Jama ustna jest przestrzenią ograniczoną od tyłu przez łuki podniebienne, od przodu przez wargi, od góry przez podniebienie miękkie i twarde, a od dołu przez dno jamy ustnej. Wyścieła ją różnej grubości nabłonek wielowarstwowy płaski, nieulegający rogowaceniu. Ponieważ jama ustna ma bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, a co za tym idzie z patogenami, często jest miejscem występowania infekcji. Ponadto, w przypadku licznych jednostek chorobowych występują zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej, wtedy stan zapalny jest zjawiskiem wtórnym.
Ostry stan zapalny w jamie ustnej może być spowodowany infekcją wirusową, bakteryjną lub grzybiczą. Istnieją czynniki predysponujące do jego rozwoju, takie jak
- choroby zębów i przyzębia,
- drobne urazy wewnątrz jamy ustnej,
- stany obniżonej odporności organizmu,
- oparzenia,
- nadużywanie wysokoprocentowego alkoholu,
- nikotynizm, niedobory witamin,
- ciąża
- oraz niektóre choroby ogólnoustrojowe, jak np. cukrzyca.
Zapalenie objawia się zaczerwienieniem i obrzękiem błony śluzowej oraz obecnością pokrywającego ją nalotu. Dodatkowo występuje nieprzyjemny zapach z ust, a znaczna bolesność i pieczenie utrudniają przyjmowanie pokarmów.
Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych, miejscowo znieczulających oraz unikaniu pokarmów powodujących nasilenie dyskomfortu i objawów bólowych (słone, pikantne). W przypadku stwierdzenia zakażenia bakteryjnego może być wskazane zastosowanie antybiotyku.
Najczęściej występujące zapalenia jamy ustnej to zapalenie grzybicze, opryszczkowe oraz wrzodziejące.
Przyczyną grzybiczego zapalenia jamy ustnej jest upośledzenie odporności spowodowane np. przewlekłą antybiotykoterapią, zakażeniem HIV, chorobami szpiku kostnego czy wrodzonym niedoborem odporności. W większości przypadków czynnikiem etiologicznym jest grzyb Candida albicans, który fizjologicznie występuje u ponad jednej trzeciej osób, nie powodując objawów chorobowych. Objawy grzybiczego zapalenia jamy ustnej to białawe naloty na powierzchni błony śluzowej (zazwyczaj silnie przekrwionej), ból i pieczenie. Po usunięciu białego nalotu uwidacznia się żywoczerwona, podkrwawiająca błona śluzowa. Skuteczne jest stosowanie miejscowych leków przeciwgrzybiczych, leków przeciwbólowych, ewentualnie leków ogólnoustrojowych. W przypadku rozległej, przewlekłej lub lekoopornej grzybicy należy poszukiwać jej pierwotnej przyczyny.
Czynnikiem etiologicznym opryszczkowego zapalenia jamy ustnej jest wirus Herpes simplex (HSV). Często współistnieje ono z inną chorobą ogólnoustrojową, choć może występować samodzielnie. Objawia się występowaniem na granicy skóry i błony śluzowej pęcherzyków wypełnionych surowiczym płynem (w którym obecne są wirusy). Głównym problemem tej choroby jest pieczenie i dość dokuczliwy ból, a także ogólne złe samopoczucie. Może to utrudniać spożywanie pokarmów, szczególnie w przypadku dzieci. Leczenie obejmuje leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwwirusowe miejscowe, ew. ogólne. Objawy choroby ustępują w ciągu 7–14 dni.
Wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej jest spowodowane wtórnym nadkażeniem zapalenia o etiologii wirusowej. Objawia się pieczeniem i bólem w jamie ustnej, a także zaczerwienieniem i obrzękiem błony śluzowej, na której powstają owrzodzenia. Na tym etapie pojawia się nieprzyjemny zapach z ust. Leczenie przeciwbakteryjne polega na miejscowym stosowaniu antybiotyków. Dodatkowo stosuje się środki odkażające do płukania jamy ustnej oraz leki przeciwbólowe i przeciwzapalne.
