenta, a w razie jakichkolwiek wątpliwości pacjent powinien mieć możliwość ich wyjaśnienia z lekarzem, zadania mu pytań.
Bezpośrednio przed operacją po przyjęciu do szpitala pacjent pod kontrolą personelu pielęgniarskiego odpowiednio przygotowuje skórę w okolicy planowanej operacji. Konieczna jest kąpiel w specjalnym płynie odkażającym, nie należy na tak przygotowaną skórę nakładać żadnych kosmetyków. Konieczne jest także usunięcie owłosienia – wykonuje się to za pomocą strzygarki chirurgicznej! Skóra w okolicy operowanej bezpośrednio przed zabiegiem nie powinna być golona. Postępowanie zgodnie z tym protokołem istotnie zmniejsza ryzyko zakażenia miejsca operowanego.
Kończyna operowana powinna zostać oznaczona (np. flamastrem), żeby zapobiec pomyleniu strony operowanej.
Artroskopia kolana – jak przebiega?
Po rozpoczęciu znieczulenia, pacjent, u którego ma być przeprowadzona artroskopia, zostaje ułożony na stole operacyjnym – standardowo w pozycji na plecach, a kończyna operowana zwisa poza brzeg stołu lub zostaje ułożona na specjalnej podpórce (w zależności od preferencji operującego ortopedy). Okolica kolana jest kolejny raz myta specjalnym środkiem odkażającym – często stosowane są środki barwiące skórę na pomarańczowo, co pozwala potwierdzić, czy całość operowanej okolicy została starannie umyta. Obszar dookoła pola operacyjnego jest zabezpieczany jałowym obłożeniem (odpowiednimi serwetami).
Celem przeprowadzenia artroskopii kolana ortopeda wykonuje minimum dwa (czasami więcej) nacięcia o długości około 1 cm, przez które wprowadza do wnętrza stawu kamerę oraz narzędzia. Odpowiednio nimi manewrując, wykonuje w kolanie zaplanowane procedury. W trakcie operacji przez staw stale przepływa fizjologiczny roztwór NaCl , aby poprawić widoczność naprawianych struktur.
W związku z tym, że profil zabiegów wykonywanych z użyciem artroskopii jest bardzo różnorodny, w zależności od przeprowadzanej operacji, może być konieczne wykonanie dodatkowych nacięć w okolicy kolana (np. celem pobrania materiału, który zostanie przeszczepiony w celu rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego). W niektórych przypadkach przeprowadzenie danej naprawy (np. replantacji fragmentu chrząstki) może okazać się niemożliwe jedynie z małych nacięć i może być konieczne otwarcie stawu w trakcie trwania zabiegu – o takim ryzyku pacjent powinien zostać poinformowany przed operacją.
W zależności od rozległości zabiegi artroskopowe mogą trwać od kilkudziesięciu minut do 2–3 godzin. Rzadko tego typu operacje trwają dłużej.
Po przeprowadzeniu operacji zakładane są szwy zamykające wykonane dojścia artroskopowe. W okresie pooperacyjnym może być konieczne pozostawienie drenu (rurki odprowadzającej krew) w stawie – dren usuwany jest przed wypisem ze szpitala.
Hospitalizacja po artroskopii kolana zwykle trwa 1–2 dni. W większości przypadków w ciągu 24 godzin od operacji możliwa jest pionizacja pacjenta w asyście fizjoterapeuty, bardzo często pacjent otrzymuje już instrukcję wykonywania pierwszych ćwiczeń.
W zależności od tego, jaki zabieg w obrębie kolana przeprowadzono, może być konieczne zabezpieczenie kolana w ortezie oraz chodzenie o kulach – z częściowym obciążaniem kończyny lub bez obciążania nogi. O tym, czy dodatkowe zaopatrzenie ortopedyczne ma być zastosowane oraz o tym, kiedy rozpocznie się rehabilitacja i jaki powinien być jej zakres, decyduje lekarz, który przeprowadzał dany zabieg.
Jakie mogą być powikłania po artroskopii kolana?
O tym, jakie powikłania mogą zdarzyć się po artroskopii kolana i jak duże jest ryzyko ich wystąpienia, pacjent jest informowany przez ortopedę, informacje te zawarte są też w formie pisemnej w zgodzie na zabieg operacyjny. Jest to indywidualna kwestia, która zależy od stopnia trudności i złożoności konkretnej operacji (im większy i dłuższy zabieg, tym większe ryzyko), ale także od indywidualnych cech pacjenta oraz tego, czy zastosuje się do zaleceń lekarskich, pielęgniarskich i fizjoterapeutycznych.
Zwiększone ryzyko powikłań po operacjach artroskopowych istnieje u osób:
- z nadwagą lub otyłością
- zaburzeniami metabolicznymi (np. cukrzyca, szczególnie niewyrównana)
- palaczy
- osób nadużywających alkoholu
- obciążonych niektórymi chorobami (np. reumatologicznymi)
- przewlekle stosujących niektóre leki (np. glikokortykosteroidy)
- w starszym wieku
- po przebytych operacjach kolana.
Nasilenie dolegliwości bólowych po artroskopii kolana, jak po każdej innej operacji, zależy od rozległości operacji oraz indywidualnych predyspozycji pacjenta. Najsilniejsze dolegliwości zwykle występują w pierwszej dobie po operacji, którą pacjent standardowo spędza w szpitalu, gdzie otrzymuje odpowiednie środki łagodzące ból. Z upływem kolejnych dni po operacji ból stopniowo się zmniejsza, istotne dolegliwości (wymagające stosowania środków przeciwbólowych) są rzadko obecne dłużej niż 1–2 tygodnie.
Po artroskopii kolana istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, dlatego może być konieczne stosowanie profilaktyki przeciwzakrzepowej, najczęściej w formie zastrzyków przeciwzakrzepowych – o ewentualnym stosowaniu tych środków i jak długo powinny być używane, decyduje operujacy lekarz.
W okolicy operowanej może dojść do krwawienia. W większości przypadków, gdy możliwe jest takie powikłanie, w stawie pozostawia się dren mający za zadanie odprowadzenie z kolana nadmiaru krwi. W przypadku bardziej intensywnego krwawienia konieczne może być nakłucie stawu (punkcja), w skrajnych przypadkach ponowny zabieg celem zatrzymania krwotoku, a w przypadku dużej utraty krwi (rzadkość po zabiegach artroskopowych) uzupełnienie jej niedoboru przetoczeniem krwi.
Ryzyko zakażenia miejsca operowanego, dzięki temu, że dojścia operacyjne są bardzo małe, w artroskopowych operacjach kolana jest niewielkie. W zapobieganiu wystąpieniu tego powikłania istotne znaczenie ma odpowiednie przygotowanie skóry do operacji zgodnie z zaleceniami personelu medycznego. Rutynowo w okresie okołooperacyjnym pacjent otrzymuje także profilaktycznie antybiotyk. Po zabiegu należy również pielęgnować skórę (dezynfekcja ran, zmiana opatrunków) zgodnie z otrzymanymi wskazówkami.
Ze względu na małoinwazyjny charakter tego typu operacji, ryzyko niezamierzonego uszkodzenia istotnych struktur, takich jak nerwy lub naczynia okolicy kolana jest bardzo małe.
Zawsze istnieje ryzyko, że po operacji dojdzie do wtórnego uszkodzenia naprawionych struktur (np. ponownego rozerwania szytej łąkotki), obluzowania użytych implantów itp., przez co nie zostaje osiągnięty zamierzony cel operacji. Te powikłania występują najczęściej w związku z brakiem zastosowania się do zaleceń pooperacyjnych (np. obciążanie kończyny w okresie, kiedy było to zabronione).
Inne, niewymienione wyżej, powikłania po operacjach artroskopowych kolana (np. zespół przedziałów powięziowych) są ekstremalnie rzadkie.
U pacjenta, u którego przeprowadzono artroskopię kolana, istnieje także ryzyko powikłań związanych z zastosowaniem znieczulenia – o tych kwestiach informuje pacjenta przed zabiegiem anestezjolog.
Artroskopia kolana – rehabilitacja
W większości przypadków po zabiegu artroskopii kolana warunkiem uzyskania dobrego efektu operacji jest odbycie odpowiedniej rehabilitacji. Fizjoterapia pooperacyjna opiera się na zaleceniach przekazanych przez ortopedę, który operował pacjenta. Zakres i czas rehabilitacji jest ustalany indywidualnie. Rehabilitacja zwykle obejmuje kinezyterapię (ćwiczenia) oraz terapię manualną, rzadko fizykoterapię (zabiegi typu laser, pole magnetyczne itp.).
Czas rekonwalescencji po artroskopii kolana jest różny dla różnych pacjentów – zależy zarówno od typu przeprowadzonego leczenia, ale także od tego, czy pacjent sumiennie wykonuje ćwiczenia zalecone przez fizjoterapeutę. Samodzielne funkcjonowanie i przemieszczenie się możliwe jest zwykle już w pierwszych dniach po operacji (ewentualnie z zaopatrzeniem w ortezę i kule w zależności od potrzeb). Powrót do aktywności sportowej to sprawa indywidualna – decyduje o tym ortopeda na kontrolnych wizytach po operacji.
