×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zaburzenia somatyzacyjne u dzieci i młodzieży

lek. med. Magdalena Miernik
Psychiatra dzieci i młodzieży
NZOZ Centrum Dobrej Terapii

Co to znaczy somatyzacja? Co to są zaburzenia somatyzacyjne?

O somatyzacji mówimy wtedy, gdy dziecko doświadcza objawów somatycznych, czyli „płynących z ciała”, takich jak różnego rodzaju bóle czy „rozregulowanie” funkcji organizmu (np.: nudności, biegunka, zawroty głowy, omdlenia), ale wyniki badania lekarskiego nie potwierdzają obecności choroby, która tłumaczyłaby ich występowanie. Pojawienie się tych objawów można jednak powiązać z czynnikami psychologicznymi, zwykle z jakąś stresującą lub w jakikolwiek inny sposób trudną dla dziecka sytuacją (np. problemy szkolne, konflikty w rodzinie, rozstanie z rodzicem, odrzucenie przez grupę rówieśniczą). Objawy somatyczne stają się wtedy wyrazem „dyskomfortu psychicznego”, którego dziecko w pełni sobie nie uświadamia. Nie potrafi ono rozpoznać i wyrazić swoich emocji, które powodują u niego napięcie psychiczne, za to skupia się na spowodowanych nim objawach somatycznych. Trzeba tu pamiętać, że somatyzacja nie jest tym samym, co symulacja! W przeciwieństwie do symulowania objawów, dziecko doświadczające somatyzacji nie ma nad nimi kontroli.

Objawy somatyczne o niewielkim nasileniu i krótkotrwałym charakterze często spotyka się u dzieci i młodzieży. Zapewne każdy rodzic miał do czynienia z sytuacją, gdy jego dziecko skarżyło się na ból brzucha przed trudną klasówką albo ból głowy przed wizytą u wyjątkowo nielubianej cioci. Jeśli jednak objawy somatyczne występują od dłuższego czasu i są na tyle nasilone oraz występują na tyle często, że utrudniają codzienne funkcjonowanie dziecka, mówimy o zaburzeniach somatyzacyjnych.

Jakie są przyczyny zaburzeń somatyzacyjnych?

Przyczyny występowania zjawiska somatyzacji i zaburzeń somatyzacyjnych są złożone. Dużą rolę odgrywa indywidualna podatność na stres, u podłoża której leżą czynniki genetyczne. Tego, jak radzić sobie z napięciem psychicznym, rozpoznawać i wyrażać swoje emocje, dziecko uczy się w środowisku rodzinnym od swoich najbliższych. Jeśli dziecko nie nabędzie takich umiejętności w wystarczającym zakresie, może mieć tendencję do interpretowania fizjologicznych, „cielesnych” oznak przeżywanych emocji jako objawów choroby. Bardzo istotna jest też postawa opiekunów wobec dziecka - jeśli nadmiernie je kontrolują, stawiają mu nieadekwatne wymagania, czy też sami nadmiernie skupiają się na somatycznym stanie zdrowia, mogą wzmacniać u niego niepokój i napięcie psychiczne, co przyczynia się do utrwalania objawów somatycznych.

Jak często występują zaburzenia somatyzacyjne u dzieci i młodzieży?

Szacuje się, że blisko 15% dzieci w wieku szkolnym doświadcza sprawiających im dyskomfort dolegliwości o charakterze somatyzacyjnym, a problem ten znacznie częściej dotyczy dziewcząt niż chłopców.

Jakie postaci zaburzeń somatyzacyjnych spotyka się u dzieci i młodzieży?

Małe dzieci zgłaszają najczęściej pojedynczy objaw - zwykle ból brzucha lub bóle głowy. Zdarza się również, że ich skargi są mało precyzyjne i niejasne, a dziecko ma problem z opisaniem lokalizacji i charakteru dolegliwości.

Starsze dzieci i młodzież doświadczają bardziej różnorodnych objawów i potrafią je lepiej opisać. Oprócz wymienionych wcześniej bólów brzucha (którym w bardziej nasilonych przypadkach towarzyszą biegunki i/lub wymioty) i bólów głowy mogą zgłaszać: bóle mięśniowe lub kostno-stawowe, zawroty głowy, osłabienie, omdlenia, duszności, uporczywy kaszel, kołatania serca, bóle w klatce piersiowej, utratę apetytu, problemy z połykaniem, świąd skóry, nadmierne pocenie się, dolegliwości ze strony układu moczowego (bóle, pieczenie, częstomocz, moczenie się), objawy sugerujące problem neurologiczny (osłabienie siły mięśniowej, drętwienia, drżenia kończyn, drgawki). W przypadku przewlekłych zaburzeń somatyzacyjnych dolegliwości dotyczą zwykle kilku różnych narządów czy obszarów ciała, mogą z czasem zmieniać swój charakter lub lokalizację.

W jaki sposób ustala się rozpoznanie zaburzeń somatyzacyjnych?

Aby rozpoznać zaburzenia somatyzacyjne należy najpierw wykluczyć obiektywne przyczyny dolegliwości młodego pacjenta, czyli uzyskać potwierdzenie, że dziecko rzeczywiście nie jest chore. To oczywiste, że każdy rodzic martwi się, gdy jego dziecko cierpi i chciałby jak najszybciej wyjaśnić przyczyny jego dolegliwości. Jeśli Twoje dziecko zgłasza niepokojące objawy, na pewno będziesz szukać pomocy specjalistów i dążyć do jak najszybszego wykonania u niego badań, które pomogą ustalić rozpoznanie. Warto jednak pamiętać, że każde badanie może być dla dziecka dodatkowym stresem i nasilać jego niepokój. Istnieje również wiele procedur diagnostycznych, które niosą pewne ryzyko powikłań, dlatego powinno się je wykonywać tylko w uzasadnionych przypadkach. Jeśli zatem Twoje dziecko z powodu dolegliwości somatycznych wymaga diagnostyki, stosuj się do zaleceń prowadzących ją specjalistów, wykonuj u dziecka badania diagnostyczne tylko w koniecznym i zaleconym przez nich zakresie, a w razie wątpliwości - proś o ich wyjaśnienie i nie obawiaj się zadawać pytań.

Jeśli somatyczne przyczyny (czyli choroba lub inne konkretne zaburzenia funkcji organizmu) doświadczanych przez dziecko dolegliwości zostaną wykluczone, zgłoś się z nim do lekarza psychiatry dzieci i młodzieży, który zdiagnozuje problemy emocjonalne dziecka i pomoże zidentyfikować okoliczności, które przyczyniają się do występowania objawów somatycznych.

Jakie są metody leczenia zaburzeń somatyzacyjnych?

W leczeniu zaburzeń somatyzacyjnych lub problemów emocjonalnych, w przebiegu których pojawiają się somatyzacje, podstawowym sposobem leczenia są interwencje psychoterapeutyczne. Lekarz psychiatra w pierwszej kolejności powinien wyjaśnić Tobie i Twojemu dziecku czym są te zaburzenia, jakie są przyczyny występowania objawów i na czym polega leczenie (czyli przeprowadzić tzw. psychoedukację). Dzięki tej wiedzy Ty i Twoje dziecko będziecie się prawdopodobnie mniej niepokoić i zyskacie motywację do dalszej pracy terapeutycznej. Psychiatra skieruje dziecko na psychoterapię indywidualną, aby nauczyło się rozpoznawać swoje reakcje emocjonalne, radzić sobie z nimi w adekwatny sposób oraz zwiększyć swoją odporność na stresujące sytuacje. Może również zalecić podjęcie terapii rodzinnej - wtedy na spotkania z psychoterapeutą oprócz dziecka przychodzą również jego najbliższe osoby i wszyscy razem rozmawiają o trudnościach dziecka, a także o problemach rodzinnych, które mogą mieć wpływ na jego stan psychiczny.

Jeśli objawom somatyzacyjnym towarzyszy duży lęk lub obniżony nastrój o takim nasileniu, które znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie małego pacjenta, psychiatra może zalecić stosowanie leków o działaniu przeciwdepresyjnym i przeciwlękowym. Trzeba jednak z całą mocą podkreślić, że same leki nie pomogą i bez psychoterapii z zaangażowaniem bliskich dziecka jego leczenie będzie skuteczne w niewielkim stopniu lub wcale.

Czy w przypadku zaburzeń somatyzacyjnych jest możliwe całkowite wyleczenie?

Jeśli leczenie psychiatryczne i psychoterapia są realizowane zgodnie z zaleceniami, istnieje duża szansa na całkowite ustąpienie objawów u dziecka lub złagodzenie ich nasilenia na tyle, że dziecko będzie w stanie prawidłowo funkcjonować w środowisku szkolnym, rodzinnym i rówieśniczym. Rokowanie jest mniej korzystne w przypadku dużego nasilenia dolegliwości somatyzacyjnych i nieprawidłowego funkcjonowania rodziny dziecka (np. zaniedbywanie dziecka, przemoc, alkoholizm czy inne uzależnienia u członków rodziny).

Co możesz zrobić, aby pomóc swojemu dziecku?

Aby zapobiegać występowaniu problemów emocjonalnych, w tym zaburzeń somatyzacyjnych:

  • Ucz swoje dziecko rozpoznawać emocje, zachęcaj je do ich opisywania, okazuj mu akceptację, gdy o nich mówi i zachęcaj do wyrażania uczuć – również tych trudnych (jak lęk czy złość).
  • Ucz swoje dziecko przyjmować i akceptować niepowodzenia, zachęcaj do szukania rozwiązań problemów zamiast unikania ich.
  • Zastanów się nad wymaganiami, jakie stawiasz swojemu dziecku - czy są one odpowiednie do jego wieku i możliwości?
  • Dbaj o „dobry kontakt” ze swoim dzieckiem, okazuj mu zrozumienie - nie wyśmiewaj i nie bagatelizuj problemów, o których Ci opowiada, nawet jeśli wydają Ci się mało istotne lub błahe,
  • Miej dla swojego dziecka czas, okazuj mu zainteresowanie nie tylko wtedy, gdy sprawia problemy lub zgłasza dolegliwości, bo możesz je „nauczyć”, że tylko tymi sposobami może uzyskać Twoją uwagę.

Jeśli u Twojego dziecka już zdiagnozowano zaburzenia somatyzacyjne:

  • Zastanów się, czy w szkole, w grupie rówieśniczej lub środowisku rodzinnymi nie dzieje się coś, co może stresować Twoje dziecko.
    - Jeśli tak, to zadbaj o rozwiązanie tych trudności. Niektóre z nich dziecko może rozwiązać samo z Twoim wsparciem i poradą (np. nieporozumienia z rówieśnikami), ale w wielu przypadkach będzie potrzebna Twoja interwencja (np. kontakt z wychowawcą w szkole, zmiana klasy, rozwiązanie konfliktowej sytuacji w rodzinie).
  • Czy nie okazujesz dziecku szczególnej uwagi i otaczasz je troską głównie wtedy, gdy skarży się na jakieś dolegliwości?
  • Czy nie reagujesz nadmiernie w przypadku występowania u siebie lub Twoich bliskich objawów somatycznych; czy nie koncentrujesz się nadmiernie na swoim stanie zdrowia i nie wykazujesz nadmiernej czujności w kierunku sygnałów płynących z ciała?
    - Jeśli tak, to zastanów się, w jaki sposób możesz zmienić swoją postawę wobec wymienionych problemów. Nie „nagradzaj” dziecka swoją troską i zainteresowaniem za jego objawy i nie skupiaj się na nich.
  • Zastanów się, czy w Waszej rodzinie panuje korzystny klimat do opisywania i wyrażania emocji?
  • Czy Twoje dziecko, wyrażając swoje emocje, znajduje Twoje zrozumienie i akceptację?
  • Czy stawiasz dziecku wymagania odpowiednie do jego możliwości? Czy chwalisz je za sukcesy, podkreślasz jego mocne strony i uczysz je konstruktywnie radzić sobie z przeciwnościami?
  • Czy zachęcasz je do rozwijania swoich zainteresowań i budowania satysfakcjonujących relacji rówieśniczych?

Popracuj nad wprowadzeniem takich zmian w funkcjonowaniu Waszej rodziny, aby wymienione postawy i postępowanie były w niej „na porządku dziennym”.

Pamiętaj, aby w żadnym wypadku nie karać dziecka za objawy ani nie wyśmiewać go.

23.11.2016
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Trądzik młodzieńczy - przyczyny, powikłania, leczenie
  • Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży
  • Wady zgryzu u dzieci
  • Zapalenie oskrzelików
  • Krztusiec (koklusz) u dziecka
  • Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci
  • Alergia pokarmowa u dzieci
  • Alergiczny wyprysk kontaktowy u dzieci
  • Choroba Kawasakiego u dzieci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta