Czym jest chondromalacja w stawie rzepkowo-udowym i jakie są jej przyczyny?
Chondromalacja to ogólne pojęcie określające wszystkie uszkodzenia chrząstki, czyli tkanki pokrywającej końce kości w stawach. W zależności od stopnia zaawansowania może to być jedynie zmiana jej struktury (staje się zbyt miękka) lub niewielki ubytek jej powierzchownej warstwy; w bardziej zaawansowanych stadiach pojawiają się głębsze ubytki i nierówności chrząstki; w najgorszym wypadku dochodzi do zniszczenia całej grubości chrząstki i odsłonięcia kości. Występowanie chondromalacji jest równoznaczne ze zmianami zwyrodnieniowymi.
Chondromalacja w stawie rzepkowo-udowym obejmuje obszar chrząstki w przedniej części kolana – dotyczy chrząstki pokrywającej rzepkę oraz część kości udowej przylegającej do rzepki. Są to powierzchnie stawowe, które ślizgają się względem siebie w czasie ruchu prostowania i zginania kolana.
Przyczyn chondromalacji w stawie rzepkowo-udowym jest dużo i można je podzielić na dwie grupy. W pierwszej grupie można wymienić przyczyny, które powodują zmiany zwyrodnieniowe w całym organizmie. Są to przewlekłe przeciążenia, otyłość, palenie papierosów, zaburzenia metaboliczne, choroby reumatologiczne, przyjmowanie niektórych leków (np. steroidów), skłonność genetyczna oraz wiek – choroba częściej występuje u starszych osób. Oprócz tego istnieją przyczyny specyficzne właśnie dla stawu rzepkowo-udowego i do nich zaliczają się urazy kolana, szczególnie jego przedniej części, np. upadki na tę okolicę, przebyte złamania lub zwichnięcia rzepki, szczególnie wielokrotne. Do choroby zwyrodnieniowej będzie predysponować także dysplazja stawu rzepkowo-udowego, czyli wrodzona, nieoptymalna budowa tej części stawu kolanowego – u osób z tym zaburzeniem często zdarzają się właśnie zwichnięcia rzepki, ponieważ nie jest ona prawidłowo utrzymywana w stawie.
Jak często zdarza się chondromalacja w stawie rzepkowo-udowym?
Zmiany zwyrodnieniowe kolana są stosunkowo częste. Szacuje się, że nawet co dziesiąta dorosła osoba może doświadczać bólu w przednim przedziale kolana, czyli w stawie rzepkowo-udowym. Większość (ale nie wszystkie) z tych dolegliwości są spowodowane różnego stopnia chondromalacją w tej okolicy.
Jakie są objawy chondromalacji w stawie rzepkowo-udowym?
Głównym objawem chondromalacji w stawie rzepkowo-udowym jest ból w przedniej części kolana, z przodu stawu. Część pacjentów odczuwa go w głębi, w środku. Jest to ból o zmiennym nasileniu, może pojawiać się okresowo. Charakterystyczne jest, że pojawia się lub wyraźnie zaostrza po długim siedzeniu ze zgiętymi kolanami (np. po długim locie, jeździe samochodem, siedzeniu w kinie) oraz po wysiłku wymagającym powtarzanego, intensywnego zginania kolan (np. chodzenie po górach). Ze względu na pojawiający się ból po długim siedzeniu pacjenci mają potrzebę rozprostowania kolan, rozruszania, co często doraźnie zmniejsza dyskomfort.
Oprócz bólu, pacjenci mogą okresowo obserwować obrzęk przedniej części stawu, szczególnie po przeciążeniu, co potocznie jest nazywane „wodą w kolanie”, a w istocie jest wysiękiem w stawie, który pojawia się z powodu zaostrzenia zmian zwyrodnieniowych.
Gdy uszkodzona chrząstka staje się wyraźnie nierówna, zaburza to gładkie przesuwanie się powierzchni stawowych względem siebie, co pacjenci odczuwają jako chrupanie, przeskakiwanie, chrobotanie w stawie. Te symptomy nasilają się szczególnie w czasie chodzenia po schodach, wstawania z krzesła itp.
Co zrobić w przypadku wystąpienia takich objawów?
Każdy ból i/lub obrzęk kolana wymaga konsultacji ortopedycznej w poradni. Chondromalacja w stawie rzepkowo-udowym zwykle rozwija się miesiącami lub latami, więc objawy narastają stopniowo. Niemniej nie należy ich lekceważyć i odkładać w czasie konsultacji.
W niektórych przypadkach dolegliwości są przez długi czas niewielkie, ale nagle się zaostrzają – np. w ciągu jednego dnia pojawia się znaczny obrzęk kolana i ból nieustępujący po dostępnych bez recepty środkach. Wówczas może to wymagać konsultacji w ramach ostrego dyżuru ortopedycznego.
Jeśli chodzi o uczucie chrupania, przeskakiwania w stawie, gdy są to objawy niebolesne, nie towarzyszą im inne objawy (ból, obrzęk) i nie utrudniają funkcjonowania, zwykle nie wymagają diagnostyki. Jeśli jednak dołącza się do nich dyskomfort, kolano puchnie lub ma ograniczoną ruchomość, konieczna jest wizyta u ortopedy.
Jak lekarz ustala rozpoznanie dyskopatii w chondromalacji w stawie rzepkowo-udowym?
Lekarz konsultujący pacjenta zbiera wywiad od pacjenta, a następnie go bada. Zwykle jest to wystarczające do postawienia diagnozy, jednak niemożliwe jest precyzyjne określenie stopnia zaawansowania zmian, które determinuje dalsze leczenie. Stąd konieczność poszerzenia diagnostyki o badana obrazowe. Podstawą diagnostyki ortopedycznej pozostają zdjęcia RTG, na podstawie których określa się przede wszystkim budowę stawu, wstępnie kwalifikuje się stopień zaawansowania zmian i wyklucza inne choroby.
Najdokładniejszym badaniem w przypadku tej choroby jest badanie rezonansu magnetycznego, które należy zlecić po badaniach RTG.
W diagnostyce chondromalacji w stawie rzepkowo-udowym nie ma zastosowania badanie USG, które nie ma techniczne możliwości oceny zmian zwyrodnieniowych tej okolicy.
Jeśli ortopeda podejrzewa jakąś specyficzną przyczynę pojawienia się zmian zwyrodnieniowych w stawie rzepkowo-udowym (np. dysplazję stawu rzepkowo-udowego), może dodatkowo zlecić badanie tomografii komputerowej.
Jakie są metody leczenia chondromalacji w stawie rzepkowo-udowym?
Metody leczenia chondromalacji w tej okolicy zależą od stopnia uszkodzenia chrząstki i nasilenia dolegliwości.
Gdy zmiany są stosunkowo nieduże, należy wdrożyć leczenie zachowawcze. Największe znaczenie ma fizjoterapia, a także regularne wykonywania zaleconych przez fizjoterapeutę ćwiczeń w domu. Wspomagająco stosowane są doustne preparaty siarczanu chondroityny (mają udowodnione działanie zmniejszające ból) oraz zastrzyki dostawowe z kwasem hialuronowym czy czynnikami wzrostu wyizolowanymi z krwi pacjenta. Żadna z tych metod nie odbudowuje uszkodzonej chrząstki, ma za zadanie nie dopuścić do narastania uszkodzeń.
W przypadku okresowego zaostrzenia dolegliwości stosowane są leki przeciwzapalne, chłodzenie i odciążanie.
W razie niepowodzenia leczenia nieinwazyjnego lub występowania dużych ubytków chrząstki należy rozważyć leczenie operacyjne. Wykonywane zabiegi mają na celu oczyszczenie ubytku i za pomocą różnych technik jego wypełnienie. Stosowane są mikrozłamania, pokrycia ubytków specjalnym żelem lub błoną kolagenową. Wszystkie te metody mają na celu stworzenie blizny w miejscu ubytku, która nigdy nie ma takiej struktury jak zdrowa chrząstka, określa się ją jako chrząstkopodobną, jednak często jest wystarczająca do bezbólowego funkcjonowania.
Jeśli zmiany są konsekwencją nawracających zwichnięć rzepki lub nieprawidłowej budowy stawu rzepkowo-udowego, oprócz samej próby naprawy powierzchni stawowych, procedura operacyjna może obejmować także rekonstrukcje więzadłowe i/lub osteotomie (zabieg przecięcia kości i ustawienia w pożądanym, właściwym kształcie).
W przypadku bardzo zaawansowanych, długotrwałych i bolesnych zmian, szczególnie u starszych osób, jedynym rozwiązaniem może być protezoplastyka kolana.
Jakie jest rokowanie w chondromalacji stawu rzepkowo-udowego?
Rokowanie zależy od stopnia zaawansowania zmian. Niewielkie zmiany udaje się zahamować nieinwazyjnymi metodami, w przypadku większych ubytków chrząstki wyniki, nawet po leczeniu operacyjnym, nie zawsze są zadowalające. Tym samym bardzo ważne jest wczesne podjęcie leczenia, żeby nie dopuścić do powstania dużych zmian zwyrodnieniowych.
Co zrobić, żeby uniknąć chondromalacji w stawie rzepkowo-udowym?
Prewencja chondromalacji w tej okolicy obejmuje te same zasady postępowania, które stosuje się generalnie w zapobieganiu chorobie zwyrodnieniowej. Istotne jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała, regularna aktywności – ze szczególnym zwróceniem uwagi na prawidłową technikę wykonywania ćwiczeń angażujących kolana. Należy unikać długotrwałego siedzenia ze zgiętymi kolanami oraz przeciążeń tej okolicy. Niekorzystne jest palenie tytoniu. W przypadku występowania przewlekłych chorób metabolicznych lub reumatologicznych konieczna jest ich uważna kontrola, przyjmowanie leków i stosowanie się do zaleceń lekarskich.
