Co to jest niedokrwistość chorób przewlekłych i jakie są jej przyczyny?
Niedokrwistość, inaczej anemia, to stan, w którym we krwi występuje za mała liczba czerwonych krwinek lub gdy w ich wnętrzu występuje zbyt mała ilość hemoglobiny. Szczególnym rodzajem anemii jest niedokrwistość chorób przewlekłych. Towarzyszy najczęściej takim chorobom, jak:
- zakażenia bakteryjne, pasożytnicze, grzybicze,
- nowotwory złośliwe,
- choroby reumatologiczne: reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, układowe zapalenia naczyń, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów,
- nieswoiste zapalenia jelit,
- przewlekłe choroby układu krążenia i układu oddechowego,
- niewydolność nerek i przewlekłe zakażenia dróg moczowych,
- zakażenie HIV i zespół AIDS.
Na skutek przewlekłego stanu zapalnego następuje zmniejszenie produkcji krwinek czerwonych w szpiku kostnym i dochodzi do skrócenia czasu ich przeżycia w organizmie.
Jak często występuje niedokrwistość chorób przewlekłych?
Niedokrwistość chorób przewlekłych występuje stosunkowo często. Jest drugą po niedokrwistości z niedoboru żelaza najczęściej spotykaną anemią. Częstość jej występowania zwiększa się z wiekiem, gdy zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia przewlekłej choroby.
Jak się objawia niedokrwistość chorób przewlekłych?
Wspólne objawy wszystkich rodzajów niedokrwistości obejmują:
- osłabienie, łatwą męczliwość,
- upośledzenie koncentracji i uwagi,
- bóle i zawroty głowy,
- kołatania serca, duszności,
- bladość skóry i śluzówek wewnątrz jamy ustnej, spojówek.
Niedokrwistość chorób przewlekłych często ujawnia się kilka miesięcy po wystąpieniu choroby podstawowej, a w przypadku jej zaostrzeń może się również pogłębiać. Objawy niedokrwistości nakładać się więc będą na objawy choroby przewlekłej rozpoznanej wcześniej.
W badaniu lekarz może zwrócić uwagę na wystąpienie nowego szmeru nad sercem (jako efekt bardziej wytężonej pracy mięśnia sercowego, ponieważ krążenie krwi, która nieefektywnie przenosi tlen, wymaga większego wysiłku) lub zwiększenie częstotliwości przyspieszonego rytmu serca.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów niedokrwistości chorób przewlekłych?
Jeżeli w przewlekle chorującego dziecka obserwuje się wymienione powyżej objawy, niezbędna jest konsultacja lekarza pierwszego kontaktu i wykonanie badań diagnostycznych. Już morfologia krwi może dostarczyć wielu cennych informacji i umożliwić ustalenie rozpoznania.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie niedokrwistości chorób przewlekłych?
Z reguły niedokrwistość chorób przewlekłych ma umiarkowane nasilenie. Stężenie hemoglobiny wynosi zwykle ≥9 g/dl. Krwinki czerwone mają prawidłową wielkość (MCV w normie), rzadziej poniżej normy. Stężenie hemoglobiny w krwinkach czerwonych również jest zwykle prawidłowe (MCH, MCHC). Ze względu na zmniejszoną produkcję krwinek czerwonych w szpiku kostnym należy się spodziewać zmniejszonej liczby retikulocytów (tj. najmłodszych form krwinek czerwonych) we krwi.
W celu oceny obecności przewlekłego stanu zapalnego prowadzącego do wystąpienia anemii lekarz może ocenić takie parametry, jak OB (odczyn Biernackiego – zwykle jest zwiększone) i stężenie białka C-reaktywnego (CRP), które zwiększa się w przypadku infekcji bakteryjnych.
W anemii chorób przewlekłych gospodarka żelazem w ustroju jest zaburzona. Obserwuje się zmniejszone stężenie żelaza we krwi, zmniejszone lub prawidłowe stężenie transferyny (białka transportującego żelazo) oraz prawidłowe lub zwiększone stężenie ferrytyny („magazynu” żelaza). Oznacza to, że w przypadku wystąpienia choroby przewlekłej i zmniejszenia produkcji krwinek czerwonych w szpiku kostnym w organizmie zachodzi szereg procesów mających na celu również zmniejszenie obrotu żelazem. Pozostaje ono zabezpieczone w „magazynie”, jakim jest ferrytyna, natomiast jego zmniejszona pula krążąca świadczy o mniejszym zapotrzebowaniu organizmu na żelazo.
W przypadkach wątpliwych specjalista może zadecydować o konieczności wykonania biopsji szpiku kostnego. Materiał ten można uzyskać poprzez wprowadzenie igły do kości biodrowej (tzw. kolca biodrowego) i pobranie za pomocą strzykawki niewielkiej ilości płynnej tkanki. Za pomocą tego badania można dokładnie ocenić, jak wygląda produkcja krwi – w przypadku niedokrwistości chorób przewlekłych obserwuje się zmniejszoną liczbę prekursorów krwinek czerwonych. Może również wystąpić zwiększona ilość złogów żelaza jako objawobjaw wolniejszej produkcji, która nie wykorzystuje materiału budulcowego, jakim jest ten pierwiastek.
Niedokrwistość chorób przewlekłych należy różnicować z anemią z niedoboru żelaza. Może w tym pomóc poniższe zestawienie:
cecha | ||
---|---|---|
nasilenie | chorób przewlekłych | z niedoboru żelaza |
Hb zwykle ≥9 g/dl | różna | |
objawy niedokrwistości | niewielkie | mogą być ciężkie |
współistnienie choroby przewlekłej | tak | możliwe |
erytrocyty | zwykle zawierają prawidłową ilość hemoglobiny, mają prawidłową wielkość; przy znacznej niedokrwistości mogą być również zbyt małe i zawierać niewielką ilość hemoglobiny | zawierają za mało hemoglobiny, mają zmniejszoną wielkość |
żelazo w surowicy | ↓ | ↓↓ |
TIBC | ↓ | ↑ |
ferrytyna w surowicy | N lub ↑ | ↓ |
zapasy żelaza w szpiku | N lub ↑ | ↓ lub brak |
↑ zwiększone, ↓ zmniejszone, N – prawidłowe, TIBC – całkowita zdolność wiązania żelaza | ||
Źródło: Niedokrwistość chorób przewlekłych – modyfikacja własna na potrzeby artykułu |
Jakie są metody leczenia niedokrwistości chorób przewlekłych?
W przypadku niedokrwistości chorób przewlekłych zasadnicze znaczenie ma prawidłowa terapia choroby podstawowej. Jednak w niektórych przypadkach, (np. u chorych z objawami niewydolności układu krążenia czy zaburzeniami czynności OUN) w przypadku ciężkiej niedokrwistości przetacza się preparaty krwi.
U części pacjentów, u których stwierdza się również niedobór żelaza, wskazane jest wyrównanie go przez podawanie preparatów żelaza.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie niedokrwistości chorób przewlekłych?
Tak, pod warunkiem opanowania choroby przewlekłej, która jest przyczyną niedokrwistości, a także stosowania wymienionego powyżej leczenia. Istotna jest również prawidłowo zbilansowana dieta, zapobiegająca niedoborowi żelaza i witamin.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia niedokrwistości chorób przewlekłych?
Wskazana jest okresowa kontrola morfologii krwi, zwłaszcza gdy choroba podstawowa nie jest uleczalna, przebiega z okresami zaostrzeń lub gdy występują objawy wskazujące na nawrót anemii. Jak zaznaczono powyżej, istotna jest również urozmaicona dieta.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na niedokrwistość chorób przewlekłych?
Zapobieganie tego typu niedokrwistości obejmuje kontrolę lub – w miarę możliwości – wyleczenie choroby podstawowej. U osób z chorobami przewlekłymi mogącymi wywołać niedokrwistość okresowo wykonuje się morfologię krwi, aby wykryć rozwijającą się anemię i wdrożyć odpowiednie leczenie.