×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Inne choroby związane z zaburzeniem metabolizmu węglowodanów

, prof. dr hab. med. Przemysława Jarosz-Chobot*
* Katedra i Klinika Pediatrii, Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 jest wynikiem insulinooporności. W jej występowaniu rolę odgrywają zarówno czynniki genetyczne, jak i otyłość. Obecnie w Polsce tę postać u dzieci rozpoznaje się stosunkowo rzadko, chociaż należy brać ją pod uwagę, zwłaszcza u dzieci otyłych ze znacznym rodzinnym obciążeniem występowaniem cukrzycy typu 2, otyłości i nadciśnienia tętniczego. Nie ma bowiem żadnych wątpliwości, że cukrzyca typu 2 u młodocianych chorych powoduje takie same spustoszenia w organizmie jak cukrzyca u osób dorosłych, dlatego też w żadnym razie nie można lekceważyć bardzo starannej kontroli nie tylko glikemii, ale także metabolizmu lipidów, monitorowania ciśnienia tętniczego oraz mikroalbuminurii. Leczenie tych zaburzeń, również u młodocianych pacjentów, musi być bardzo zdecydowane.

Monogenowe postacie cukrzycy

Coraz szerzej stosowane w diagnostyce cukrzycy badania genetyczne i immunologiczne pozwalają na bardziej precyzyjne różnicowanie typów cukrzycy. Coraz częściej u młodocianych chorych stwierdza się postacie cukrzycy, które wcześniej klasyfikowane były zwykle jako cukrzyca typu 1, a obecnie wiadomo, że mają one inne podłoże. Są to postacie cukrzycy uwarunkowane monogenowo (czyli zależnie od mutacji w obrębie jednego genu), genetyczne defekty dotyczą wydzielania insuliny, rzadziej jej działania. Najczęstszą postacią genetycznie uwarunkowanych defektów komórek β jest grupa zaburzeń określana jako MODY (maturity-onset diabetes of the young). Charakterystyczne dla tej postaci jest obciążenie rodzinnym występowaniem cukrzycy bez towarzyszącej otyłości. Ta postać cukrzycy początkowo klasyfikowana bywa zwykle jako cukrzyca typu 1, jednak dalszy jej przebieg nakazuje rewizję tego rozpoznania. Uwagę zwrócić powinno stosunkowo małe zapotrzebowanie na insulinę (zwykle poniżej 0,5 j./kg mc./dobę) utrzymujące się po spodziewanym okresie remisji oraz duże rodzinne obciążenie występowaniem cukrzycy ze strony jednego z rodziców. W takich przypadkach wdrożyć należy dalsze badania diagnostyczne. Ta postać cukrzycy wymaga bowiem odmiennego leczenia niż cukrzyca typu 1.

Rozpoznanie cukrzycy u niemowląt do 6. miesiąca życia jest jednoznaczne z koniecznością wdrożenia diagnostyki genetycznej w kierunku cukrzycy monogenowej.

Cukrzyca wtórna

Zaburzenia tolerancji glukozy skojarzone z innymi chorobami określane są mianem cukrzycy wtórnej. Towarzyszyć może ona chorobom endokrynologicznym, a także niezwiązanym z układem hormonalnym (tab.).

 
Tabela. Niektóre przyczyny cukrzycy wtórnej
Schorzenia endokrynne
akromegalia; zespół Cushinga; glukagonoma; pheochromocytoma; nadczynność tarczycy; rakowiak-carcinoid; pierwotny hiperaldosteronizm; hiperprolaktynemia; autoimmunologiczne zespoły poliendokrynne
Choroby zewnątrzywdzielniczej części trzustki
zapalenie trzustki; stan po urazie lub usunięciu; nowotwór; hemochromatoza
Cukrzyca wywołana lekami
np. leki zaburzające sekrecję insuliny, zaburzające działanie insuliny, glukokortykoidy doustne
Niektóre zespoły genetyczne mogące przebiegać z nietolerancją glukozy
intermitująca porfiria; zespół Alstroma; ataxia teleangiectasia; zwłóknienie torbielowate trzustki; ataksja Friedreicha; glikogenoza typ 1; izolowany niedobór hormonu wzrostu; zespół Klinefeltera; zespół Laurance’a-Moona-Bardeta-Biedla; cukrzyca lipoatroficzna; zespół Williego-Pradera, trisomia 21-zespół Downa, zespół Tunera, zespół Wermera, zespół Wolframa; pląsawica Huntingtona; dystrofia miotoniczna
Rzadkie postacie wywołane procesem immunologicznym
zespół uogólnionej sztywności; przeciwciała przeciw receptorowi insulinowemu

Mukowiscydoza

Wśród tych ostatnich u młodocianych pacjentów wymienić należy mukowiscydozę. Obecnie, w związku z coraz dłuższym przeżyciem chorych, u coraz większej liczby młodych pacjentów z mukowiscydozą spotyka się różnego stopnia zaburzenia homeostazy glukozy. W chorobie tej dochodzi do mutacji genu, co prowadzi do uszkodzenia części zewnątrzwydzielniczej trzustki, ale również wystąpić może cukrzyca („cukrzyca zależna od mukowiscydozy”). Może się rozwijać skrycie, stąd konieczność rutynowego corocznego prowadzenia badań w kierunku cukrzycy (OGTT) u wszystkich dzieci z mukowiscydozą od 10. rż. W cukrzycy współistniejącej z mukowiscydozą najwyższe wartości glikemii zwykle występują w pierwszej godzinie testu OGTT.

Ryc. Osobista pompa insulinowa (Fot. iStockphoto.com)

W razie wystąpienia objawów cukrzycy lub w razie decyzji wprowadzenia leczenia glikokortykosteroidami, rozpoczęcie uzupełniającego żywienia przez sondę jelitową itd. konieczne jest wcześniejsze wdrożenie monitorowania glikemii. Lekiem z wyboru jest insulina. Model insulinoterapii musi być dopasowany do indywidualnych potrzeb chorego, musi być elastyczny i uwzględniać znaczną różnorodność czasu i ilości spożytych węglowodanów w ciągu dnia. Winien także uwzględniać zmiany zapotrzebowania na insulinę w trakcie ostrych chorób, leczenia glikokortykosteroidami, intensywnego żywienia dojelitowego lub pozajelitowego. Korzystne jest prowadzenie intensywnej insulinoterapii za pomocą osobistej pompy insulinowej (ryc.).

Hiperglikemia w stanach krytycznych u dzieci

W stanach krytycznych dochodzi do znacznych zaburzeń metabolizmu glukozy pod wpływem czynników stresowych, takich jak uraz, poważny zabieg operacyjny, posocznica. Pogarszać tolerancję glukozy mogą różne leki, dając w rezultacie hiperglikemię. W wielu przypadkach hiperglikemia rozwija się wtórnie na skutek podawania w żywieniu pozajelitowym zbyt dużych ilości glukozy, znacznie przewyższających zapotrzebowanie.

Grupą pacjentów, u których szczególnie łatwo dojść może do zaburzeń homeostazy glukozy są noworodki i niemowlęta. Stany hiperglikemii w okresie noworodkowym występują rzadziej niż hipoglikemia. Mogą one mieć bardzo zróżnicowane podłoże, towarzyszą różnym stanom chorobowym, takim jak niedotlenienie, posocznica, uraz, uszkodzenie OUN itp. lub są wynikiem intensywnego nawadniania roztworami glukozy. Przejściową cukrzycę u noworodków wiąże się zwykle z niedojrzałością komórek β wysp trzustki. Utrzymywanie się objawów, bez tendencji do ustępowania, nakazuje rewizję wstępnego rozpoznania przejściowej cukrzycy noworodkowej. W przeciwieństwie do cukrzycy przejściowej cukrzyca o charakterze przetrwałym występuje znacznie rzadziej, spowodowana może być dysgenezją trzustki czy innymi zaburzeniami rozwojowymi lub defektami genetycznymi (zobacz: Cukrzyca PNDM).

Ostatnie lata przyniosły wiele doniesień o korzystnym wpływie utrzymywania prawidłowej glikemii w stanach krytycznych także u dzieci. Uważa się, że w razie konieczności zastosowania insulinoterapii stosunkowo bezpieczny jest ciągły wlew insuliny za pomocą pompy insulinowej. W kontroli metabolizmu glukozy przydatny jest system ciągłego monitorowania glikemii.

Zabieg chirurgiczny u dziecka chorego na cukrzycę

Przygotowując pacjenta chorego na cukrzycę do zabiegu operacyjnego, należy wziąć pod uwagę rozległość i przewidywany czas trwania zabiegu, tryb jego wykonania, sposób insulinoterapii oraz typ cukrzycy. U chorych na cukrzycę zabiegi przeprowadzać należy w wyspecjalizowanych ośrodkach dysponujących odpowiednio przeszkolonym personelem, zapewnić należy ścisłą współpracę między zespołem chirurgicznym, anestezjologicznym i diabetologicznym, jak również przestrzegać ustalonych procedur postępowania z takimi pacjentami. W razie konieczności wykonania zabiegu w trybie pilnym podstawowym zadaniem jest dokładna ocena stanu klinicznego i biochemicznego. Jeśli u dziecka występuje dekompensacja metaboliczna należy postępować zgodnie z protokołem dla kwasicy ketonowej i w miarę możności opóźnić zabieg do czasu wyrównania gospodarki kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej. Jeśli nie stwierdza się kwasicy ketonowej, postępowanie ogólne w większości przypadków polega na dożylnej podaży płynów i insuliny wg schematu dla dużego zabiegu wykonywanego w trybie planowym.

Problemy szczególne

Szczepienia ochronne dzieci chorych na cukrzycę

Są one najskuteczniejszą metodą zapobiegania chorobom zakaźnym i powinny być stosowane u dzieci z cukrzycą. Dzieci powinny być szczepione zgodnie z kalendarzem szczepień (zobacz: Kalendarz szczepień). Dodatkowo u dzieci powyżej 6. miesiąca życia zaleca się szczepienie przeciw grypie, a także szczepienie przeciw zakażeniom wywoływanym przez S. pneumoniae (pneumokoki) u dzieci powyżej 2. miesiąca życia.

Dziecko chore na cukrzycę w placówce oświatowej

Cukrzyca nie jest wskazaniem do indywidualnego toku nauczania i zwolnienia z jakichkolwiek zajęć (np. zajęcia sportowe, „zielona szkoła” itp. - zobacz: Dzieci z cukrzycą mogą uprawiać sport nawet wyczynowo).

Ważna jest współpraca diabetologicznego zespołu leczącego z personelem pedagogicznym. Konieczne jest przeszkolenie personelu pedagogicznego w zakresie podstawowych zasad samoopieki w cukrzycy oraz umiejętności udzielenia pierwszej pomocy dziecku choremu na cukrzycę w stanach zagrożenia życia (np. sprawdzenie stężenia glukozy za pomocą glukometru czy podanie glukagonu).

Wybór zawodu

Zasadą jest, że im wyższe wykształcenie osoby chorej, tym większe możliwości zdobycia pracy, przy czym nie może to być wykształceniae „jakiekolwiek”. Osoby z chorobą przewlekłą, a do takich należy cukrzyca, muszą bardzo starannie wybierać kierunki kształcenia, a także renomowane uczelnie, aby ich dyplom „liczył się” na rynku pracy.

Co nowego w prewencji i programach terapii cukrzycy typu 1?

Prowadzono szereg programów międzynarodowych zmierzających do ustalenia wskaźników zagrożenia występowaniem cukrzycy dla badań przesiewowych. Badania te dotyczyły zarówno wskaźników genetycznych, jak i środowiskowych, na razie jednak nie udało się jednoznacznie ustalić czynników odpowiedzialnych za uruchomienie procesów autoimmunizacji.

Trwają również prace nad poszukiwaniem metod zapobiegania jej wystąpieniu, na razie jednak mają one charakter badań naukowych. Najbardziej zaawansowane są badania nad zastosowaniem późnej prewencji wtórnej u osób, u których wystąpiły zaburzenia tolerancji glukozy bądź we wczesnym okresie po ujawnieniu się cukrzycy typu 1. Prowadzi się też bardzo wiele, bardzo zróżnicowanych programów badawczych zmierzających do znalezienia metody ostatecznego wyleczenia cukrzycy typu 1. Wiele z nich daje nadzieję na ostateczne pozytywne rozwiązanie. Na razie jednak trzeba uznać, że cukrzyca typu 1 jest ciągle jeszcze chorobą nieuleczalną. Już w roku 1976 jeden z amerykańskich badaczy uważał, że możliwość wyleczenia cukrzycy to sprawa 2–3 lat [Cahill G.F. Jr.: Diabetes mellitus – progress report. Prog. Clin. Biol. Res. 1976; 10: 69–81]. Niestety musimy jeszcze poczekać!

12.10.2012
Zobacz także
  • Choroby towarzyszące cukrzycy typu 1
  • Powikłania cukrzycy
  • Leczenie cukrzycy typu 1
  • Cukrzyce wtórne
  • Utrwalona cukrzyca noworodkowa
  • Cukrzyca MODY
Wybrane treści dla Ciebie
  • Szczegółowe zalecenia dietetyczne w stanie przedcukrzycowym
  • Cukrzyca typu 2
  • Cukrzyca MODY
  • Cukrzyca – typy cukrzycy, badania i sposoby leczenia
  • Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate)
  • Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny
  • Cukrzyce wtórne
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta