Przesiewowe badania słuchu u noworodków

Ile głuchych dzieci wykryto w Polsce od czasu wprowadzenia przesiewowych badań słuchu? Czy wczesnea wykrycie głuchoty poprawia odległe wyniki leczenia? Czy COVID-19 miał wpływ na diagnostykę noworodków? Opublikowany został coroczny raport z realizacji Programu Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków w Polsce w latach 2003-2020.

Prof. Witold Szyfter. Fot. Łukasz Cynalewski/ Agencja Gazeta

Do końca 2020 roku w centralnej bazie danych Programu Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków (PPPBSuN) zarejestrowanych zostało 6 674 093 dzieci. Rocznie jest to grupa około 360 000 noworodków, a szczegółowa analiza i porównanie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego, przedstawiającego wszystkie zarejestrowane urodzenia żywe w Polsce, potwierdza, że program obejmuje 97% populacji nowonarodzonych dzieci.

Poziom I (badania przesiewowe)

W analizie danych z I poziomu PPPBSuN, odpowiedzialnego za prowadzenie skryningu słuchowego, u 91,2% dzieci uzyskano prawidłowe zapisy w badaniu otoemisji akustycznej, a więc podstawowego badania oceniającego stan narządu słuchu. Jest to grupa dzieci (n=6 086 833), które zgodnie z założeniami programu nie muszą być dalej diagnozowane. Pozostałe dzieci, u których zarejestrowano czynniki ryzyka związane z możliwością wystąpienia niedosłuchu (np. niska masa urodzeniowa, niedotlenienie okołoporodowe, obciążenie rodzinne), oraz dzieci z nieprawidłowym wynikiem skryningu to grupa około 6,9% badanej populacji (n=462 647).

Ogólna analiza wyników badań przesiewowych słuchu dla I poziomu pokazuje, że 8,8% analizowanej populacji powinna uzyskać pomoc na II poziomie referencyjności PPPBSuN. Różnicę 1,9% stanowią dzieci, które zostały wpisane do centralnej bazy danych bez przeprowadzenia szczegółowej ankiety oraz bez badania słuchu, wynikających m.in. z awarii sprzętu lub konieczności przekazywania nowonarodzonych dzieci na inne oddziały.

Poziom II (diagnostyka laryngologiczno-audiologiczna)

Łącznie w ciągu działania programu na II poziomie przebadano 375 847 niemowląt. W tej grupie, u 359 296 (95,6%) stwierdzono słuch prawidłowy wykluczając podejrzenie zaburzeń, a u 16 551 (4,4%) niemowląt słuch był nieprawidłowy. Średni wiek dziecka przyjętego na II poziomie to 84 dni, co jest zgodne z międzynarodowymi wytycznymi dotyczącymi wczesnej diagnostyki i interwencji.

Przeprowadzono analizę badań 16 551 dzieci z niedosłuchem różnego stopnia. W ocenie statystycznej jest to około dwoje dzieci na tysiąc urodzonych (2:1000). U 5766 niemowląt (34%) stwierdzono niedosłuch obustronny czuciowo-nerwowy – stanowiący 1‰ (1:1000) całej przebadanej populacji, natomiast ciężki i głęboki obustronny niedosłuch czuciowo-nerwowy wymagający interwencji chirurgicznej wykryto u 2071 dzieci w czasie działania programu – co stanowi 3 dzieci na 10 000 (0,3‰) w całej przebadanej populacji noworodków. Jest to najważniejszy wynik tych wieloletnich badań.

Podsumowanie szczegółowych danych z działalności programu za 2020 r.

Według Głównego Urzędu Statystycznego od stycznia do grudnia 2020 roku urodziło się w Polsce około 355 tys. dzieci, czyli ok. 20 tysięcy mniej niż w roku ubiegłym (375 tys. dzieci). W tym samym okresie, w Centralnej Bazie Danych PPPBSuN zarejestrowano 337 998 dzieci, co stanowi 95% żywo urodzonych dzieci w naszym kraju.

W 2020 roku przebadano 332 669 (98,4%) dzieci wprowadzonych do centralnej bazy danych). Badania nie wykonano u 5 329 dzieci (1,58%). Liczba dzieci z prawidłowym wynikiem badania przesiewowego bez współistniejących czynników ryzyka uszkodzenia słuchu wyniosła 309 947 (91,7%), liczba dzieci, u których wystąpiły czynniki ryzyka uszkodzenia słuchu lub badanie dało wynik nieprawidłowy wyniosła 22 722 (6,72%).

Podsumowanie danych z ośrodków II i III poziomu referencyjności PPPBSuN

Od stycznia do grudnia 2020 r. w centralnej bazie danych programu zarejestrowano 17 729 wizyt na II i III poziomie. Oznacza to, że w tym roku, z powodu pandemii COVID-19, znacznie spadła liczba wizyt w porównaniu do roku ubiegłego, gdzie zanotowano ich 22 521. Diagnostykę ukończyło 12 139 dzieci urodzonych w 2020 r. Średni wiek dziecka pojawiającego się po raz pierwszy na drugim poziomie to 87 dni. Średni wiek dziecka, u którego zakończono diagnostykę to 94 dni. Liczba dzieci z potwierdzonym jakimkolwiek jednostronnym niedosłuchem to 91, zaś obustronnym to 193.

Wnioski końcowe raportu

Rok 2020 to bardzo trudny okres dla PPPBSuN. Wszystkie następstwa pandemii COVID-19 miały istotny wpływ na prace zespołu. W efekcie pandemii COVID-19 zaobserwowano dramatyczny spadek zgłaszalności się matek z dziećmi do ośrodków II poziomu referencyjności programu. W związku z tym mniejsza jest też liczba dzieci, u których rozpoznano wrodzone uszkodzenia słuchu.

Warto zaznaczyć, że w rezultacie pandemii COVID-19 tymczasowo zmniejszyła się liczba ośrodków współpracujących z programem. Stało się to m.in. z powodu przekształcenia niektórych lecznic w szpitale covidowe. Kluczowe na pewnym etapie okazały się zmiany kadrowe związane z przesunięciami medyków do szpitali/oddziałów covidowych. Nie bez znaczenia okazało się także czasowe zamknięcie ośrodków II I III poziomu ze względu na obostrzenia epidemiologiczne.

Inną ważną przyczyną spadku liczby ośrodków I poziomu referencyjności biorących udział w programie, niezależną od pandemii, jest zmniejszenie liczby nowonarodzonych dzieci w Polsce oraz braki kadrowe wykwalifikowanego personelu medycznego.

Od 2003 roku obustronny głęboki niedosłuch czuciowo-nerwowy wymagający interwencji chirurgicznej wykryto u 3 dzieci na 10 000 urodzonych. Szacunkowo w Polsce, przyjmuje się liczbę urodzeń na poziomie ok. 360 tysięcy. Stąd ok. 100 dzieci rocznie zdiagnozowanych w ramach programu wymaga wysokospecjalistycznego leczenia.

Analiza wieloletnich badań pokazuje, że uszkodzenie słuchu, bez względu na jego typ i głębokość dotyczy 2 dzieci na 1 000 urodzonych. Podsumowując, 2020 tok był najtrudniejszym okresem w historii programu, na który głębokim cieniem kładzie się pandemia COVID-19.

O Programie Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków

Uczestniczy w nim 479 ośrodków medycznych, realizujących zasady wczesnego wykrywania (poziom I), wczesnej diagnostyki (poziom II) i interwencji audiologicznej (poziom III), w tym:
• oziom I - 386 oddziałów neonatologicznych, w których odbywa się badanie przesiewowe słuchu w pierwszych dwóch dobach życia noworodków.
• Poziom II - 68 ośrodków laryngologiczno-audiologicznych, w których odbywa się weryfikacja podejrzenia niedosłuchu wysuniętego na poziomie I oraz ostateczne postawienie rozpoznania z wdrożeniem leczenia,
• Poziom III - 25 wybranych ośrodków audiologiczno-laryngologicznych, w których odbywają się konsultacje „trudnych przypadków” oraz protezowanie aparatami słuchowymi i leczenie operacyjne.

W porównaniu z rokiem 2019 zaobserwowano mniejszą liczbę oddziałów neonatologicznych o 9 (I poziom), liczba ośrodków laryngologiczno-audiologicznych (II poziom) się nie zmieniła, a liczba ośrodków laryngologiczno-audiologicznych (III poziom) zmniejszyła się o jeden. Prawdopodobną przyczyną spadku liczby ośrodków I poziomu referencyjności jest zmniejszenie liczby nowo narodzonych dzieci w Polsce oraz braki kadrowe wykwalifikowanego personelu medycznego. Oprócz tego obserwowano okresowe zamykanie oddziałów w związku z pandemią COVID-19.