×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zapalenie zatok przynosowych: przyczyny, objawy i leczenie

lek. Magdalena Wiercińska

Zapalenie zatok przynosowych to choroba zatok, której objawami są: niedrożność nosa, wydzielina z nosa (katar lub spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła), ból lub uczucie rozpierania twarzy, upośledzenie lub utrata węchu. Ostre zapalenie zatok przynosowych jest częstą chorobą, zwykle jest spowodowane zakażeniem wirusowym (przeziębienie) i ustępuje samoistnie w ciągu 7–10 dni. W leczeniu stosuje się płukanie nosa 0,9% roztworem NaCl oraz leki objawowe – paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa.

Co to jest zapalenie zatok przynosowych?

Zatoki przynosowe są powietrznymi jamami zlokalizowanymi wewnątrz kości czaszki. Człowiek posiada 4 pary zatok:

  • zatoki szczękowe – znajdujące się tuż za policzkami
  • zatoki czołowe
  • zatoki sitowe
  • zatokę klinową (dwie ostatnie znajdujące się wewnątrz czaszki, za jamą nosową).

Każda zatoka ma połączenie z jamą nosową, dzięki czemu wydzielina przez nie produkowana może się ewakuować, a powietrze z zewnątrz dostaje się do środka i wentyluje wnętrze zatok. To zapewnia brak bakterii wewnątrz zatok przynosowych w stanie fizjologicznym.

W przypadku infekcji zatok stan zapalny i obrzęk dotyczy błony śluzowej, która je wyściela. Powoduje to zablokowanie kompleksu ujściowo-przewodowego (czyli ujścia zatok do jamy nosowej) i brak możliwości ewakuacji wydzieliny z zatok, co sprzyja jej gromadzeniu.

Zapalenie zatok przynosowych – przyczyny

Przyczyna każdego rodzaju zapalenia zatok, podobnie jak większości infekcji górnych dróg oddechowych, może być wirusowa, bakteryjna, grzybicza lub alergiczna. Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia zatok są wirusy, np. rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy czy wirus grypy. Do kolonizacji przez bakterie (trzy najczęściej spotykane to Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzaeMoraxella catarrhalis) dochodzi zazwyczaj na skutek nadkażenia w trakcie infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej. Grzybicze zapalenie zatok może występować u osób z upośledzoną odpornością (po przeszczepieniach, z chorobami szpiku kostnego, AIDS) lub z cukrzycą.

Obecnie coraz częściej przyczynę stanowi nierozpoznana czy źle kontrolowana alergia. Czasami zapalenie zatok może być spowodowane przewlekłym drażnieniem błony śluzowej przez czynniki fizyczne (np. dym papierosowy – palenie zarówno czynne, jak i bierne) albo infekcją zęba pochodzenia korzeniowego. Również znacznego stopnia skrzywienie przegrody nosa może przyczynić się do częstych zapaleń zatok przynosowych, szczególnie jednostronnych.

Objawy przewlekłego zapalenia zatok przynosowych mogą nasilać zanieczyszczenia powietrza lub czynniki drażniące, w tym w miejscu pracy.

Z uwagi na czas trwania objawów zapalenie zatok przynosowych dzieli się na ostre i przewlekłe.

Ostre zapalenie zatok przynosowych

Ostre zapalenie zatok przynosowych trwa krócej niż 12 tyg., a objawy ustępują całkowicie. Wyróżnia się kilka rodzajów ostrego zapalenia zatok przynosowych:

  1. wirusowe, czyli towarzyszące przeziębieniu, zwykle trwa mniej niż 10 dni; najczęstszy rodzaj ostrego zapalenia zatok, zwykle w przebiegu zakażenia rynowirusem
  2. powirusowe, kiedy trwa dłużej niż 10 dni lub objawy nasilają się po upływie 5 dni i trwają krócej niż 12 tygodni
  3. bakteryjne, kiedy występuje gorączka powyżej 38°C, nasilenie wcześniej występujących objawów, zmiana barwy wydzieliny z nosa, silny miejscowy ból w obrębie twarzy, podwyższone wskaźniki zapalenia w badaniu krwi (przyspieszony OB lub zwiększone stężenie białka C-reaktywnego [CRP]).

Nawracające ostre zapalenie zatok oznacza 4 epizody lub więcej epizodów na rok rozdzielone okresami bez objawów.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych trwa ponad 12 tyg. i objawy nie ustępują całkowicie.

W przebiegu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych mogą występować polipy nosa, alergia, zakażenia grzybicze. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych może też być spowodowane chorobami zębów, guzami okolicy zatok, a także chorobami ogólnoustrojowymi, np. ziarniniakowatością z zapaleniem naczyń lub niedoborami odporności.

Zapalenie zatok przynosowych – częstość występowania

Zapalenia zatok przynosowych należy do najczęstszych chorób i przyczyn wizyt lekarskich. Częstość występowania ostrego zapalenia zatok przynosowych (zwykle wirusowego) wynosi 6–15% (dorośli chorują 2–3 razy/rok), bakteryjnego ostrego zapalenia zatok przynosowych – 0,5–2%.

Zapalenie zatok przynosowych – objawy

Do głównych objawów zapalenia zatok przynosowych należy:
  • niedrożność nosa
  • wydzielina z nosa – katar przedni lub tzw. tylny – ściekanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, co może powodować uczucie drapania w gardle, chrypkękaszel
  • ból lub uczucie rozpierania twarzy (np. u nasady nosa oraz po jego obu stronach, które ulegają nasileniu po schyleniu głowy)
  • upośledzenie lub utrata węchu

Ponadto mogą wystąpić bóle głowy, obrzęk powiek, złe samopoczucie, pogorszenie smaku. Przy zapaleniu zatok szczękowych, szczególnie szerzącym się z zębodołu, u pacjenta może występować ból zębów i nieświeży zapach z ust. Infekcji często towarzyszy gorączka. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych charakteryzuje się bardzo podobnymi objawami, choć zwykle o nieco mniejszym natężeniu.

Wirusowe ostre zapalenie zatok przynosowych (przeziębienie) zwykle ustępuje samoistnie – poprawa następuje po 48 h, a całkowite ustąpienie w ciągu 7–10 dni, tylko u części chorych objawy utrzymują się do 3 tyg. Pogorszenie stanu pacjenta i nasilenie objawów po 5 dniach lub utrzymywanie się objawów powyżej 10 dni może świadczyć o nadkażeniu bakteryjnym, choć występuje tylko u bardzo małego odsetka chorych (0,5–2% przypadków).

Bakteryjne ostre zapalenie zatok przynosowych zwykle również ustępuje samoistnie w ciągu 14 dni.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, zwykle przez wiele lat, a całkowite ustąpienie zdarza się rzadko.

Zapalenie zatok przynosowych – nasilenie

Zapalenie zatok przynosowych może mieć różne nasilenie. Ocenia się je w tzw. skali VAS – od 0 pkt – dolegliwości w ogóle nie są uciążliwe, do 10 pkt – dolegliwości tak uciążliwe, jak tylko można sobie wyobrazić. Na tej podstawie zapalenie zatok przynosowych dzieli się na:

  1. łagodne (VAS 0–3 pkt)
  2. umiarkowane (VAS >3–7 pkt)
  3. ciężkie (VAS >7–10 pkt).

VAS >5 wiąże się z istotnym pogorszeniem jakości życia chorych.

Zapalenie zatok przynosowych - rozpoznanie

Lekarz ustala rozpoznanie zapalenia zatok przynosowych na podstawie dokładnie zebranego wywiadu, badania laryngologicznego i badań dodatkowych.

Na początku lekarz bada dotykiem twarz i szyję pacjenta w celu wykrycia bolesności dotykowej. W badaniu laryngologicznym wykonuje się rynoskopię przednią (oglądanie jamy nosa wziernikiem z użyciem lampy czołowej), w której szuka się obecności wydzieliny, polipów oraz ocenia błonę śluzową pod kątem cech stanu zapalnego. W trakcie badania można również ocenić stan przegrody nosa. W razie potrzeby w celu lepszej widoczności można wykorzystać endoskop giętki lub sztywny, dzięki którym można zajrzeć również do zatok. W celu pełnej oceny choroby często konieczne jest wykonanie badań obrazowych – zwykle tomografii komputerowej (TK). Pozwala ona na dokładne zobrazowanie wszystkich zatok, kompleksu ujściowo-przewodowego, jamy nosa oraz wszystkich otaczających tkanek. Dzięki TK można określić zakres zmian patologicznych, zaplanować leczenie (także operacyjne), a nawet ustalić prawdopodobną przyczynę choroby. Podobne zastosowanie ma rezonans magnetyczny, choć z racji ceny i gorszej dostępności nie jest tak popularny, jak tomografia komputerowa. Przy ostrym zapaleniu zatok czasem pobiera się materiał biologiczny (np. wydzielinę lub popłuczyny z zatok) i wysyła do laboratorium mikrobiologicznego w celu wykonania posiewu. Jeżeli lekarz podejrzewa tło alergiczne zapalenia zatok, pomocne mogą być testy alergiczne.

Zapalenie zatok przynosowych - leczenie

Chory na ostre zapalenie zatok przynosowych w początkowym okresie choroby może próbować leczyć się domowymi sposobami, ponieważ w przypadku choroby wirusowej leczenie jest objawowe. Zaleca się płukanie nosa 0,9% roztworem NaCl. W aptece można zakupić zestaw do samodzielnego płukania zatok. Można stosować dostępne bez recepty leki działające objawowo:

  • paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen) – objawowo w razie gorączki i dolegliwości bólowych
  • leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa w celu poprawy drożności nosa w celu doraźnego szybkiego zmniejszenia niedrożności nosa stosuje się preparaty donosowe (np. efedryna, fenylefryna, nafazolina, ksylometazolina, oksymetazolina, tetryzolina, tymazolina). Nie należy stosować ich przewlekle (dłużej niż 5 dni)! Dostępne są również leki doustne (efedryna, fenylefryna, pseudoefedryna), można je stosować wyłącznie doraźnie. Nie należy ich stosować u  kobiet w ciąży, u chorych na nadciśnienie tętnicze, choroby serca, nadczynność tarczycy, rozrost stercza, jaskrę, choroby psychiczne, u leczonych β-blokerami i inhibitorami MAO. U wielu osób powodują bezsenność.
  • preparaty cynku, witaminę C i leki ziołowe (ich skuteczność jest wątpliwa)
  • tzw. preparaty złożone zawierające lek przeciwhistaminowy, lek obkurczający naczynia błony śluzowej nosa oraz paracetamol lub niesteroidowy lek przeciwzapalny – łagodzą one objawy ostrego zapalenia zatok przynosowych.

Nie należy stosować na własną rękę glikokortykosteroidów donosowych ani antybiotyków!

W razie utrzymywania się objawów powyżej 10 dni lub ich nasilenia po 5 dniach należy udać się do lekarza rodzinnego.

Objawy alarmowe, które powinny skłonić do zgłoszenia się pilnie na SOR (a w razie zagrożenia życia wezwania karetki pogotowia):

  • obrzęk/zaczerwienienie tkanek oczodołu
  • przemieszczenie gałki ocznej
  • podwójne widzenie
  • zaburzona ruchomość gałki ocznej
  • pogorszenie ostrości wzroku
  • silny ból głowy
  • obrzęk tkanek miękkich w okolicy czołowej
  • objawy neurologiczne (np. porażenie)
  • objawy jednostronne
  • obfite krwawienie z nosa,
  • powstawanie strupów w nosie
  • odczuwanie nieprzyjemnych zapachów.

W leczeniu ostrego powirusowego zapalenia zatok przynosowych oprócz płukania nosa 0,9% roztworem NaCl, lekarz może zalecić glikokortykosteroidy donosowe.

Ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych leczy się antybiotykami.

W leczeniu przewlekłego zapalania zatok przynosowych zwykle stosuje się glikokortykosteroidy donosowo, a czasem także leki biologiczne. Ważne jest także leczenie swoiste dla choroby podstawowej – np. zapalenia naczyń, sarkoidozy, grzybicy. Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy, lekarz może skierować pacjenta na leczenie chirurgiczne – czynnościową endoskopową operację zatok przynosowych.

Zapalenie zatok przynosowych – powikłania

Powikłania zapalenia zatok przynosowych są bardzo rzadkie – dotyczą 3 przypadków na milion.

Mogą być:

  • oczodołowe (najczęstsze) – m.in. zapalenie tkanek oczodołu, ropień oczodołu
  • wewnątrzczaszkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu, zakrzepica zatoki jamistej,
  • kostne – m.in. zapalenie kości i szpiku kostnego ścian zatoki.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zapalenia zatok przynosowych?

Tak. Ostre zapalenie zatok przynosowych zwykle ustępuje samoistnie.

Jak można zapobiegać zapaleniu zatok przynosowych?

Zapalenie zatok przynosowych to choroba, która dotyczy osób w każdym wieku w różnych porach roku. Można zredukować ryzyko wystąpienia zapalenia zatok poprzez unikanie osób z zakażeniami górnych dróg oddechowych oraz nadmiernej ekspozycji na różnego rodzaju dymy (papierosy) i różnego rodzaju zanieczyszczenia powietrza. Ważne jest leczenie różnego rodzaju alergii, szczególnie wziewnych oraz odpowiedni stopień nawilżenia powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy na co dzień. Ma to ogromne znaczenie w miesiącach, w których korzystamy z ogrzewania pomieszczeń.

30.09.2022
Zobacz także
  • Operacje zatok
  • Diagnostyka nosa i zatok przynosowych
  • Nieżyt nosa
  • Wskazania do wykonania tomografii zatok
  • Leczenie zatok u dziecka - kiedy rozpocząć?
Wybrane treści dla Ciebie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta