×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Alergia na jad owadów u dzieci

dr med. Urszula Jedynak-Wąsowicz
Klinika Chorób Dzieci UJ CM w Krakowie

Co to jest alergia na jad owadów i jakie są jej przyczyny?

Alergia na jad owadów jest jedną z częstszych przyczyn reakcji anafilaktycznej (czyli ostrej reakcji alergicznej o charakterze uogólnionym – obejmującej cały organizm) zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Alergia dotyczy głównie jadu owadów błonkoskrzydłych, do których należą: pszczoła i trzmiel (rodzina pszczołowate) oraz osa, szerszeń i klecanki (rodzina osowate).

Jad tych owadów zawiera szereg białek (enzymów), które wiążąc się w skórze i krwi z komórkami układu immunologicznego (mastocytami, bazofilami) wywołują reakcje miejscowe (w postaci obrzęku i zaczerwienia w miejscu użądlenia) oraz ogólne (systemowe –ze strony skóry, przewodu pokarmowego, układu oddechowego i krążenia).

Najczęściej żądlą osy i pszczoły, i dlatego alergia na ich jad jest najczęstsza. Pszczelarze i ich rodziny należą do grupy zawodowej obarczonej najwyższym ryzykiem alergii na jad owadów. Trzmiele to owady mało agresywne, a osoby najbardziej narażone na ich użądlenia to pracownicy szklarni. Niemniej jednak, jeśli Twoje dziecko lubi biegać boso po trawie, to też może natknąć się na trzmiela i zostać użądlone.

Osa i pszczoła różnią się między sobą wyglądem (zdjęcia owadów można zobaczyć tutaj), sposobem żądlenia oraz składem jadu. Osy to owady smukłe, o jaskrawym ubarwieniu, w żółto-czarne paski (w zależności od gatunku mniej lub bardzie regularne) i długości średnio 13–14 mm. Żądło osy przypomina szpadę i może być użyte do żądlenia wielokrotnie. Zatem osa nie pozostawia żądła po użądleniu, z wyjątkiem sytuacji, gdy np. żądło złamie się i pozostanie w skórze.

Szerszeń różni się od osy rozmiarami – może dorastać nawet aż do 3,5 cm (królowa).

Pszczoła to owad spokojny, podobnie jak trzmiel, żądli jeśli jest drażniona. Pszczoły osiągają długość 13–15 mm, ich tułów i odwłok pokryte są gęstymi, żółtobrunatnymi włoskami. Żądło pszczoły zakończone jest specjalnym haczykiem, co powoduje, że po użądleniu pozostaje w skórze wraz z woreczkiem jadowym. Pszczoła może żądlić tylko raz, po czym ginie.

Jady pszczoły i osy różnią się pod względem rodzaju zawartych w nich białek (białka te są jednocześnie alergenami, odpowiedzialnymi za reakcje po użądleniach), stąd sporadycznie występuje uczulenie na jad obydwu owadów. Duże podobieństwo pod względem składu jadu występuje w obrębie tej samej rodziny owadów, np.: pszczoła-trzmiel, osa-szerszeń. Owady różnią się także pod względem objętości jadu, który zostaje wprowadzony do skóry podczas żądlenia. Najwięcej pozostawia go szerszeń, najmniej – osa.

U dzieci uczulonych na jad owadów występują swoiste przeciwciała klasy IgE skierowane przeciwko poszczególnym białkom-alergenom zawartym w jadzie. Przeciwciała te, doczepione do mastocytów w skórze lub innych ważnych narządach (serce, płuca, przewód pokarmowy), w chwili użądlenia wychwytują białka (alergeny) jadu. Połączenie się białka jadu ze swoistym przeciwciałem IgE osadzonym na mastocycie skutkuje uwolnieniem szeregu substancji z mastocyta, odpowiedzialnych za reakcję alergiczną, w tym przypadku zwaną anafilaksją. Występujące u dzieci nieuczulonych miejscowe objawy zapalne (ból, zaczerwienienie, obrzęk) nie mają charakteru alergicznego i odpowiedzialne za nie są inne substancje zawarte w jadzie.

Jak często występuje alergia na jad owadów?

Należy podkreślić, że przeważająca większość użądleń owadów błonkoskrzydłych powoduje tylko objawy miejscowe w postaci bólu, zaczerwienienia i obrzęku (opuchlizny) w miejscu użądlenia. Jedynie u bardzo małego odsetka osób użądlonych dochodzi do ostrych reakcji z objawami ogólnymi. Użądlenia przez owady są znacznie częstsze u dzieci niż u dorosłych (jeśli nie należą oni do grup wysokiego ryzyka narażenia, jak pszczelarze). W Wielkiej Brytanii w populacji osób dorosłych duże miejscowe odczyny po użądleniach występują z częstością 2,4–26%, a ogólne zagrażające życiu reakcje od 0,3–7,5%. Ten odsetek zwiększa się u osób z grupy ryzyka (pszczelarze i ich rodziny) i wynosi odpowiednio: duża reakcja miejscowa 9–31%, ogólna reakcja 14–32%. U dzieci częstość reakcji uogólnionych jest mniejsza niż u dorosłych i wynosi do 6,5%.

Uważa się, że większość osób, w tym głównie dzieci z objawami reakcji ogólnej przeżywa, mimo iż nie otrzymuje właściwego leczenia. W Polsce rocznie z powodu użądlenia przez owady błonkoskrzydłe umiera kilka do kilkunastu osób.

W zależności od kraju i kontynentu różna jest częstość występowania alergii na poszczególne gatunki owadów. W Polsce przeważa alergia na jad pszczół, w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii – na jad osowatych.

Jak się objawia alergia na jad owadów?

Użądlenia owadów wywołują różne spektrum objawów, począwszy od łagodnych reakcji miejscowych, poprzez łagodne objawy ogólne, aż do ciężkich uogólnionych reakcji zagrażających życiu u dzieci uczulonych. Nie zawsze jednak użądlenie przez ten sam gatunek owada za każdym razem powoduje podobne objawy. Początkowo mogą to być wyłącznie objawy miejscowe, a przy kolejnych użądleniach znacznie poważniejsze ze strony różnych narządów.

U dzieci uczulonych na jad owada objawy reakcji alergicznej pojawiają się bardzo szybko po użądleniu (od kilku do kilkunastu minut, rzadziej do kilku godzin). Im szybciej pojawią się objawy, tym bardziej gwałtowny przebieg reakcji.

Reakcja miejscowa

Najczęściej jest to obrzęk z zaczerwieniem w miejscu użądlenia, niewielkich rozmiarów, ustępujący do kilku godzin. Jest to normalna reakcja na użądlenie występująca u osób nieuczulonych.

U dzieci uczulonych w miejscu użądlenia pojawia się duży bolesny obrzęk z zaczerwienieniem o średnicy ponad 10 cm, swędzący lub piekący, ustępujący dłużej niż 24 godziny. Nie jest on groźny dla zdrowia, jeśli nie występują objawy ze strony innych narządów. Jednak w przypadku użądlenia w okolicy głowy, twarzy, szyi czy w jamie ustnej taka lokalna reakcja może być potencjalnie zagrażająca życiu, z uwagi na obrzęk okolicznych tkanek i ucisk na gardło lub krtań.

Reakcja uogólniona łagodna

Taka reakcja charakteryzuje się wystąpieniem bąbli pokrzywkowych i obrzęku w miejscu użądlenia i ich rozszerzaniem się na całe ciało. Wtedy obrzęk najczęściej pojawia się w miejscach dobrze unaczynionych i o luźniej strukturze tkanki: powieki, małżowiny uszne, wargi. Jeśli taka reakcja wystąpi u Twojego dziecka, nie znaczy to, że w przyszłości po kolejnych użądleniach, reakcje będą bardziej nasilone i zagrażające życiu.

Jeśli Ty lub Twoje dziecko przebyło taką reakcję, zgłoś to swojemu lekarzowi, który zadecyduje o konieczności konsultacji u specjalisty i przepisze niezbędne leki, które należy zastosować natychmiast przy następnym użądleniu.

Reakcja uogólniona umiarkowana i ciężka (anafilaksja)

Anafilaksja jest reakcją alergiczną potencjalnie zagrażającą życiu i wymaga natychmiastowego leczenia.

Objawy anafilaksji m.in. na jad owadów to:

  • uogólnione zaczerwienienie całej skóry,
  • duże bąble pokrzywkowe rozsiane na całym ciele,
  • kolkowe bóle brzucha, nudności, wymioty,
  • obrzęk języka, gardła, krtani,
  • trudności w połykaniu i mówieniu, chrypka,
  • trudności w oddychaniu (mogą być spowodowane skurczem oskrzeli lub obrzękiem gardła i krtani),
  • nagłe zasłabnięcie (związane ze spadkiem ciśnienia tętniczego), słabo wyczuwalny puls,
  • utrata przytomności, drgawki.

Wystąpienie objawów ze strony układu krążenia (tj. słabo wyczuwalny puls, spadek ciśnienia, zapaść, utrata przytomności) w przebiegu reakcji po użądleniu owadów nazywamy wstrząsem anafilaktycznym.

Objawy ze strony układu oddechowego i krążenia wymagają podjęcia natychmiastowego leczenia ratującego życie!

Ryzyko wystąpienia podobnie ciężkich objawów anafilaksji przy kolejnym użądleniu wynosi nawet do 60%.

Reakcja toksyczna i użądlenia gromadne

Dotyczą osób użądlonych w tym samym czasie przez kilka owadów tego samego gatunku, najczęściej więcej niż dziesięć. Duża dawka jadu wywołuje reakcję toksyczną i w szybkim czasie następuje pogorszenie samopoczucia. Może dojść do uszkodzenia narządów wewnętrznych (wątroby i nerek). Dzieci uczulone najczęściej skarżą się na:

Szczególnie dzieci i osoby dorosłe z chorobą serca wymagają szybkiej pomocy.

23.11.2016
strona 1 z 2
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Alergia na leki
  • Astma ciężka (oporna na leczenie)
  • Próba prowokacyjna z alergenem
  • Alergia na jad owadów
  • Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja)
  • Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy): przyczyny, objawy i leczenie
  • Atopowe zapalenie skóry
  • Astma u dzieci - mechanizmy i przyczyny
  • Astma aspirynowa
  • Nadwrażliwość na pokarmy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta