×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Mózgowe porażenie dziecięce

dr med. Iwona Sawionek
Oddział Neurologii i Pediatrii
Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny w Warszawie

Co to jest mózgowe porażenie dziecięce i jakie są jego przyczyny?

Mózgowe porażenie dziecięce to duża i bardzo różnorodna grupa chorób, których wspólną cechą są zaburzenia dotyczące poruszania się. Mogą one być wyrażone w różny sposób i w różnym nasileniu. U niektórych pacjentów będzie to nieco niestabilny sposób chodzenia z koniecznością dopasowania obuwia, u innych głównym problemem może być precyzyjne posługiwanie się ręką, a u jeszcze innych konieczność używania specjalnego sprzętu zastępującego samodzielne chodzenie. Postawione rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego nie określa stopnia sprawności dziecka. W grupie pacjentów z tym rozpoznaniem znajdują się zarówno dzieci zupełnie samodzielne, jak i te wymagające stałej opieki innej osoby.

Wspólną cechą każdej postaci mózgowego porażenia dziecięcego jest to, że wynika ono z uszkodzenia tkanki mózgowej na etapie jej wczesnego rozwoju. Uszkodzenie to ma charakter niepostępujący, a jego efektem są nieprawidłowości w zakresie ruchu i postawy.

Do uszkodzenia tkanki mózgowej dochodzi w okresie jej rozwoju, najczęściej jeszcze przed urodzeniem się dziecka, rzadziej w czasie porodu lub po urodzeniu. Przyczyną uszkodzenia mogą być różne czynniki, takie jak np. niedotlenienie, niedokrwienie, infekcje, urazy, wady wrodzone i inne. Nie zawsze udaje się dokładnie określić, jaki czynnik wywołał chorobę dziecka. Wiadomo jednak, że czynnik ten musiał zadziałać w określonym czasie i ustąpił, pozostawiając po sobie ślad w postaci zmian (często zmian określanych jako blizna) w tkance mózgowej. Zniszczona tkanka nie może działać prawidłowo. Dlatego jeśli uszkodzone zostaje np. miejsce, w którym przebiegają włókna nerwowe niezbędne do prawidłowego chodzenia, ta funkcja zostanie zaburzona.

Nie ma możliwości naprawienia uszkodzonej tkanki, jednak można liczyć na plastyczność mózgu dziecka. Jest to właściwość, dzięki której zdrowa tkanka mózgu próbuje częściowo przejąć funkcję tkanki uszkodzonej. Dzięki wieloprofilowej rehabilitacji terapeuci starają się wykorzystać jak najlepiej potencjał rozwojowy dziecka, tak aby możliwie zminimalizować skutki uszkodzenia. Efekty usprawniania są lepsze, jeśli terapię rozpoczęto wcześnie.

Częstość występowania mózgowego porażenia dziecięcego to ok. 2 przypadki choroby na 1000 urodzonych dzieci. W przybliżeniu taka sama częstość występuje we wszystkich krajach rozwiniętych i nie uległa zmianie przez ostatnie 4 dekady.

Jak się objawia mózgowe porażenie dziecięce?

Rodzicom trudno jest zauważyć objawy choroby u bardzo małego dziecka. Najważniejsze cechy mózgowego porażenia dziecięcego to objawy dotyczące ruchu, które stają się bardziej widoczne wraz z wiekiem dziecka, ponieważ zmieniają jego rozwój ruchowy.

Wprawna obserwacja prowadzona przez doświadczonego lekarza lub terapeutę może być pomocna w postawieniu wczesnego rozpoznania, a co za tym idzie wczesnego rozpoczęcia terapii. Dlatego dzieci, u których istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia choroby, są kierowane pod opiekę specjalistyczną, zanim objawy będą w pełni widoczne. W grupie ryzyka znajdują się m.in. wcześniaki, dzieci urodzone z cechami zamartwicy, dzieci urodzone z bardzo małą masą ciała. Trzeba jednak pamiętać, że u pozornie zdrowego, donoszonego noworodka może się po kilku miesiącach ujawnić problem, który nie był widoczny w pierwszych dniach życia.

Objawy, które najczęściej zauważają rodzice, to brak umiejętności, takich jak prawidłowa stabilizacja głowy i tułowia, brak umiejętności siadania i chodzenia w oczekiwanym dla wieku terminie. Dla doświadczonego obserwatora możliwe jest wcześniejsze zauważenie nieprawidłowego rozwoju ruchowego dziecka – jego innej niż u zdrowych dzieci motoryki spontanicznej (czyli sposobu poruszania się), nieprawidłowego układania się dziecka, zbyt dużego lub zbyt małego napięcia mięśni, nieprawidłowych odruchów, utrwalonej asymetrii.

Asymetryczne układanie się zdrowego niemowlęcia może występować do ok. 3. mż. Jeśli nie towarzyszą jej inne nieprawidłowe objawy, rozpoznawana jest jako tzw. asymetria ułożenia. Po wdrożeniu prawidłowych zasad pielęgnacji, sposobu noszenia i zabawy nie powinna stanowić przeszkody w rozwoju dziecka. Jeśli rodzice nie są pewni, czy rozwój dziecka przebiega prawidłowo, powinni skonsultować się z pediatrą, neurologiem dziecięcym lub z terapeutą (posiadającym certyfikat kursów uprawniających do prowadzenia terapii niemowlęcia).

U dzieci, u których ustalono rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego, mogą wystąpić również inne towarzyszące problemy. Dlatego należy zaplanować wieloprofilowe usprawnianie dziecka. Problemy, które wymagają dodatkowej diagnozy to zaburzenia słuchu, wzroku, niepełnosprawność intelektualna, występowanie zaburzeń napadowych o charakterze padaczkowym, dolegliwości bólowe, problemy z karmieniem. Problemy wspólne dla wszystkich dzieci młodszych to infekcje górnych dróg oddechowych. Leczenie infekcji w tej grupie dzieci wymaga szczególnej staranności, gdyż z uwagi na ogólną kondycję dziecka, mogą przebiegać ciężej niż u zdrowych rówieśników. Dlatego bardzo istotną rolę odgrywa w nich profilaktyka – szczepienia ochronne i rehabilitacja.

Częstym problemem dzieci starszych z mózgowym porażeniem dziecięcym są wtórne zniekształcenia stawów. Mimo starannej rehabilitacji ruchowej, po kilku lub kilkunastu latach choroby może dojść do zmian w stawach. Zmiany te wynikają z nieprawidłowej pracy stawu i jego nieprawidłowego zakresu ruchu. Aby stawy mogły jak najdłużej zachować dobrą sprawność, stosuje się specjalne zaopatrzenie ortopedyczne, np. łuski na stopy lub odpowiednio dobrane buty. Również w tym celu stosuje się leczenie toksyną botulinową, która ma za zadanie uzupełnić rehabilitację ruchową. Jeśli jest to konieczne, stosuje się zabiegi operacyjne.

Jeśli chodzi o żywienie dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, ważne jest, aby nie dopuścić do głębokich niedoborów odżywienia. Od początku rodzice powinni zapoznać się z zasadami prawidłowego odżywiania dzieci, jak również nauczyć się prawidłowej techniki karmienia dziecka. Dla niektórych dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym karmienie łyżeczką może okazać się niewystarczające lub mało bezpieczne. W takich sytuacjach nie należy zwlekać z decyzją o założeniu specjalnego wejścia do żołądka (gastrostomii przeskórnej – PEG, od ang. percutaneous gastrostomy), umożliwiającego bezpieczne i wystarczające karmienie dziecka.

Prowadząc rehabilitację dziecka, nie należy zapominać o mowie i komunikacji. Zaburzone funkcje ruchowe często przeszkadzają dziecku w wyrażeniu swoich chęci i potrzeb. Również w zakresie mowy potrzebny jest ruch odpowiednich mięśni, aby słowa mogły być wypowiedziane i zrozumiane przez drugą osobę. Jeśli poprawne i zrozumiałe wypowiadanie słów jest dla dziecka zbyt trudne, warto sięgnąć po metody komunikacji alternatywnej. Są to metody komunikacji wykorzystujące specjalnie opracowane systemy gestów, albumy komunikacyjne, programy komputerowe i inne. Dzięki nim nawet te dzieci, które mają duże problemy z tworzeniem słów, mogą się skutecznie komunikować.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów mózgowego porażenia dziecięcego?

Jeśli rodzice lub lekarz podejrzewają mózgowe porażenie dziecięce u dziecka, nie czekając na potwierdzenie rozpoznania, zaleca się rehabilitację. Równolegle planuje się diagnostykę, jeśli jej wcześniej nie wykonano. Dodatkowe konsultacje to kontrola słuchu, wzroku, ocena neurologiczna. Istotna jest również ocena przeprowadzona przez psychologa i logopedę oraz badanie ortopedyczne.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego?

Ustalenie rozpoznania należy do lekarza neurologa we współpracy z innymi specjalistami, wymienionymi powyżej. Ustalając rozpoznanie, bierze się pod uwagę wywiad, czyli dane z okresu ciąży, porodu, okresu okołoporodowego, pierwszych miesięcy życia i przebiegu rozwoju dziecka. Drugą składową są dane uzyskane z badania neurologicznego oraz obserwacji przebiegu choroby w czasie. Kolejną są wyniki badań dodatkowych, w tym badań obrazowych mózgu takich jak USG przezciemiączkowe, rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa oraz wyniki konsultacji wspomnianych wyżej. Podejrzewać chorobę można nawet po pierwszej wizycie pacjenta. Natomiast ustalenie pewnego rozpoznania, wymaga czasu i analizy wielu danych. Trzeba raz jeszcze zaznaczyć, że samo rozpoznanie nie określa stopnia niepełnosprawności dziecka. Jest to grupa bardzo różnorodna. Będą w niej zarówno dzieci zupełnie samodzielne, jak i te, które wymagają znacznej pomocy ze strony najbliższych.

Jakie są metody leczenia mózgowego porażenia dziecięcego?

Obecnie nie ma leczenia przyczynowego mózgowego porażenia dziecięcego, to znaczy nie ma leków o udokumentowanej skuteczności, które mogłyby cofnąć istniejące uszkodzenie i odbudować zdrową tkankę mózgu.

Istnieje natomiast możliwość oddziaływań, dzięki którym dziecko może uzyskać jak najlepszą sprawność w zakresie, na jaki pozwala uszkodzenie mózgu. W praktyce oznacza to, że efekty leczenia zależą nie tylko od wybranej metody rehabilitacji, ale przede wszystkim od stopnia uszkodzenia funkcji mózgu.

Można przedstawić bardzo długą listę stosowanych metod. Istotne jest, aby dziecko było pod systematyczną, wieloprofilową opieką, miało terapię dostosowaną do swoich potrzeb i możliwości, stosowaną długofalowo. Z jednej strony nie należy zaniedbywać terapii, z drugiej jednak nie można dopuszczać do nadmiernego przeciążenia dziecka zbyt dużą ilością pracy. Dobrze, jeśli ma stałego lekarza, najlepiej pediatrę, lekarza rehabilitacji lub neurologa, który koordynuje terapię i ocenia uzyskane efekty.

W usprawnianiu ruchowym u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym stosuje się różne metody leczenia i rehabilitacji, takie jak metoda NDT-Bobath, metoda nauczania kierowanego wg Petö, metoda rehabilitacji ruchowej wg Voity, zaopatrzenie ortopedyczne (łuski, buty, wózki, siedziska, pionizatory), podawanie toksyny botulinowej, ćwiczenia z użyciem lokomatu i sprzętu armeo, kombinezonów, hydroterapia, hipoterapia, dogoterapia, delfinoterapia i zabiegi operacyjne z zakresu ortopedii.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie mózgowego porażenia dziecięcego?

Mózgowe porażenie dziecięce jest chorobą przewlekłą, która towarzyszy pacjentowi przez kolejne lata i upośledza jego sprawność ruchową. Codzienne życie pacjentów zależy od stopnia samodzielności, jaki udało im się osiągnąć. W ciężkich postaciach choroby są to osoby wymagające pomocy w podstawowych czynnościach życia codziennego. W postaciach lżejszych i przy dobrym rozwoju intelektualnym pacjenci mogą podjąć pracę zawodową z dostosowaniem jej warunków.

Niezależnie od stopnia niepełnosprawności, każde dziecko z mózgowym porażeniem dziecięcym jest członkiem swojej rodziny i społeczności, w której żyje. Jego choroba będzie miała wpływ na codzienność rodziny. Nie można przy tym pominąć potrzeb każdego jej członka. Warto rozsądnie rozplanować obowiązki, skorzystać ze wsparcia odpowiednich placówek, np. przedszkola, ośrodków rehabilitacji. Dziecko będzie potrzebowało swoich bliskich przez kolejne lata, warto więc, aby rodzice czy opiekunowie dbali również o samych siebie, o swoją kondycję psychiczną, fizyczną i zawodową. Przewlekła choroba dziecka i jego niepełnosprawność jest dla rodziny trudnym wyzwaniem, ale jednocześnie potrafi nadać nowy sens życiu jego najbliższych.

22.03.2017
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Astma oskrzelowa u dzieci
  • Wizyta adaptacyjna dziecka w gabinecie stomatologicznym
  • Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci
  • Infekcje dróg oddechowych u dzieci
  • Choroba Kawasakiego u dzieci
  • Cytomegalia u dzieci
  • Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży
  • Schizofrenia u dzieci i młodzieży
  • Zakażenia układu moczowego u dzieci
  • Toksoplazmoza u dzieci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta