×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Niskorosłość

Co to jest niskorosłość i jakie są jej przyczyny?

Monitorowanie prawidłowego procesu przyrostu ciała na długość oraz związanego z tym przyrostu masy ciała umożliwiają tzw. siatki centylowe, które są sporządzane dla określonej populacji chłopców i dziewcząt. W Polsce obowiązują siatki opublikowane przez Instytut Matki i Dziecka w Warszawie (ryc. 1 i 2). O niskorosłości, czyli niedoborze wzrostu mówi się, jeśli wzrost dziecka mieści się poniżej 3. centyla (najniższej linii na siatce) określonego dla wieku i płci.

Przy interpretacji pomiarów należy zawsze uwzględnić wzrost rodziców, gdyż bardzo często niski wzrost jest cechą rodzinną. Bywa, że niscy byli dziadkowie z jednej strony lub tylko jedno z rodziców jest niskie, a dziecko dziedziczy wzrost właśnie po tym członku rodziny. Niskorosłość pochodzenia rodzinnego może w rodzinie wielodzietnej wystąpić tylko u jednego dziecka, toteż prawidłowy lub wysoki wzrost braci i sióstr nie wyklucza tego rozpoznania.


Siatki centylowe do oceny wzrostu chłopców i dziewczynek

Spowolnienie wzrastania połączone z brakiem apetytu i małą masą ciała obserwuje się również u dzieci z rodzin patologicznych lub wychowywanych w zakładach wychowawczych. Jest to element tzw. choroby sierocej.

Inną, o wiele rzadszą przyczyną niedoboru wzrostu, mogą być zaburzenia hormonalne, takie jak niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność tarczycy lub nadmiar hormonów (glikokortyikosteroidów) wydzielanych przez korę nadnerczy. U dzieci niskorosłych należy również wykluczyć zespoły genetycznie uwarunkowane powodujące zaburzenia wzrostu kości na długość. Najczęściej niskorosłości towarzyszą wtedy zaburzone proporcje ciała. Stosunkowo długi tułów przy krótkich kończynach występuje, np. w genetycznie uwarunkowanej chondrodystrofii lub chondrodysplazji. U niskich dziewczynek trzeba też pamiętać o wykluczeniu zespołu Turnera spowodowanego niedoborem jednego z chromosomów płciowych.

Niedobór wzrostu występuje często u dzieci chorujących na przewlekłe choroby przewodu pokarmowego (w tym choroby wątroby), choroby płuc (np. na mukowiscydozę), nerek, układu kostno-stawowego lub u dzieci z ciężkimi wrodzonymi wadami serca.

Jak często występuje niskorosłość?

Niskorosłość rodzinna jest częstą cechą. W całej populacji dotyczy 3–10 % dzieci. Wrodzony niedobór hormonu wzrostu jest bardzo rzadki i stwierdza się go u 1 na 6000–10 000 urodzeń.

Częstość występowania wrodzonej niedoczynności tarczycy jest podobna (1:5000–1:10 000). Dzięki powszechnemu badaniu krwi u noworodków praktycznie nie bywa ona przyczyną niskorosłości, gdyż prawidłowo leczona, nie powoduje niedoboru wzrostu. Nabyta w wieku przedszkolnym i szkolnym niedoczynność tarczycy jest również rzadką przyczyną niedoboru wzrostu, lecz należy ją zawsze wykluczyć. Zespół Turnera występuje u ok. 1 na 2500 noworodków płci żeńskiej. Inne zespoły genetycznie uwarunkowane są jeszcze rzadsze.

Jak się objawia niskorosłość?

Dziecko z niedoborem wzrostu jest często ogólnie zdrowe. Jeżeli tempo wzrastania ulega powolnemu zmniejszeniu, niski wzrost można zauważyć dopiero w wieku przedszkolnym, przez porównanie własnego dziecka z grupą rówieśników.

Ciężki wrodzony niedobór hormonu wzrostu u niemowlęcia często objawia się niedorozwojem prącia i napadami drgawek spowodowanymi zmniejszeniem stężenia cukru we krwi. Niski wzrost jest wtedy zauważalny już w pierwszym lub drugim roku życia. Jeżeli niedobór hormonu nie jestduży, wzrost dziecka ulega zwolnieniu w późniejszych latach. Bardzo rzadką przyczyną niskiego wzrostu jest brak insulinopodobnego czynnika 1 (IGF-1) lub brak wrażliwości tkanek na prawidłowe stężenie hormonu wzrostu.

Niepokojącym sygnałem jest istotne zwolnienie lub zahamowanie wzrostu u dziecka wcześniej rosnącego prawidłowo. Może być to objaw guza niszczącego przysadkę mózgową (gruczoł wydzielający hormon wzrostu).

Dzieci urodzone z małą masą ciała często są mniejsze od swoich rówieśników w pierwszych 2-3 latach życia, jednak w późniejszym wieku powinny „nadrobić” niedobór wzrostu.

Niedoczynności tarczycy oprócz zwolnienia wzrastania towarzyszą inne objawy, jak ospałość, sucha, łuszcząca się skóra, stałe poczucie chłodu, nadmierny przyrost masy ciała.

Dziewczynki z zespołem Turnera niedobór wzrostu wykazują w bardzo różnym wieku w zależności od nasilenia cech tego zespołu. Na ogół zaczynają odbiegać wzrostem od rówieśniczek w wieku przedszkolnym.

Co robić w razie wystąpienia objawów niskorosłości?

Jeśli dziecko wydaje się nam zbyt niskie, należy udać się do lekarza rodzinnego lub lekarza pediatry. Cennych informacji diagnostycznych dostarczają pomiary wzrostu z poprzednich lat życia dziecka, gdyż na ich podstawie można się dowiedzieć czy dziecko było zawsze niskorosłe czy cecha ta pojawiła się w określonym wieku. Do lekarza powinniśmy więc zabrać wszystkie dostępne nam pomiary wzrostu dziecka z ubiegłych lat. Dobrze jest się również upewnić o wzroście najbliższych członków rodziny.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Jeżeli lekarz stwierdzi, że dziecko jest wprawdzie niskie, ale jego tempo wzrastania oraz aktualny wzrost mieszczą się w zakresie normy – nie trzeba wykonywać dalszych badań poza okresowym (co 6 mies.) pomiarem wzrostu. Dotyczy to zwłaszcza dzieci, w których rodzinach występują niscy osobnicy.

Przy wzroście dziecka poniżej dolnej normy, zahamowaniu tempa wzrastania lub wystąpieniu innych niepokojących lekarza objawach – zleci on wykonanie badań laboratoryjnych lub skieruje dziecko do Poradni Endokrynologicznej dla Dzieci. Lekarz endokrynolog może uznać za konieczne wykonanie badań hormonalnych we krwi (np. IGF-1, TSH i fT4).

Może też zlecić wykonanie zdjęcia dłoni z nadgarstkiem celem określenia dojrzewania kośćca. Wykonanie oznaczenia hormonu wzrostu wymaga, niestety, krótkotrwałego pobytu dziecka w szpitalu, gdyż hormon ten wydziela się głównie w nocy lub też trzeba pobudzić jego wydzielanie za pomocą środków farmakologicznych. Stwierdzenie małego stężenia hormonu wzrostu na czczo, w warunkach ambulatoryjnych, nie oznacza więc, że dziecko jest niskie z powodu zaburzeń jego wydzielania. Jeżeli niedobór hormonu wzrostu zostanie potwierdzony – trzeba wykonać jeszcze badanie przysadki metodą rezonansu magnetycznego, aby wykluczyća wrodzoną wadę budowy przysadki mózgowej, a także guz uciskający lub niszczący ten gruczoł.

W celu zdiagnozowania zespołów uwarunkowanych genetycznie niezbędne jest wykonanie badań chromosomów lub badań genetycznych.

Jakie są sposoby leczenia niskorosłości?

Rodzinna niskorosłość nie wymaga leczenia. Przy niedoborze hormonów tarczycy należy systematycznie podawać dziecku lek zawierający tyroksynę (hormon produkowany przez tarczycę) i okresowo wykonywać kontrolne badania krwi. Stwierdzenie niedoboru hormonu wzrostu lub zespołu Turnera skutkuje skierowaniem wniosku przez lekarza endokrynologa o przyznanie leczenia tym hormonem. Zarówno u dzieci z niedoczynnością przysadki, jak i u dziewczynek z zespołem Turnera leczenie hormonem wzrostu jest wieloletnie i polega na codziennym podawaniu leku we wstrzyknięciach domięśniowych. Zastrzyki te wykonywane są za pomocą odpowiedniego urządzenia (tzw. pena) i są prawie całkowicie niebolesne. Prostota urządzania pozwala na wykonywanie ich w domu przez rodziców lub starsze dzieci.

W trakcie leczenia trzeba systematycznie zgłaszać się na badania kontrolne.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Niedoczynność tarczycy jest najczęściej chorobą trwałą i wymaga podawania preparatu tyroksyny przez całe życie. Leczenie hormonem wzrostu kończy się w wieku, w którym dziecko osiąga swój ostateczny wzrost. U niektórych dzieci z niedoczynnością przysadki niedobór hormonu wzrostu może być przejściowy.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Po zakończeniu leczenia hormonem wzrostu lekarz endokrynolog powinien stwierdzić czy u dziecka prawidłowo przebiega wydzielanie innych hormonów przysadkowych. Dziewczynki z zespołem Turnera oraz dzieci, u których jednocześnie występuje niedobór hormonów wpływających na prawidłowe dojrzewanie, wymagają na dalszym etapie podawania hormonów płciowych i stałej, przynajmniej raz na 6 miesięcy kontroli endokrynologa. Dziewczynki powinny pozostawać również pod opieką ginekologa.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Na wystąpienie zaburzeń hormonalnych związanych z procesem wzrastania nie mamy wpływu i nie udaje się im zapobiec.


23.11.2016
Zobacz także
  • Nadmierny wzrost dziecka
  • Rozwój fizyczny i prawidłowe dojrzewanie płciowe
  • Siatki centylowe. Masa i długość ciała małego dziecka
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta