×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Odma opłucnowa u dzieci

dr med. Joanna Lange, lek. Honorata Marczak
Klinika Pneumonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego WUM

Co to jest odma opłucnowa i jakie są jej przyczyny?

Odma opłucnowa to obecność powietrza lub innych gazów w jamie opłucnej, czyli między blaszkami wyściełającymi ścianę klatki piersiowej i pokrywającymi płuco.

Powietrze, które tam się dostało uciska płuco, stopniowo wyłączając je z prawidłowego udziału w oddychaniu, co w konsekwencji może doprowadzić do niewydolności oddechowej. Odma opłucnowa to zatem stan nagły, wymagający pilnej interwencji lekarskiej.

Można wyróżnić odmę wewnętrzną, kiedy powietrze dostaje się do jamy opłucnej ze środka ciała, najczęściej z płuc; a także zewnętrzną, kiedy powietrze pochodzi z zewnątrz ciała w przypadku uszkodzenia ściany klatki piersiowej (np. urazy komunikacyjne).

Mechanizm powstawania odmy z kolei dzieli odmę opłucnową na:

  • otwartą – gdy otwór, przez który przecieka powietrze do jamy opłucnej jest cały czas otwarty,
  • zamkniętą – gdy doszło do zamknięcia otworu wejścia powietrza,
  • oraz prężną – gdy przez otwór powietrze przecieka w mechanizmie zastawkowym, czyli przedostaje się do opłucnej cały czas, ale nie ma możliwości swobodnego ujścia. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia, gdyż przy każdym wdechu dochodzi do zwiększenia ilości powietrza w jamie opłucnej. Płuco zostaje maksymalnie uciśnięte w ciągu krótkiego czasu, co prowadzi bardzo szybko do niewydolności oddechowej. Nadmiar powietrza uciska ponadto główne naczynia i serce, doprowadzając do niewydolności krążenia. Brak natychmiastowej interwencji skutkuje śmiercią.

Ze względu na przyczyny prowadzące do powstania odmy opłucnowej dzieli się ją na odmę samoistną pierwotną, czyli występującą bez uchwytnej przyczyny u uprzednio zdrowej osoby oraz samoistną wtórną spowodowaną chorobami układu oddechowego. Rozróżnia się również odmę pourazową, np. po wypadku komunikacyjnym oraz jatrogenną wynikającą z działań lekarskich.

Odma samoistna pierwotna zazwyczaj występuje u wysokich szczupłych chłopców lub młodych mężczyzn, szczególnie palących papierosy. Wystąpienie odmy u dotychczas zdrowego dziecka nasuwa podejrzenie genetycznie uwarunkowanego niedoboru alfa-1-antytrypsyny oraz choroby tkanki łącznej – zespołu Marfana.

Choroby układu oddechowego, w których może wystąpić odma samoistna wtórna to zapalenie płuc, gruźlica, astma, mukowiscydoza, rozstrzenie oskrzeli, wady wrodzone układu oddechowego, rozedma płuc, wcześniactwo.

Odma jatrogenna może być powikłaniem zabiegów diagnostycznych i leczniczych w okolicy klatki piersiowej, jak np. gastroskopia, bronchoskopia, nakłuwanie żyły centralnej czy zabiegi chirurgiczne.

Jak często występuje odma opłucnowa?

W populacji polskiej w ciągu roku stwierdza się średnio 5–10 przypadków odmy opłucnowej na 100 tys. osób dorosłych. W populacji dziecięcej jest to problem dużo mniejszy. Szczyt częstości zachorowań przypada na okres między 24. rokiem życia. Częściej chorują młodzi mężczyźni.

Jak się objawia odma opłucnowa?

Objawy nasuwające podejrzenie odmy opłucnowej to:

  • nagłe pogorszenie stanu dziecka,
  • zgłaszanie przez starsze dziecko bólu w klatce piersiowej, nasilającego się przy oddychaniu oraz uczucia kołatania serca i przyspieszenia jego bicia,
  • nasilający się kaszel, duszność oraz sinica lub bladość, omdlenie z niedotlenienia,
  • silny niepokój.

Im większa jest odma opłucnowa (tzn. więcej jest powietrza w jamie opłucnej), tym objawy są silniej wyrażone. W przypadku odmy prężnej objawy narastają bardzo gwałtownie.

W badaniu lekarskim opukowo obecny jest odgłos bębenkowy, a szmer oddechowy po stronie wystąpienia odmy jest słabo słyszalny. Ruchomość oddechowa klatki piersiowej jest asymetryczna, mniejsza po stronie odmy.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów odmy opłucnowej?

Jeżeli u dziecka wystąpią objawy odmy opłucnowej, należy się niezwłocznie zgłosić do lekarza. W przypadku szybkiego narastania dolegliwości konieczne jest wezwanie pogotowia ratunkowego.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie odmy opłucnowej?

Zazwyczaj stan pacjenta i wywiad lekarski wystarczają do zdiagnozowania odmy opłucnowej. Aby potwierdzić obecność powietrza w jamie opłucnej, a przede wszystkim określić jego ilość, konieczne jest wykonanie RTG klatki piersiowej. Badanie to jest pomocne w ustaleniu metody leczenia.

Odma opłucnowa
Odma opłucnowa widoczna w RTG klatki piersiowej (strzałki wskazują brzeg płuca)

Jakie są metody leczenia odmy opłucnowej?

Leczenie polega na usunięciu powietrza, które dostało się do jamy opłucnej. Dobór odpowiedniej metody powiązany jest z rodzajem stwierdzonej odmy.

W przypadku pierwszorazowej, małej odmy, która wywołuje dolegliwości o niewielkim nasileniu stosuje się tlenoterapię przez maskę tlenową lub wąsy tlenowe donosowe oraz odpoczynek w łóżku. Dziecko pozostawia się na obserwację w warunkach szpitalnych. Cofanie się zmian ocenia się w zdjęciu RTG klatki piersiowej.

Jeżeli odma jest duża lub wywołuje nasilone dolegliwości, oprócz tlenoterapii stosuje się drenaż jamy opłucnej. Drenaż polega na umieszczeniu specjalnej rurki w klatce piersiowej. Dren jest zakładany przez chirurga w znieczuleniu ogólnym. Drenaż utrzymuje się do czasu całkowitego odessania powietrza.

Odma prężna wymaga natychmiastowej interwencji. Odbarczenie jej, czyli odessanie powietrza, polega na nakłuciu klatki piersiowej tuż poniżej obojczyka, a następnie założeniu drenażu.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie odmy opłucnowej?

W większości przypadków standardowe leczenie odmy samoistnej umożliwia jej całkowite ustąpienie. Gdy drenaż nie prowadzi do ustąpienia odmy lub gdy wyleczona odma nawraca, konieczne jest leczenie operacyjne. Najczęściej polega ono na przyklejeniu blaszek jamy opłucnej do siebie i uniemożliwieniu wnikania powietrza między nie.

W przypadku odmy wtórnej rokowanie jest uzależnione od choroby podstawowej, natomiast pourazowej w dużej mierze od współistniejących uszkodzeń innych narządów.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia odmy opłucnowej?

U dzieci, u których wystąpiła odma opłucnowa należy przestrzegać poniższych zaleceń:

  • zakaz podróżowania samolotem przez 2 tygodnie po całkowitym ustąpieniu odmy,
  • zwolnienie z intensywnego wysiłku fizycznego minimum na 2 tygodnie,
  • zakaz nurkowania na dużych głębokościach, skoków na bungee lub ze spadochronem do końca życia.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na odmę opłucnową?

Nie ma metody, która dawałaby pełne zabezpieczenie przed wystąpieniem odmy opłucnowej. Istnieją natomiast sposoby na zmniejszenie ryzyka jej wystąpienia.

Profilaktyka w postaci szczepienia przeciw pneumokokom zmniejsza ryzyko wystąpienia pneumokokowego zapalenia płuc, a tym samym jego powikłania w postaci odmy opłucnowej.

W przypadku chorób przewlekłych, takich jak astma czy mukowiscydoza, ryzyko wystąpienia odmy wtórnej zmniejsza się poprzez stosowanie się do zaleceń lekarskich oraz systematyczne kontrole w ośrodkach i poradniach specjalistycznych.

19.10.2016
Zobacz także
  • Gruźlica dziecięca
  • Rozstrzenie oskrzeli
  • Wcześniactwo
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży
  • Alergia na leki u dzieci
  • Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)
  • Cytomegalia u dzieci
  • Mózgowe porażenie dziecięce
  • Zakażenia układu moczowego u dzieci
  • Astma oskrzelowa u dzieci
  • Opryszczka u dzieci
  • Wady zgryzu - informacje ogólne
  • Odwarstwienie siatkówki u dzieci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta